Na popisu manastira na Skadarskom jezeru koji su tokom posljednjih godina nestručno obnavljani i prepravljani od strane Mitropolije crnogorsko-primorske Srpske pravoslavne crkve nalazi se i Manastir Kom. Ovo je jedno od rijetkih svjedočanstava graditeljstva Crnojevića kada je sakralna arhitektura u pitanju. Crnojevići su poznati po izgradnji i obnovi starih gradova: Đurđevac, Soko kod Štitara, Riječki grad i Žabljak Crnojevića su oživjeli njihovom zaslugom, kao i samo dva manastirska kompleksa - Kom na Skadarskom jezeru i Manastir na Cetinju. Tim prije je porazna činjenica da je Kom nestručno obnavljan, bez saglasnosti tadašnjeg Zavoda za zaštitu spomenika kulture sa Cetinja.
Slikovit je i indikativan podatak, koji je daleke 2004. godine saopštila tadašnja ministrica kulture Vesna Kilibarda pred poslanicima Skupštine Crne Gore, a u kome stoji da je “projektnu dokumentaciju za rekonstrukciju manastirskih konaka na Komu uradio Republički zavod, ali od institucije nije tražena saglasnost za izvođenje radova, čime je izostao neophodni konzervatorski nadzor. To je dovelo do niza propusta tokom izvođenja radova”.
Rješenje o obustavi: Kilibarda je tada potvrdila da je “mali rekonstruisani objekat ozidan upotrebom maltera ružičaste boje sa debelim spojnicama, tako da potpuno odudara od originalno sačuvanih ostataka kompleksa. Kućišta starih konaka ozidana su samo do krova, uz poštovanje starih gabarita. Monaštvo Koma trijem crkve koristi za svakodnevni život, te su na krovovima izvedeni sulundari od peći. Na prilazu manastiru monaštvo podiže ekonomske objekte od betonskih blokova koji degradiraju kontakt zonu sa manastirom. Rješenje o obustavljanju gradnje, Zavod je donio 4.07.2002. godine”, kazala je tada ministrica kulture.
Ipak, Mitropolija nije poštovala Riješenje Zavoda za zaštitu spomenika. Očigledno je da upozorenja i odluke ove institucije nije željela da uvaži, već je nastavila sa intenzivnom gradnjom i prepravkama na manastirskom kompleksu koji je jedno od izuzetno rijetkih podsjećanja na čuvenu vlastelinsku porodicu Crnojevića. Poznato je da vrijeme u kom su Crnojevići vladali nije bilo pogodno za veliku graditeljsku djelatnost. Možda se čini da su ostavili mali broj građevina, ali je nesumnjivo da one nadilaze vrijeme u kom su nastale i svjedoče o vladarima koji su svojom kulturnom i političkom misijom umnogome usmjerili istorijski tok razvoja Crne Gore.
Stoga je neshvatljivo da je crkva sebi mogla da dopusti da tokom obnove izmijeni zadužbinu Crnojevića, a još je nevjerovatnije da manastir Kom nije uspjela da odbrani država. Izlaganje ministrice kulture Vesne Kilibarde u Skupštini 2004. trebalo je da bude dokaz i upozorenje političarima, koji se u svojim izlaganjima svako malo podsjećaju istorije, da u oblasti zaštite baštine sve ne funkcioniše kako treba. U isto vrijeme moralo je, barem malo, da zamisli graditelje iz Mitropolije, da ih natjera da se upitaju, da li, i čime se, uopšte, može opravdati graditeljski poduhvat u kome će izvorni spomenik Crnojevića biti degradiran.
