Piše: Janko Ljumović
Obračuni. Veliki ili tihi. Na desnici, ljevici, na književnoj sceni ili unutar mafijaških klanova. Obračuni mogu biti okosnica pisanja alternativne istorije društva ili su njena suština. Fenomen bez koga u konačnom nema priče o revolucijama. Revolucijama kao primjeru totalnog obračuna. Recimo Oktobarske revolucije, i talasa revolucionarnog zanosa pokrenutog 1917. godine tokom cijelog XX vijeka. Ili sasvim uže niza obračuna koji su uslijedili tokom Staljinove ere obračuna, kako sa ljudima, tako i sa umjetnošću, posebno ruskom avangardom. Tada se to zvalo čistka, a valjda se zove i dalje tako, u svim novim verzijama Staljina.
Istorija drame i pozorišta puna je obračuna, ali nećemo sada o antičkoj dramaturgiji. Približimo se periodu uoči velike revolucije iz 1848. godine koja je suštinski pokrenula istoriju savremene Evrope. Više od deset godina ranije njemački pisac Georg Bihner piše Dantonovu smrt (1835) i pokazuje koliko je obračun neizbježan čin. Obračun giljotinom Dantonista. Teatrolozi tu Bihnerovu dramu nazivaju i pretečom dokumentarnog teatra.
Mnoštvo revolucija i obračuna desilo se nakon te revolucionarne 1848. godine, da bi Evropa nakon ujedinjenja 1992. godine postala oaza mira. Naravno do dana današnjeg to nije postao prostor Zapadnog Balkana, koji i dalje djeluje u prostoru obračuna. Obračuna bez revolucije i sa revolucijama, kako se zvala, recimo, Petooktobarska u Srbiji. Obračun sa Miloševićem, čiji je epilog danas Vučić.
Vratimo se ponovo Dantonovoj smrti, odnosno režiji Olivera Frljića prije par godina na Dubrovačkim ljetnjim igrama. Frljić objašnjava da je predstavu radio sa namjerom da ispita mogućnost, odnosno nemogućnost revolucije u neoliberalnom kapitalizmu koji je zatvorio sve moguće puteve za izlaz. Koliko se god govori o krizi ona ne uspijeva proizvesti kritičnu masu naroda na ulici i postavlja se pitanje je li revolucija danas svedena na politički aktivizam i mogu li se uopšte u opštoj političkoj i ekonomskoj krizi nazrijeti konture neke nove revolucije. Recimo, Žuti prsluci na ulicama Pariza. Odgovor je više nego jasan.
Preselimo se sada na naše ulice i naše obračune. Imamo ih napretek. Iako nijesmo imali revoluciju, ili možda ipak jesmo. Nešto poput nedovršene priče o pokušaju državnog udara ili nedovoljnoj inspiraciji umjetnika i producenata da imamo na repertoaru Bihnera, sa elementima ovdašnjeg materijala za dokumentarno pozorište ili Bihnera kao polazište, inspiraciju za giljotinu. Ta neinspiracija se zove eskapizam, a na temu pokušaja državnog udara biće jednog dana stavljena tačka. Valjda!
U međuvremenu svjedočimo obračune. Jedan od njih je i rečenica da pola Crne Gore neće mirno spavati. Uslijedila je duhovita reakcija na društvenim mrežama. Radosav je izvučen iz televizijskog arhiva po ko zna koji put. Pa ga ti zaspi majčin sine noćas, kaže Radosav Ljeposavi. Zaista je nasljeđe Živka Nikolića kulturno dobro. U sudaru te dvije slike, realne izjave političara i jednog imaginarnog lika možemo razumjeti da nama ne treba Bihner na repertoaru. Kako pandemija redukuje mogućnosti repertoara, informativni program sasvim dovoljno nudi mogućnosti u odsustvu teatra. Sezona može biti naslovljena Obračun. Dok u nekom zaista stvarnom prostoru pozorišta i života možemo sanjati neke druge naslove poput Utopije. Nešto poput oaze mira iz priče o Evropi 1992. koja nas je zaobišla 1989. godine, ili san o vremenu kada nećemo tako fatalno i intenzivno živjeti postizbornu stvarnost.
Obračuni su u konačnom i zdravi i poželjni. Daju impuls zajednici. Nešto poput velikog NE Staljinu 1948. Pozivaju na solidarnost, empatiju, stvaralaštvo. Oni u konačnom stvaraju i velike biografije. Ili nevjerovatne obrte, poput sukoba na ljevici ili partiji Krleže, Đilasa i mnogih drugih. Potencijalnost vremena obračuna treba iskoristiti na najbolji mogući način, samo bez giljotine molim!
