Prilikom Lenjinove smrti sve pištaljke sa fabrika, brodova, željezničkih stanica, vozova širom Sovjetskog Saveza oglasile su njegov ispraćaj, dok je sa razglasa objavljivano da je veliki drug Iljič otišao u vječnost. Autor jedne od najboljih Staljinovih biografija Isaac Deutscher zapazio je da je već tokom posmrtnog govora posvećenog Lenjinu, Josif Visarionovič krenuo u uspostavu Lenjinova kulta. Podizanje mauzoleja, mumificiranje Lenjinova tijela kojim je rukovodilo specijalno odjeljenje sovjetske tajne policije, sveopšta žalost i kačenje Lenjinovih slika „na svakome ćošku“, bile su dio totalitarne propagandne strategije koja je po Staljinovom razmišljanju trebala opravdati svaki preduzeti potez u budućnosti u cilju „zaštite revolucije“.
Poznati ruski filozof Mihail Riklin, autor glasovite studije „Komunizam kao religija“, odlično je razradio tezu o tome da su ruska tradicionalna pravoslavna kultura te sam Staljin kao negdašnji đak bogoslovkog ćemeništa, prevedeni na komunističku doktrinu, bili presudni za uspostavu Lenjinova kulta. Za razliku od svojih konkurenata za vlast, Staljin je brzo shvatio da pozivanje na „Lenjinov put“ i konstantno pominjanje njegova imena u svim javnim nastupima, upravo njega legitimiše kao prirodnog Lenjinova nasljednika. Stari ruski rituali prilagođeni komunističkoj praksi omogućili su Staljinu i njegovoj kliki uspostavu novih „mjesta klanjanja“. Ruski seljaci nijesu više nosili pravoslavne ikone i krstove u procesijama, njih su zamijenile rijeke „radnika i seljaka“ koji na paradama nose slike svojih vođa i zvijezde petokrake, dok su magične molitvene riječi istisnute boljševičkim parolama.
Ustanovljena je zasebna vrsta logike koja će besprijekorno funkcionisati tokom Staljinove ere – diranje u kult mrtvoga druga Lenjina po novouvedenom razmišljanju tumačeno je kao napad na revoluciju, dok je svaki napad na Staljina tretiran kao napuštanje linije marksizma-lenjinizma, tog teorijsko-interpretativnog sistema „genijalnog učitelja Staljina“. Inostrani komunisti koji su svjedočili novom valu komunizma u vremenu dok Staljin još nije u potpunosti ovladao SSSR-om, iskazivali su zaprepašćenje. Riklin donosi svjedočenje istaknutog talijanskog komuniste Ignazija Silonea koji je svom drugu i komsomolskom vođi Šackinu tokom jedne šetnje Crvenim trgom o Lenjinovom mauzoleju povjerio sljedeće: „Ti se, nadam se, nećeš prepirati oko toga da sujevjerni kult njegove mumije vrijeđa ćećanje na njega i da je to sramota za Moskvu kao revolucionarnu prijestonicu“. Šackin je upozorio Silonea da „nikad više“ tako ne smije govoriti. „Mislim, da je u tom trenu Silone shvatio kakav bezdan razdvaja njega ... od sovjetskih drugova; on je još mogao postavljati pitanja koja su za njih bila svetogrdna“, zaključuje Mihail Riklin.
Nedavno smo, u jednom drugom vremenu i prostoru te jednom drugom kontekstu svjedočili uspostavi posthumnog kulta u Crnoj Gori. Kako veli ona poznata replika iz Aflekovog „Arga“ koja ironiše Marksa: istorija se ponovila, prvi put kao farsa, drugi put kao tragedija. Naravno, u pitanju je sahrana mitropolita Amfilohija Radovića u doba pandemije. Dobro uvježbana crkovna propaganda potpomognuta medijskim specijalcima velikodržavne orijentacije i politike načinila je pokus sličan onom sovjetskom. Paralele su brojne: masa vjernika, kao nekad masa komunista, klanjala se ispred otvorenog kovčega. Većina medija prenijela je očišćenu verziju mitropolitove biografije bez ijednog pomena o njegovoj mračnoj ulozi tokom ratova na prostoru bivše Jugoslavije, šovinizmu i homofobiji, njegove slike preplavile su (i elektronski i realni) prostor, a procvjetale su i nove parole poput one „Đedo, dogodine na Lovćenu“.
27
Amfilohije je dobio svoj mauzolej u Podgorici, preko puta Bloka V, dok je njegovo „učenje“ proglašeno kredom političke i kulturno-socijalne filozofije nove vladajuće većine u Crnoj Gori. Govornici, popovi i političari prisutni na sahrani dobili su važan simbol i odmah ga stavili u funkciju obećanjem da će sve što budu radili, raditi onako kako je želio i radio mitropolit Amfilohije. Tako je umjesto počasnog ispraćaja visokog crkovnog velikodostojnika načinjen spektakl blasfemije i sujevjerja u danima pandemije vrlo opasnih konsekvenci, protivan svim crkovnim propisima. Ikone koje su u rukama držali vjernici, a na kojima je Amfilohije prikazan kao svetac, direktan su udar na kanone i regule koje definišu crkvu i jasno propisuju kako i kada neka osoba može biti proglašena svetom. Posmatrane u ovome kontekstu, sahrana mitropolita Amfilohija i uspostava njegova kulta osvjetljuju naume njihovih organizatora. Sažeta deskripcija kulta ličnosti koju donosi Andrej Ivanji umnogome pomaže njihovu razumijevanju: „Kult ličnosti je nekritičko obožavanje jedne osobe, koje se manifestuje u preteranoj snishodljivosti, uzimanjem zdravo za gotovo njenih izjava i postupaka, a potkrepljeno je strahom od gubitka privilegija ili u ekstremnim slučajevima slobode i života.“
U toku svog tridesetogodišnjeg mandata na čelu Mitropolije crnogorsko-primorske, Amfilohije je stvorio svojevrsno nasljeđe koje u novonastalim okolnostima treba politički operacionalizovati i održati energiju i plodove oslobođene „moleban-litijaškom revolucijom“. Odatle i nesaglasje u njegovom parlamentarnom timu i afera s njegovom „posljednjom voljom“, jer je red dugačak. Čeka se samo novi „хозяин“, odnosno gazda, kako su posilni zvali Staljina, da preuzme uzde.
