Čim je ministar ekonomije Jakov Milatović, govoreći o novom paketu mjera podrške privredi, najavio niz poreskih olakšica, iz vladajuće koalicije su stigli prijedlozi da se stopa PDV smanji na 19 odsto, dok je opozicioni SDP tražio snižavanje akciza na gorivo za 15 odsto.
Analiza
Član Odbora za ekonomiju Damir Šehović (SD) kaže da PDV i akcize spadaju u grupu fiskalno najizdašnijih indirektnih poreza i jedna su od najznačajnijih kategorija prihoda u budžetima savremenih država, pa samim tim i Crne Gore, u kojoj čine polovinu ukupnih tekućih prihoda budžeta.
- Imajući u vidu da jedan broj zemalja EU ima nižu opštu stopu PDV-a od nas, svakako da ima prostora za razmišljanje u pravcu obaranja stope, uz uslov da izvjestan gubitak budžetskih prihoda po tom osnovu nadomjestimo na drugačiji, socijalno prihvatljiviji i društveno odgovorniji način. Posebno što su indirektni porezi po definiciji nepravedni, zbog regresivnog dejstva koje najviše pogađa one sa najnižim primanjima. Zbog čega se najčešće nepravednost izazvana njihovim regresivnim dejstvom ispravlja primjenom progresivne stope kod poreza na dohodak, što kod nas nije slučaj - kazao je Šehović Pobjedi.
Ovakve inicijative bi, dodaje, morale biti predmet prethodnih ozbiljnih analiza i po pravilu bi trebalo da dolaze iz Vlade.
- Nažalost, Vlada nas je, umjesto da razmišlja o reformi poreske politike i smanjenju sive ekonomije, „častila“ novim najvećim do sada pojedinačnim zaduživanjem, po nepovoljnijim uslovima od onih koje smo prethodno dobili, a to je još nazvala „spasenjem“ naše ekonomije. Time je demonstrirala odsustvo potrebne ekonomske vizije koja nam je danas, nakon suočavanja sa izraženim negativnim efektima koje je korona virus izazvao u našoj ekonomiji, potrebnija nego ikad - objašnjava Šehović.
Efekat
Ekonomski analitičar i profesor na Fakultetu za menadžment dr Vasilije Kostić kaže da oko malo čega u Crnoj Gori imamo visok stepen saglasnosti kao oko potrebe smanjenja poreskih stopa i akciza, ali tome treba pristupiti oprezno i studiozno.
- Smanjenje stope PDV na 19 odsto vjerujem, jer nemam dokaza za tu tvrdnju, bi više naškodilo, jer u uslovima dramatično smanjene tražnje, kao što je sada, poreska stimulacija te vrste ne bi imala znatnijeg efekata. Odsustvo platežno sposobne tražnje je limitirajući okvir za efektivnost ovakve mjere i ne samo nje - ocijenio je Kostić, koji vjeruje da bi, u situaciji smanjenog budžetskog finansiranja i stalnog rasta potrebe za pomoć preduzećima i građanima zbog pandemije, kao i znatnog zaostajanja budžetskih prihoda za rashodima, dodatno uskraćivanje sredstava budžetu kroz obaranje stopa imalo negativan neto efekat.
- Ista pretpostavka se može izreći i za smanjenje akciza, s tom razlikom što ova mjera ima daleko veći podsticajni potencijal pod uslovom da ekonomija krene snažnije uzlaznom putanjom. U tom slučaju njeni efekti bi mogli da budu značajni. Međutim, ukoliko oporavak bude spor izostaće i njeni značajniji efekti zbog odsustva potrebnog nivoa tražnje. A šteta po budžet može biti značajna - smatra Kostić.
Vasilije Kostić
Oprez
Kostić upozorava da je prije svake promjene stopa potreban oprez i analitika, zato što dirajući u poreski sistem kao da diramo u nervni sistem organizma.
- Ta vrsta promjena zahtijeva ,,fino i delikatno podešavanje“ zasnovano na ozbiljnim analizama multiplikativnih efekata i njihovih krajnjih učinaka po budžetska sredstva, a to nije nimalo jednostavno. Potrebno je dobro sagledati, koliko je to moguće, prije svega indirektne - nevidljive efekte koji često na dugi rok djeluju podrivajuće i suprotno od ciljeva zbog koga su promjene i pokrenute - kaže i podsjeća da su efekti eventualnog smanjenja stopa kratkoročno vidljivi i mogu da daju efekat, ali i da zavedu i nanesu štetu.
Kostić kaže da bi se, da imamo efikasnu državu, sa mnogo manje simpatija gledalo na prijedloge za smanjenje poreskih stopa – više bismo bili svjesni da se u najvećem dijelu sve vraća građanima kroz usluge koje pruža država.
- Prvo bi postavili pitanje da li će nam od toga što ćemo danas platiti manje biti i sjutra bolje, ili će nam možda zbog toga što ćemo plaćati danas manje biti gore u budućnosti - ističe ovaj analitičar.
Rješenje u smanjenju sive ekonomije
Kostić kaže da bi smanjenje sive ekonomije otvorilo put za obaranje stopa poreza bez negativnih efekata.
- Veza sive ekonomije i budžeta je direktna i gotovo proporcionalna. Manje neformalne ekonomije znači više poreskih prihoda, a time i veće mogućnosti za snižavanje poreskih stopa. U neregularnim uslovima, kakvi su sada sa stanovišta zastupljenosti neformalne - sive ekonomije, porez plaćaju oni koji poštuju pravila. Oni na paradoksalan način bivaju ,,kažnjeni“ za neefikasnost države. Zato imamo i više poreske i akcizne stope nego što bi trebalo - smatra ovaj analitičar.
Šehović podsjeća da je siva ekonomija, koja se po projekcijama kreće od 20 do 30 odsto ili više stotina miliona, jedan od potencijalno ogromnih izvora prihoda.
- Što budu bili bolji rezultati u borbi protiv sive ekonomije, to je veći prostor za intervencije u pravcu korekcija direktnih i indirektnih poreza. Važno je da sve mjere za rezultat imaju stabilnost finansijskog sistema i dugoročno održive javne finansije, kako bi se mogle na adekvatan način realizovati sve javne funkcije države, uključujući i realizaciju važnih kapitalnih projekata - objašnjava Šehović i dodaje da treba istovremeno raditi na korigovanju i ukidanju brojnih fiskalnih i parafiskalnih nameta i efikasnijem funkcionisanju inspekcijskih organa na državnom i lokalnom nivou.
Ističe da je jedan od bazičnih uslova ekonomskog prosperiteta koji podrazumijeva i efikasnu borbu protiv neformalne ekonomije povjerenje u državu, odnosno u njene institucije.
- Ono se u slučaju neformalnog zapošljavanja odnosi i na motivisanost pojedinaca da započnu i da se na legalan način bave biznisom, domaćih i stranih investitora da ulažu u Crnu Goru, ali i motivisanosti radnika da ukazuju na nelegalno poslovanje poslodavaca očekujući od inspekcijskih organa njihovo adekvatno reagovanje - kaže Šehović.
