Snažnije građansko epohalno posredovanje narodnosnih elemenata Evrope na prijelazu između feudalne u modernu građansku epohu donijelo je opštu transformaciju narodnosnog u nacionalno, tj. rađanje modernih zapadnih nacija iz posve heterogenih etničkih elemenata.
Odlučujuće faktore koji su djelovali na taj transformacijski proces treba tražiti, prije svega, u prodoru građanskog načina života, iz kojega se razvijaju i uzajamno diferenciraju moderni poreci ljudskog djelanja (politika, ekonomija, pravo i moral).
Uspostavljanjem tih poredaka djelanja na univerzalističkoj liberalnoj paradigmi, tj. na priznavanju beskrajnog prava posebnosti svake ljudske individualnosti, uspostavlja se politička formacija narodnosnog identiteta, odnosno moderna nacija. Njezinim spoljašnjim manifestacijama pripadaju realiteti nacionalnih država, nacionalnih ekonomija, nacionalnih pravnih sistema i nacionalnih sistema moralnih i običajnih vrijednosti.
Njezinim unutrašnjim manifestacijama pripadaju uspostavljeni identiteti nacionalnih jezika, nacionalnih kultura, nacionalnih osjećanja, nacionalnih svijesti, samosvijesti – etc.
Unutrašnjim manifestacijama pripada i tzv. fenomen patriotizma. Svojim etimološkim korijenima pojam patriotizma seže u starovjekovno helensko iskustvo, u kojem riječ patriotes nosi određenja zemljaka, domoroca, otadžbenika, našinca, ovdašnjeg čovjeka. Poznoantička latinska riječ „patriota“ ima isto značenje i preko srednjovjekovnog latinskog jezika ulazi u novovjekovne nacionalne jezike.
Građansko sjedinjavanje ideja domovine, države i nacije, donosi i sjedinjavanje emocionalnog, voljnog i racionalnog odnosa čovjeka individualca u jednu od mogućih formacija njegovog identiteta, koja će se označavati pojmovima patriotizma, u prvom redu kao „ljubavi prema domovini“ (l`amour de la patrie, Liebe des Vaterlands).
Od svoga rano-građanskog postanka pojam i fenomen patriotizma praćen je dubljim unutrašnjim dvosmislenostima. S jedne strane, konotiran je mogućnošću unutrašnje razlike u pogledu opšteg objekta patriotskog odnosa (osjećanja, ljubavi, ponosa, pripadnosti) prema partikularnom ili univerzalnom identitetu pojedinačnog čovjeka.
U prvom obliku, kao partikularni stav identiteta, patriotizam se shvata kao politička vrlina, po kojoj se građanin bezrezervno stavlja u službu domovini i služi zajedničkom dobru (Monteskje). U drugom obliku, patriotizam je forma svijesti koja vodi prema kosmopolitizmu i osjećanju građanstva svijeta, te tako predstavlja temeljnu opreku egoističnom, nacionalističkom patriotizmu (Volter).
Pokušaji mirenja ova dva shvatanja patriotizma sežu do današnjih dana (Habermas). S druge strane, konotiran je dvosmislenošću u pogledu stanja individualiteta u patriotskom osjećanju i činu. U uobičajenoj predstavi takvo osjećanje i čin moraju biti bazirani na nekritičkoj nastrojenosti, koje implicira gubljenje individualnosti u kolektivnom osjećanju i činu.
Strože posmatrano, vezivanje individue za zajednicu kao vlastiti „supstancijalni temelj i svrhu“ (Hegel) uvijek mora počivati na individualnoj nastrojenosti, koja je sposobna da prihvati ili odbije tu svrhu. Pravo je modernog čovjeka da odbije svako „nagonjenje“ na patriotizam. S treće strane, pojam patriotizma konotiran je i dvosmislenošću u pogledu emocionalnog i djelatnog vezivanja čovjeka za partikularne identitete.
Naime, u tim identitetima može postojati temeljna razlika između zajednice, domovine, države i nacije, u mjeri u kojoj se u modernom povijesnom iskustvu života ti entiteti ne moraju poklapati. Utoliko, patriotizam može biti odnos prema supstancijalnim apstrakcijama zajednice, zemlje ili domovine, u kojima pojedinac može vidjeti ostvarenje vlastitih supstancijalnih svrha.
Može biti i donos prema državi (patria) u staroevropskom smislu nacionalne države. Može biti i ljubav prema vlastitoj naciji (nacionalistički patriotizam), praćen karakterističnim osjećanjem „nacionalnog ponosa“. Iz istog odnosa, u negativnom vrednovanju, moguće je opšte skeptičko osjećanje ili skeptički odnos prema svim pomenutim entitetima.
Dakle, moguć je odnos indiferentnosti prema naciji, državi, zajednici ili domovini. Predočeni teorijsko-povijesni okvir razumijevanja pojma i fenomena patriotizma može valjano poslužiti kao metodička paradigma za interpretaciju smisla i domašaja onoga što se u nas danas samoproklamovano izdaje za patriotizam.
Riječ je o tzv. jugoslovenskom patriotizmu. Prvi nesporazum vezan za deklariranje takvog patriotizma proističe iz smisla radikalne prekompozicije južnoslovenske političke zajednice. U njoj se prekomponuje i ideja patriotizma koja je razvijana u socijalističkoj Jugoslaviji (ideja vezana uz integralističko stanovište) u integralističku nacionalističku ideju srpskog nacionalizma, vezanu uz politički projekat stvaranja tzv. „velike Srbije“.
Politički i vojni poraz toga projekta dovodi do sužavanja polja nacionalističke osvajačke preferencije samo na Crnu Goru. Takva se preferencija kamuflira na vrlo različite načine: održavanjem jugoslovenskog imena političke zajednice Srbije i Crne Gore, prividima federalističkog uređenja te zajednice, razvijanjem mitologija o zajedničkom porijeklu, „krvi“, sudbini, jeziku, vjeri, interesima itd.
Drugi nesporazum proističe iz radikalizacije nacionalističkog karaktera takvog patriotizma – velikosrpskog karaktera. Takva radikalizacija podrazumijeva nekritičku svijest prema cjelini nacionalističkoj projekta, kao i gubljenje pojedinačne i kolektivne individualnosti, što se posebno odnosi na individualnost Crne Gore i Crnogoraca u nacionalnom, državnom, privrednom, jezičkom, obrazovnom i vjerskom pogledu.
Nagovor na takav patriotizam po svojoj je biti paternalistički i asimilatorski, te podrazumijeva bespogovorno pristajanje na duhovno i političko vođstvo koje se Crnoj Gori nameće spolja u ime tobožnjih„svetih ciljeva“ srpstva, tj. u ime stvarnih interesa dominacije nad Crnom Gorom.
Treći nesporazum proističe iz stvarne prirode i pozadine „nacionalnog ponosa“, što se zagovara pod imenom jugoslovenskog, ili srpskog nacionalizma. Kao što je počesto i na Zapadu patriotizam produciran kao mit koji treba da proizvede odgovarajuću nivelaciju društvene svijesti radi lakšeg upravljanja društvenim procesima (najčešće protiv stvarnih društvenih interesa društvenih slojeva zahvaćenih narkozom nacionalističkog patriotizma), tako je i u nas on produciran kao zastor dominacije određenih političkih elita i mafiokratske sveopšte pljačke društvenih bogatstava.
Zbog toga, pojam „patriota“ u nas je danas dotjerao do posve pežorativnih konotacija političkih i mafijaških, ali i duhovno-intelektualnih nosilaca duboko patogenih procesa društvenog života.
Komentari ()