„Stručna obnova”: Zanimljivo je da se na internetu nalazi prezentacija Manastira Kom, kojom se crkva, na neki način, hvali što je manastir obnovljen. Predstavljeno je tu mnogo fotografija na kojima se vidi manastir prije i nakon rekonstrukcije. Govori se o velikom trudu monaha, ali je neshvatljiva i porazna činjenica da je crkva sebi dala toliko slobode da u obnovu spomenika kulture nastalog početkom 15. vijeka uđe bez saglasnosti institucije. Na sajtu se može pročitati da je “obnovа zаpočelа 1998. godine, kаdа su po blаgoslovu mitropolitа Crnogorsko – 
primorskog Amfilohijа Rаdovićа zbog oživljаvаnjа mаnаstirа jeromonаh Dаvid (Mišeljić) i monаh Hrizostom (Nešić), došli u mаnаstir Kom. Navodi se da ”arhitekta Drаgаn Antonijević 2001. izrаđuje ozbiljаn projekаt temeljne i stručne obnove mаnаstirа Kom.“
Koliko je „stručna“ bila obnova manastira i koliko su poštovani postulati struke- spomenik treba očuvati u izvornom obliku- najbolje govori podatak da je kompleks dobio čak i zvonik. U slovu o obnovi manastira vidi se da nije bilo podataka da je manastir Crnojevića imao zvonik.
“U dvorištu nа istočnom „vrhu“ sjevernog krilа kuhinje postojаo je kvаdrаtni temelj koji se svojom težišnom pozicijom nаmetаo kаo ideаlno mjesto, а i po mjeri, zа bаzu zvonikа. Nije poznаto dаli je tu nekаd bilа kulа zvonаrа i dа li je mаnаstir uopšte imаo zvonik u obliku „vertikаle“ ili sаmo zvono – klepetаlo u otvoru zidа, аli je nа osnovu predloženog i blаgosloveno usvojenog rješenjа nа mjestu zаdаte odgovаrаjuće osnove podignut novi zvonik. Zvonik je u obliku kаmene kule i proporcionalne je visine sа ostаlim objektimа, kаo potrebnа vertikаlа i аkcenаt kompleksа, iz dаlekа vidаn, i još vаžnije, iz dаlekа čujаn.”
Zvonik gdje mu mjesto nije: Tako je manastirski kompleks Crnojevića dobio arhitektonske elemente koje nije imao. Da su Crnojevići željeli zvonik oni bi ga vjerovatno napravili. Ovako je novi zvonik “iz daleka vidan i iz daleka čujan“ svojevrsan poziv da se država zapita kako je mogla da dozvoli ovolike prepravke na zadužbini porodice koja je Crnoj Gori podarila prvu štampanu knjigu u ovom dijelu Evrope. Jedini podatak na internet prezentaciji manastira koji, možemo reći, raduje je onaj da “nа sаmoj crkvi nisu sprovedeni nikаkvi rаdovi u ovim fаzаmа obnove mаnаstirа; onа „miruje“ od osаmdesetih godinа kаdа je izvršenа djelimičnа sаnаcijа objektа i konzervаcijа fresаkа pod nаdzorom zа to stručnih licа”.
I dobro je što miruje. Da su se slušali i poštovali savjeti stručnih lica sigurno je da bi manastir Kom danas izgledao onako kako su ga generacijama na čuvanje zavještali Đurđe i Lješo Crnojević. Tu na dijelu Odrinske gore u Skadarskom jezeru oni su sebi sagradili zadužbinu koja će postati njihov vječni dom. U podu naosa Crkve Uspenja Bogorodice položene su, jedna pored druge, četiri nadgrobne ploče, od kojih dvije imaju i natpise pa se na osnovu njih zna da jedna pripada Lješu Crnojeviću, ktitoru manastira, druga gospođi Mari, ženi Stefana (Stefanice) Crnojevića, majci Ivana Crnojevića. Druge dvije ploče su bez natpisa i tradicija ih vezuje za Stefana i Đurđa Crnojevića. Vrijedan pažnje je i podatak da je u manastiru Kom 1831. godine Njegoš rukopoložen za arhimandrita.Svako ko i malo poštuje istoriju i kulturno nasljeđe zna da su samo ovi podaci bili dovoljan razlog da se Manastir Kom u neizmjenjenom obliku preda narednim generacijama na čuvanje. Nažalost, u istoriji ovog manastira, koju će pisati neke nove generacije, ostaće zapisano da je početkom 21 vijeka manastirski kompleks čuvene vlastelinske porodice Crnojevića nestručnim intervencijama Mitropolije crnogorsko-primorske zauvijek izgubio svoju prepoznatljivu arhitekturu.
Suzana KAPETANOVIĆ
foto: manastirkom.org
