Na objema stranama Atlantika konstantno se ističe zabrinutost zbog odsustva reciprociteta – administracije američkih demokratskih i republikanskih predsjednika već decenijama unazad ovaj odnos dovode do najvišeg stepena zabrinutosti, dok zemlje Starog kontinenta ekonomske odnose kanališu kroz pojedinačne investicione projekte i međudržavne saradnje, ali evropski odgovor na kinesko pitanje uvijek ostaje sveden na puku potrebu da se ostane nepokolebljiv u davanju prioriteta demokratskim vrijednostima, u duhu kojih ne bi smjelo da se ignorišu ključne tačke mimoilaženja sa Kinom.
U situaciji u kojoj se u svakom obliku neuspjele ekonomske saradnje prepoznaje rizik od geopolitičke konfrontacije ipak je neophodno naglasiti da on u znatno manjoj mjeri proizlazi iz stava koji je zauzela Kina u odnosu na poziciju koju u ovom odnosu ima Zapad, koji za vodećeg investitora sa Istoka postaje neprijateljsko okruženje.
Istovremeno, nema evropske prijestonice koja ne priželjkuje što intenzivniju ekonomsku saradnju sa Pekingom, uprkos sve uočljivijim nastojanjima da se unutar EU odnos Kine identifikuje kao zajednička prijetnja, stoga i da se kao rezultat stvaranja zajedničke percepcije po tom pitanju formira zapadni blok koji bi imao jasan smjer djelovanja. Formiranje takvog bloka ipak je daleko od evropske agende, najviše zbog disonantnih tonova među članicama EU koje nijesu spremne da se s lakoćom odreknu blagodeti saradnje sa Srednjim kraljevstvom.
Iako do toliko puta i sa toliko strana najavljivanog povlačenja proizvodnje iz kineskih pogona nije došlo, vlade na evropskom i američkom kontinentu odavno prestaju da doživljavaju Kinu kao mjesto na kojem jeftina radna snaga neumorno proizvodi patike i telefone, jer sve vidljiviji postaje pokušaj kreiranja zajedničke strategije kojom bi se uzvratio udarac nezaustavljivoj dinamici razvoja vještačke inteligencije, telekomunikacione opreme i 5G infrastrukture.
Takva inovatorska Kina nikako se ne uklapa u tipične američke i evropske misaone obrasce rivalstva kakvo je nekada postojalo sa Sovjetskim Savezom, kod kojeg nije teško bilo prepoznati motive za distanciranje ili obustavljanje saradnje. Kod Kine postoji samo jedan segment pred kojim kapitalom animirani Zapad s vremena na vrijeme zatvara oči – oblik vladavine i poimanje ljudskih prava, zbog kojih tu zemlju nijesu u stanju da smatraju saveznikom na bilo kojem planu osim ekonomskog.
Američki odgovor na kinesko pitanje ogleda se u uvjerenju da su vrijednosti jedne civilizacije one koje druga teba da prihvati zato što su se pokazale dobrim. Nekoliko američkih predsjednika i predsjedničkih kandidata u osvrtima na američko-kineske odnose uporno je uvjeravalo svjetsku javnost da će ekonomsku liberalizaciju slijediti i politička, odnosno da će kineski ekonomski rast nesumnjivo biti praćen jačanjem ljudskih prava i sloboda.
Od nastanka civilizacije do danas niti jedno carstvo u istoriji nije uspjelo da ostvari toliku ekonomsku, vojnu i političku dominaciju nad ostatkom svijeta na način na koji su to uspjele SAD za svega 232 godine, odnosno od dana kada je Džordž Vašington postao prvi američki predsjednik. Istorija Kine traje milenijumima, njena šira populacija do kraja XX vijeka nije osjetila mnogo blagodeti, a upravo u vremenu kada je američka nacija doživljavala procvat demokratije kineski narod borio se s posljedicama Opijumskog rata. Ipak, za svega nekoliko decenija na prelasku u XXI vijek stotine miliona ljudi izvučeno je iz najdubljeg siromaštva i transformisano u najbrojniju i najstabilniju srednju klasu na planeti.
Kineska diktatura i odnos prema ulozi pojedinca u društvu u za zapadni svijet, posebno za EU koja je nastala na ideji borbe protiv totalitarizma, nerazumljivi su i neprihvatljivi u jednakoj mjeri u kojoj je u Kini nepojmljivo to što demokratije zapadnog svijeta oblikuju objave na društvenim mrežama.
Zapadne zemlje, a posebno članice EU, sve više postaju svjesne da Kina svoj plan prisustva na evropskom tržištu ne kreira u formi odnosa prema jedinstvenom entitetu, već, u namjeri da izbjegne blokadu, gradeći bilateralne odnose sa vladama zemalja koje se nikada nijesu dovoljno oporavile od krize s kraja prve decenije ovog vijeka, u kojima je mjera podrške ekonomiji obuhvatila nesebično spašavanje bankarskog sektora koji je iracionalnim jačanjem sopstvene pozicije i izazvao krizu.
Makar taj postkrizni momenat baca svijetlo na stvarne prioritete EU – u odsustvu postojanja jedinstvenog bloka i zajedinčkog odgovora na spoljne faktore, uz istovremenu heterogenost koja se najjasnije ogledala kroz grčku euro-krizu, uvjerenje da je Brisel adresa za lament nad problemima ma koje zemlje u odnosima sa Kinom više je nego naivno. Štaviše, Crna Gora se na toj sceni upravo pojavila s binarnim poimanjem svijeta, podjeli na Istok i Zapad upravo u onom segmentu koji su prethodne decenije izbrisale – investicionom.
Naravno da će i Brisel i Vašington, kao i svi drugi centri zapadnog svijeta pozdraviti negodovanje Crne Gore u slučaju da prepozna eventualne pokazatelje težnji Kine da oblikuje svijet prema svom društveno-političkom modelu, gdje bi na poziciji jačeg igrača imala pravo veta u odlučivanju o ekonomskim ili bezbjednosnim pitanjima. Međutim, ujedinjena samo na društveno-političkom, ali ne i na investicionom i uopšte ekonomskom planu, jedina iskrena poruka koja se u evropskom odgovoru na crnogorski zahtjev o pomoći u vezi sa kreditom za auto-put čita između redova je „imamo mi svojih problema“.
