„Potez Spajića da pravi vladu uz pomoć koalicije ZBCG, u skladu je s njegovim, ličnim, političkim preferencijama kao i miljeom kojem idejno pripada te je kao takav duboko prirodan i smislen. No, kontradiktoran je s imidžom i ciljevima koje su Spajić, predsjednik Milatović te njihova partija javno proklamovali i na temelju kojih su dobili izbore. Uz ostalo i podrškom znatnog dijela nekadašnjeg suverenističkog biračkog tijela“, ocijenio je u razgovoru za Portal Analitika naučni savjetnik Instituta društvenih znanosti „Ivo Pilar“ i rukovodilac njegovog Splitskog područnog centra, dr. sc. Saša Mrduljaš.
Kako ističe, već u imenu Pokreta Evropa sad navodno je sadržan krucijalni cilj - što brža integracija Crne Gore u okvire EU, a time i u sistem onog što nazivamo evropskim vrijednostima.
„A te vrijednosti, pored ostalog, uključuju i usaglašenost s idejom EU i njenim politikama. Nova srpska demokratija, Demokratska narodna partija, ali i dio drugih stranaka povezanih s Evropom sad jednostavno nije na toj liniji“, naglašava Mrduljaš.
Riječ je, ukazuje sagovornik Analitike, o partijama koje djeluju u skladu s postojećom, dominantnoj formulaciji srpskih opštenacionalnih interesa.
„Takvih koji u državotvornom smislu teže redefiniciji ovdašnjih državnih i teritorijalnih realiteta u srpsku korist. Pored ostalog i u kontekstu Crne Gore. Uz očekivanje da bi Rusija trebala da bude ta koja će bitno doprinijeti toj redefiniciji. S obzirom na rečeno, uz sve dimne zavjese bačene od Evrope sad i njenih lidera zapravo je jasno o čemu je riječ“, smatra Mrduljaš.
Djelovanje Srbije i RS limitirano crnogorskom državnošću
Sagovornik Analitike koji je, između ostalog, vodio naučne projekte 'Povijesno oblikovanje etničkih identiteta na tlu južne Dalmacije, istočne Hercegovine i Crne Gore'' (2019/20) te ''Nacionalna identifikacija u Crnoj Gori'' (2020/22), objašnjava da savremeno srpstvo u Crnoj Gori ne može funkcionisati tek kao kulturno-identitetska kategorija.
„Ono egzistira na prostoru koji se na opštesrpskom nivou doživljava kao srpski, kao prostor koji bi Srbiji omogućio izlaz na more i bio oslonac Republici Srpskoj, koji bi se željeo vidjeti u okvirima Srbije pri čemu se vjeruje da se tako nešto može i ostvariti. Pri tome je jasno da je djelovanje Srbije i R. Srpske po tom pitanju limitirano crnogorskom državnošću“, objašnjava Mrduljaš.
Zbog toga se, kako naglašava, u ostvarenju tog cilja glavna nada polaže u Srbe iz Crne Gore.
42„S tog aspekta gledano, samo izjašnjavanje u srpskom nacionalnom smislu malo znači ukoliko ne uključuje prihvatanje preovladavajuće srpske državotvorne ideologije i rad na njenom ostvarenju“, dodaje on.
U osnovi je, kaže, konfrontacija sa idejom Crne Gore koja se doživljava kao svojevrsna anomalija u okviru srpske identitetne sfere.
„I sad, ukoliko Srbin iz Crne Gore nije spreman na tu konfrontaciju postavlja se, u tim i takvim krugovima, pitanje njegovog srpstva. Što ono uopšte znači ukoliko na zemlji koju se doživljava srpskom i geopolitički bitnom nije spreman djelovati u srpskom državotovornom smislu i de facto na rušenju Crne Gore. Nije li ''ispod površine'' možda ipak Crnogorac ili što li je? S tim da pojedinac može biti indiferentan na zahtjeve preovladavajuće ideologije unutar svog naroda te im se čak i suprotstaviti“, navodi Mrduljaš.
To, kako dodaje, čini i dio Srba unutar Crne Gore.
„No, uopšteno gledano uglavnom je malo onih koji su spremni ići protiv determinisane idejne struje u vlastitom nacionalnom korpusu“, ističe on.
Kolika se šteta pravi crnogorskom društvu
Upitan da li se ostvaruje srpski naum u Crnoj Gori, sagovornik Analitike je stava da se trenutno određuju pojedine dionice na putu za koji se vjeruje da vodi do cilja.
