Danas je ranohrišćanski lokalitet Veliki Pijesak kao i mnogi drugi u Crnoj Gori obilježen od strane SPC hramom Svih Svetih na Velikom Pijesku.
Urbana legenda o nastanku ovog objekta – hrama može se naći na sajtu MCP SPC. Ona bi u kratkim crtama glasila ovako: “Od prvog dana (15. jula 2002), kada je Barska crkvena opština organizovala raščišćavanje terena na kojem su ostaci ranohrišćanskog hrama na Velikom Pijesku, tu se projavila blagodat koja je okupljala i staro i mlado, nerijetko i po avgustovskim vrućinama, te kiši i mrazu, kao u prvim vjekovima, kada su organizovane hrišćanske zajednice duž puteva kojima su prolazili apostoli i njihovi učenici.
Na krilima te iste blagodati, od ljeta 2008. na hramu Svih Svetih redovno se služi liturgija, prvo na ostacima hrama, a kada su počele kiše i hladnoće u obližnjoj baraci, koju su arheolozi tokom iskopavanjâ koristili za čuvanje alata i odlaganje iskopanog materijala.
Već iste zime, baraka pored hrama je preuređena u privremenu crkvu. U proljeće i ljeto 2012. promijenjen je krov na baraci, dograđeni su joj zvonik i priprata. Materijal je kupljen prilozima vjernog naroda, a sve radove obavili su vjernici koji redovno dolaze na liturgiju, a među kojima su inženjeri i zanatlije raznih struka.
Na hramu Svih Svetih se tako, spontano, uobličila divna liturgijska zajednica koju čine lokalni vjernici, vjernici iz Bara i okoline, ali i turisti koji joj se priključuju dok su na Velikom Pijesku. Posebnu draž životu ove zajednice udahnuli su Rusi koji žive u okolini, kao i oni koji tu dođu samo ljeti. Duhom slovenskog jedinstva odiše i sama liturgija na hramu Svih Svetih.”
Hm, zvuči poznato zar ne? Spontano okupljanje naroda iz Bara i okoline, oduševljeni turisti koji se priključuju obnovi, i naravno prepoznavanje posebne draži koju životu ove zajednice udahnju Rusi koji žive u okolini, kao i oni koji tu dođu samo ljeti.
Problem je samo što se duh obnove kao i mnogo puta do sada pojavio na crnogorskoj kulturnoj baštini, na ranohrišćanskom lokalitetu koji svoju starost bilježi kroz istoriju milenijum i po unazad, i kao takav potpada pod Zakon o zaštiti kulturnih dobara Crne Gore. Ali, očigledno su organi i institucije Crne Gore zadužene za brigu o kulturnim dobrima “digli ruke” od devastacija SPC. Tako da danas ovaj objekat podignut na jednom od arheoloških lokaliteta u Baru očekuje, barem po najavama SPC, obnova.
Po njihovim najavama – “uskoro bi trebalo da počne obnova starohrišćanskog hrama na Velikom Pijesku, koji porušen leži oko hiljadu godina”.
Konzervatorski uslovi, konzervatorski projekat i stručni nadzor koji je zakonom propisan na radovima na crnogorskoj kulturnoj baštini očigledno SPC ne treba. Za njih ne važe ta pravila koja ih ometaju u “obnovi”, mnogi bi rekli devastaciji, crnogorske kulturne baštine.
Tako da je ovaj ranohrišćanski lokalitet po svoj prilici postao još jedan primjer gdje SPC u posljednjih trideset godina u pokušaju devastiranja crnogorske kulturne baštine ne bira ni mjesto ni vrijeme, uporno pokušavajući izmijeniti sve ono što prikazuje istorijski trenutak razvoja Crne Gore dodajući ,,nova” obilježja koja bi u budućnosti navodila na ,,viševjekovnu prisutnost SPC” u Crnoj Gori. Neki bi rekli da ti pokušaji “izmjena” traju i više od 100 godina.
Podsjećanja radi, ranohrišćanski lokalitet Veliki Pijesak nalazi se na oko 6 km južno od Bara, ispod magistralnog puta koji vodi prema Ulcinju. Danas je, na ostatcima ranohrišćanske crkve podignut objekat od strane SPC, kojim je ona “uspješno” obilježila ranohrišćanski lokalitet sa ostacima najmanje dvije crkve, jedne iz 6. vijeka za koju se pretpostavlja da je više puta obnavljana, sve do oko 11. vijeka. U temeljima ovih crkava su nađeni i objekti koji pripadaju i još starijem istorijskom sloju.
Prvi koji je pisao o crkvi na Velikom Pijesku bio je učitelj Ljubomir Bulatović. On je 1914. godine sproveo manja istraživanja i objavio ih je u tekstu „Izvještaj o stanju crkava u Mrkojevićkoj kapetaniji“. O postojanju ostataka crkvene arhitekture na ovom mjestu pisao je i Andrija Jovićević. Crkvište na Velikom Pijesku opisao je i Đurđe Bošković u monografiji „Stari Bar“, iz 1962. godine.
Tokom arheoloških istraživanja između 2002. i 2005. godine, koje je organizovala Barska crkvena opština, otkriveno je da se ne radi o vremenski jasno determinisanom objektu, već je postepeno otkopavanje kulturnih slojeva pokazalo kompleksnost graditeljskih faza, koje su se nizale jedna za drugom u dugom vremenskom periodu.
Tokom istraživanja crkvišta na Velikom Pijesku pronađen je izvjestan broj eksponata koji se hronološki opredjeljuju u širi vremenski period, od 4. do 9. vijeka i kasnije.
U sloju iz 4. vijeka pronađen je rimski žrvanj sa urezanim krstom. Pretpostavlja se da je to jedan od najznačajnijih hrišćanskih arheoloških nalaza u Crnoj Gori. Samim tim i crnogorske kulturne baštine. Iznijeta je pretpostavka da je moguće da se radi o najstarijem sakralnom spomeniku kulture na Istočnom Jadranu.
