Sistemi savremenog obrazovanja zasnivaju se isključivo na temelju naučnih saznanja i metoda. Takvom sistemu obrazovanja možemo zahvaliti za kvalitet života koji živimo.
Odbacili sistem vrijednosti usvojen tokom školovanja: Pripadam generaciji koja se obrazovala isključivo na naučnim teorijama i njihovoj primjeni. Različito smo, u skladu sa svojim intelektualnim sposobnostima, dosezali do naučnih istina, različito smo uspijevali shvatati suštinu naučnih otkrića, njihovih elaboracija i dokaza. Ali niko od nas, bar da je meni poznato, nije dovodio u pitanje validnost onoga što smo kroz sistem obrazovanja dobijali. Ono što je meni zanimljivo je kako su mnogi pripadnici moje i okolnih generacija, protokom vremena i pod uticajem društvenih promjena koje su se u međuvremenu dešavale, djelimično ili potpuno revidirali i odbacili naučna saznanja koja su od nas bila opšteprihvaćena tokom školovanja.
Tome je naročito doprinjelo njihovo pozno otkrivanje “vječite vjere u postojanje Boga” i njihove odvajkada “religiozne” suštine. Ta njihova iskonska utemeljenost u religijskim tumačenjima stvarnosti poremetila je sistem vrijednosti koji su usvajali tokom školovanja. Naročito u dijelu ko smo, kako smo nastali i mi i svijet u kojem bitišemo. Sa istom podrugljivošću kojom su ismijavali u mladosti kreacionističke odgovore na ta pitanja, danas se posprdno odnose prema svakim danom sve jasnijim naučnim objašnjenjima. Iz tih razloga hajde da se iznova uhvatimo u koštac sa tim pitanjima i isprovociramo bar elementarnu zapitanost i sumnju koliko smo objektivni u usvajanju pojava koja prevazilaze moć našeg saznanja i intuicije.
Eksplozija od prije 15 milijardi godina koja još traje: U nauci postoji široko rasprostanjena teorija o Velikom Prasku (Big Bang) kojim je stvorena čitava Vasiona. Naučnici su uspjeli da mnoge aspekte ove teorije predstave samo njima razumljivim matematičkim jezikom, pa i da izvedu neke eksperimente čiji rezultati iznenađujuće dobro podržavaju ovu teoriju. Ipak, nama baš i nije lako da u svoje shvatanje svijeta uključimo pojam singulariteta, kojim se opisuje stanje u kome su, prije Velikog praska, sva materija, prostor i vrijeme postojale u jednoj tački bez dimenzija. To nije bila tačka u prostoru i vremenu, jer su se sav prostor i vrijeme nalazili u toj tački. Nije ni lako zamisliti eksploziju koja i poslije petnaest milijardi godina još traje. Vasiona se neprekidno širi, a mi brzinom od 870.000 km/h putujemo na jednoj maloj čestici koju zovemo Zemlja. Isto tako Vasionom putuje i nezamislivo veliki broj različitih objekata od kojih svaki ima svoju genezu: rađa se, oslobađa energiju, umire ili mijenja oblik. U čitavom tom mnoštvu najinteresantnije su crne rupe, gdje bi trebalo da vrijeme i prostor iščeznu, a vrijeme bi nestalo trenutno. Danas mnoštvo tehničkih pomagala omogućuje naučnicima da praktično provjeravaju svoje teorije, postavljene na naučnim principima, tako da se već sa skoro stopostotnom sigurnošću može govoriti o određenim zakonitostima koje važe za čitavu Vasionu.
Higgsov boson (božja čestica) je bila hipotetska čestica čije postojanje je eksperimentalno potvrđeno u LHC-u u CERNU i ona je ključ za razumjevanje mase. Božja čestica zapravo je ono što subatomskim česticama daje masu i stoga je fizičari smatraju ključem za razumijevanje svemira. Bez mase, subatomske čestice ne bi se mogle spojiti u atome koji tvore sve u svemiru, već bi samo letjele naokolo pri brzini svjetlosti.
Teorija evolucije i otpor neznalica: Druga naučna teorija koja izaziva velike kontroverze i u direktnom je sukobu sa religijskim tumačenjem nastanka živog svijeta je evolucija, koju je postavio Čarls Darvin u svom maestralnom dijelu iz 1989. god. „O porijeklu vrsta“ ( On the Origin of Species). “Dokazi za evoluciju rastu iz dana u dan i nikada nijesu bili jači. U isto vrijeme, paradoksalno, ne sjećam se da je otpor neznalica ikada bio jači.” (Ričard Dokins, Najveća predstava na zemlji / Dokaz za evoluciju). Evolucija obuhvata svekoliki život. To je jedini zadovoljavajući odgovor na pitanje zašto mi svi postojimo. Na toj osnovi postoje sve discipline znane kao humanističke nauke.Nema nikakve sumnje da se živi svijet mijenja, dokaza ima nebrojeno mnogo. Ne postoje ni sporenja oko toga koji sve procesi u tome učestvuju. U savremenoj nauci, ta znanja prepoznajemo i primjenjujemo u sasvim različitim oblastima, uključujući i široko polje društvenih i humanističkih nauka. Sama evolucija podrazumijeva proces u kome se jedinke ne mijenjaju, ali se kroz generacije mijenja učestalost jedinki koje nose različite genetičke varijante.