„Naime, srpski nacionalni stratezi svjesni su i toga da srpski identitetski sadržaji, koji su uistinu prisutni unutar znatnog dijela crnogorskog društva, jednostavno nisu ili još uvijek nisu na onom nivou koja bi omogućio radikalnije djelovanje na destrukciji Crne Gore. Da kod znatnog dijela, nazovimo (pro)srpske populacije istovremeno postoji određeni crnogorski sentiment i identifikacija sa Crnom Gorom. Da je stoga potrebno dalje idejno profilisanje te populacije u srpskom smislu najčešće na prikladan, u ''crnogorski celofan'' upakovani način“, objašnjava Mrduljaš.
Ukazuje i da se ne treba čuditi što srpski politički subjekti u Crnoj Gori nose nazive tipa Za budućnost Crne Gore, Ujedinjena CG, Prava CG, Slobodna CG ni što se promotori srpske državotovorne ideologije pozivaju na tradicionalnu Crnu Goru, njegoševsku Crnu Goru, što tvrde da nije crnogorski ako nije srpski itd.
„Dakle, srpsko državotvorstvo već u kontekstu populacije sa kojom računa nije doseglo onaj nivo s kojeg bi se moglo otvorenije upustiti u realizaciju svojih strateških nauma u kontekstu Crne Gore. S druge strane, u njoj postoji dovoljno brojna kritična masa koja će učiniti sve što može da blokira radikalne iskorake u ostvarenju tih nauma“, dodaje Mrduljaš.
S obzirom na to, sagovornik Analitike vjeruje da je vrlo mala vjerovatnoća da će se srpsko državotvorstvo ikada približiti ostvarenju svog krajnjeg cilja.
„No u pokušajima da ga ostvari počiniće silnu štetu sveukupnom crnogorskom društvu. I to je zapravo pravo pitanje za Crnu Goru - kolika će šteta biti izazvana ovakvim djelovanjem preovladavajuće srpske politike“, podvlači Mrduljaš.
SPC stekla organizacijski monopol nad pravoslavljem u CG
Upozorava i da je u ostvarivanju srpskog nauma presudna uloga Srpske pravoslavne crkve (SPC).
„Naime, ona je 1920. stekla organizacijski monopol nad pravoslavljem u Crnoj Gori. Tu je riječ o nekih stotinjak godina kroz kojih je bilo vremena da se ukorijeni u crnogorskom društvu i stekne povjerenje kod znatnog dijela populacije i to na onoj temeljnoj, vjerničkoj ili vjerničko-tradicijskoj razini. Padom komunizma, raspadom Jugoslavije, dovođenjem društvenih pa i samih srpsko-crnogorskih odnosa u novi kontekst to povjerenje iskorišćeno je za sprovođenje srpske nacionalno-državotvorne agende. S tim da SPC po prirodi stvari mora djelovati tako“, objašnjava Mrduljaš.
Riječ je, kako dodaje, o nacionalnoj crkvi koja je vremenom, u skladu s uslovima u kojima je egzistirala, na pravoslavnoj osnovi oblikovala posebnu, srpsku religiju.
„Sa slikama iz srpske istorije, srpskim svecima, junacima, stradalnicima, primjerima žrtvovanja, sa srbocentričnim doživljajima svijeta pa, na koncu, i sa idejom o Nebeskoj Srbiji. I kako jedna takva institucija koja produkuje unikatnu, srpsku religioznost može gledati na Crnogorce drugačije nego kao na Srbe, na Crnu Goru kao na srpsku zemlju te ne djelovati sa ciljem da se ta gledišta potvrde i u stvarnosti? Pa to je njena misijska, srpsko-religijska obaveza. Druga je stvar kakve to posljedice ima po Crnu Goru i njeno društvo“, napominje Mrduljaš.
Srpsko državotvorstvo već ima gorka iskustva sa crnogorstvom
U Crnoj Gori po svemu sudeći ubrzo će biti održan popis stanovništva na kojem insistiraju prosrpske partije i odlazeća vlada, dok se parlamentarna opozicija zalaže za odlaganje ili bojkot istog. Vrhunac pretpopisne kampanje, koju mjesecima vodi susjedna Srbija, bio je ovog vikenda, kad je njihov patrijarh Porfirije iz podgoričkog hrama davao “uputstva” građanima Crne Gore o nacionalnoj, vjerskoj pripadnosti i jeziku.
Mrduljaš smatra da je ovakva kampanja pred popis upravo dio srpskog nauma.
„Dakle, prvo treba da se pridobiju mase i to potvrdi posredstvom popisa, zatim ih valja ideološki uobličiti, pa se treba pozabaviti biračkim spiskovima, podijeliti crnogorsko državljanstvo srpskom glasačkom tijelu, napraviti ono što omogućava postojeći crnogorski Ustav te ga po potrebi izmijeniti. S tim da krajnji cilj ne bi bio tek u integraciji Crne Gore sa Srbijom. Naime, srpsko državotvorstvo sada već ima gorka iskustva sa crnogorstvom, koja nipošto ne želi ponavljati. Stoga, kada bi mu uspjelo nanovo podvlastiti Crnu Goru težilo bi njenoj potpunoj desubjektivizaciji i transformaciji njene prostornosti u srpsko državno tkivo“, upozorava Mrduljaš.