Godine 1983. jedan amaterski „lovac na fosile“ otkriva savršeno očuvane ostatke drevne životinje u iskopini Mesel u blizini Frankfurta, dobro poznatoj po prebogatoj kolekciji fosila. Nalaz ostaje u zapećku naredne dvije decenije zahvaljujući neznanju pronalazača, ali ga on, srećom, nudi jednom trgovcu fosilima u Njemačkoj. Tako, otkupom, nalaz stiže u Univerzitet u Oslu. Poslije dvije godine intenzivnih analiza ekipa naučnika odlučuje da objavi svoje otkriće u godini Darvina. Sasvim prikladno, otkrivenoj vrsti daju ime Darwinius masillae, a pronađenu jedinku, ženku, nazivaju Ida. Ida je dobro očuvana mlada ženka sa mliječnim zubićima, stara svega oko devet mjeseci. Ovaj pronalazak ne bi bio ništa posebno u moru fosila koje nauka svakodnevno otkriva, da rezultati proučavanja nijesu ukazali na nešto sasvim posebno – to je vrsta drevnih primata koju možemo smjestiti u samu osnovu evolucione grane koja je vodila evoluciji majmuna i čovjeka. Na osnovu mnogih karakteristika Ida se svrstava u red Primates u koji spadaju polumajmuni, majmuni novog svijeta, majmuni starog svijeta (nama najpoznatiji i najbliži srodnici – šimpanza, gorila, orangutan, itd) i, naravno, čovjek. Iako liči na lemura (polumajmuna), Ida ima neke karakteristike na osnovu kojih se ne može svrstati u ovu grupu. Možda najvažnija osobina koja je ubraja u primate jeste palac u opoziciji sa ostalim prstima, što je karakteristika šake svih primata, pa i čovjeka. Takođe, izgled članka na zadnjim nogama upućuje na mogućnost izdizanja životinje na noge i srodničke veze sa majmunima. Vrijeme od 47 miliona godina, na koliko se datira starost Ide, blisko je vremenu koje je nauka odavno procjenila kao vrijeme divergencije polumajmuna i majmuna.
Ida, karika koja nedostaje: Ida nije prvi fosil koji se povezuje sa predačkom linijom majmuna i ljudi. Fosil iz Kine, slične starosti, već je uvršten u isti evolucioni put, iako se prilično razlikuje od Ide. Ovaj podatak nam govori da u isto vrijeme mogu postojati veoma raznovrsne vrste koje su slične po nekim ključnim karakteristikama na osnovu kojih se može pratiti evolucija čitave raznorodne grupe. Darwinius masillae najvjerovatnije nije direktni predak današnjih majmuna i ljudi, ali jeste jedna od vrsta koja je evolucijom stekla karakteristike važne za dalju evoluciju ka savremenim majmunima i čovjeku. Zbog toga ona jeste „karika koja nedostaje“! Jednostavno, savršeno se uklapa u evolucionu putanju koju je nauka predvidjela i bez fosilnih nalaza. Ida je materijalna potvrda naučnih predviđanja zasnovanih na dobrom poznavanju mehanizama evolucionih promjena.
U nauci je standardizovan postupak kojim se dolazi do priznatih naučnih istina i kojim se formira naučni pogled na svijet. Ako već imamo problem za koji tražimo naučno objašnjenje, postupak se sastoji od stvaranja teorije koja će, ako se pokaže ispravnom, razjasniti problem i eksperimenta kojim se teorija podvrgava provjeri. Postoji veoma veliki broj ljudi koji sebi daju za pravo da opovrgavaju naučna saznanja a da, pritom, ne posjeduju ni elementarna predznanja o toj naučnoj disciplini niti o metodama kojima se teorija koja prethodi dokazivanju tog saznanja potvrđuje ili odbacuje. Jedino na čemu baziraju svoj skepticizam jeste vjera u autoritet kojeg bespogovorno slušaju, bez obzira što iza toga stoje samo puke tvrdnje, ničim potkrijepljene!
U domenu religije ili vjerovanja u paranormalne pojave nema dokaznog postupka i nije dozvoljena sumnja: sljedbenici su dužni da vjeruju u sve što osoba od autoriteta tvrdi. Najčešće se u filozofiju vjere ili praznovjerja unaprijed ugrađuje faktor neprovjerljivosti ( samim tim i neoborivosti) tvrdnje.
Slobodan Jovanović