U tom smislu, kako dodaje, valja gledati i na ''poduke'' iz srpskog društvenog miljea po kojima Crna Gora zapravo i nije Crna Gora već zbir srpskih istorijskih oblasti tj. podlovćenske Crne Gore, Brda, Boke, Stare Hercegovine itd.
„I jasno, posve je očekivano da u cijelom tom procesu SPC daje sve od sebe kako bi se on uspješno okončao. Stoga ne čudi nedavna, predpopisna promocija srpstva od strane patrijarha Porfirija u Podgorici. Istina je da su sa pravoslavnog, dakle hrišćanskog aspekta pod njegovom jurisdikcijom u Crnoj Gori i pravoslavci koji se osjećaju Crnogorcima, da bi podjednako morao voditi brigu i o njima, o njihovom strahovima i očekivanjima. Da bi kao Hristov sljedbenik trebao miriti, tražiti kompromise među pastvom za koju je odgovoran u Crnoj Gori. Ali sa aspekta srpske ''ja-pa-ja'' religije to zbilja nije potrebno. Nije potrebno ukoliko se djeluje ''u ime oca Nemanje i sina mu Save i duha kosovskog''“, naglašava Mrduljaš.
Bojkotom popisa neće se izbjeći etnički inženjering
O tome kakva je atmosfera stvorena u srpskom društvu prema crnogorstvu i što se po tom pitanju želi postići, kako ukazuje naš sagovornik, dobro svjedoči podatak da je u nekadašnjoj užoj Srbiji i Vojvodini po popisu iz 1981. bilo 120.438 izjašnjenih Crnogoraca dok ih je po posljednjem iz 2022. tek 20.238.
„Dakle, popis je jedno od sredstava posredstvom kojih se ide na brisanje ili minimalizovanje crnogorstva kao nacionalno-identitetske odrednice. Stoga, u postojećim prilikama on predstavlja jedno od prvorazrednih političkih pitanja. Kao takav može biti validan samo ukoliko svi koji su zainteresovani za njegove rezultate imaju uvid u pribavljene podatke i njihovo sistematizovanje“, izričit je Mrduljaš.
Ukoliko taj uslov nije ispunjen smisleno je, smatra on, da se bojkotom popisa ospori njegova valjanost.
„I to nezavisno od toga da li će biti sproveden sad ili u odgođenom terminu. S tim da se time neće izbjeći etnički inženjering već samo određeni vid njegove realizacije. Inženjering se svakodnevno sprovodi posredstvom ukupne propagandne mašinerije kojom raspolaže srpsko društvo pri čemu SPC ima predvodničku ulogu“, naglašava Mrduljaš.
Promoterima srpske velikodržavne ideologije smeta FCJK
Kao jedna od meta u kampanji protiv Crne Gore kontinuirano je i Fakultet za crnogorski jezik i književnost. Sagovornik Analitike naglašava da je, prije svega, FCJK naučna institucija koja je svojim djelovanjem više nego potvrdila opravdanost postojanja.
„Pored ostalog, svojom iznimnom naučnom produkcijom, integriranošću u naučne tokove, međunarodnom prepoznatljivošću i priznatošću. O tome, pored ostalog, svjedoči da je časopis kojeg objavljuje FCKJ tj. Lingua Montenegrina indeksiran unutar Web of Science Core Collection koja uz Scopus predstavlja vodeću svjetsku bazu naučnih podataka“, navodi Mrduljaš.
Podvlači da će svaki udar na jednu takvu instituciju biti prepoznat kao varvarski čin koji će aktivirati naučnu zajednicu i odgovarajuće inostrane krugove.
„Jasno je da promoterima srpske velikodržavne ideologije smeta FCKJ te da bi bili najsretniji da ga nema i to zajedno sa Crnom Gorom“, ocjenjuje Mrduljaš.
No, kako ističe, i u borbi postoje određena pravila i valja ih se pridržavati.
„Zašto im smeta? Pa zbog toga što FCKJ već samim predmetom svog naučnog istraživanja i djelovanja nužno funkcioniše kao rasadnik crnogorske samosvijesti. A ona je glavna barijera realizaciji srpskih velikodržavnih ciljeva. Tako da je svaki udar na FCKJ istovremeno i udar na ukupno crnogorstvo. Stoga ne sumnjam da će ono, ukoliko bude potrebno, stati u odbranu institucije koja potvrđuje i afirmiše njegovu samobitnost i to na globalnom nivou“, zaključuje Mrduljaš.
