Srđan Marlović je dobitnik 22 međunarodne i nacionalne nagrade za arhitekturu od kojih je ovo peta nagrada za izvedeno arhitektonsko djelo. Takođe, bio je predstavnik Crne Gore za veliku nagradu Evropske unije za arhitekturu ,,Mies Van Der Rohe“, kao i za veliku nagradu Evropske unije za konzervaciju - „Europa Nostra“.
U saradnji sa časopisom Prostor prenosimo intervju koji je realizovala urednica Aleksandra Zečćević Malović
Prostor: Zašto baš arhitekta konzervator, kako ste se odlučili, zašto ste se usmjerili u tom pravcu?
Marlović: Uočavajući nedostatak svijesti o vrijednosti graditeljske baštine i prostora čiji je ona dio, i to nažalost više kod arhitekata nego kod laičke javnosti uticalo je da se pored savremene arhitekture fokusiram na ovu oblast. Biti arhitekta konzervator ne znači da ste manje arhitekta, a više konzervator. Biti arhitekta konzervator znači samo pojačanu dozu opreza prilikom donošenja odluka o intervenciji na nekoj zatečenoj arhitekonsko-urbanističkoj situaciji. Smatram da ne možete biti dobar arhitekta konzervator ako niste i dobar arhitekta projektant, jer će vam u suprotnom nedostajati hrabrosti da donesete odluke koje vas izmještaju iz zone komfora, zone koja je najćešći kontekst u okviru kog se kreću arhitekte konzervatori.
Izuzetno je važno vjerovati u svoju ideju, ali i biti iskren, otvoren i pošten prema klijentima i njihovim potrebama. Takav odnos svi cijene i tada nema tenzija. Ukoliko ste kreativno biće i vjerujete u svoju kreaciju vi tu viziju snagom svoje energije uspješno prenosite na druge.
Prostor: Rekla bih da je za takve projekte potrebno više pripreme i istraživanja nego za projekte moderne arhitekture?
Marlović: To je apsolutno tačno. Budući da projektujem i savremenu arhitekturu kao i onu koja se tiče zaštićene graditeljske baštine lako se može povući paralela. Konzervatorsko projektovanje zahtjeva znatno kompleksniju pripremnu fazu koja se sastoji od arhivskih i istraživanja in situ. Taj proces je dugotrajan i on zapravo nikad ne prestaje, čak i kada se projekat završi. Cilj konzervatorskog projektovanja je da na najadekvatniji način prezentuje istoričnost, gdje arhitekta kreativan izraz nalazi na sasvim drugom polju od onog kada projektuje nov objekat.
Dosta često, da ne kažem i uvijek, autorski pečat odlazi u drugi plan, nekada prisutan samo u vidu nenametljivog gesta. Veoma je važno sveobuhvatno razumjeti predmetnu istorijsku strukturu, i shvatiti da ona nije poligon za arhitektonsko iživljavanje gdje ćete po svaku cijenu pokušati da izdignete sebe, ili neki svoj lični pečat. Ovoj temi je potrebno posvetiti više pažnje tokom obrazovanja budućih arhitekata koji u trenutku susretanja sa ovakvim intervencijama moraju shvatiti da se oni ne takmiče, niti bi se ikad trebali takmičiti sa istorijskom materijom i strukturom. Oni joj moraju povratiti integritet i neki novi život vodeći računa o harmoničnosti cjeline, ne samo predmetne strukture nego i cjelokupnog konteksta. Prilikom projektovanja savremene arhitekture metodologija konzervatorskog projektovanja pomaže da osvjestite sliku o prostoru i uočite elemente koji su u smislu koncepcijskih uporišta daleko snažniji od pukog intuitivnog projektovanja ili pak nekog nerazjašnjenog osjećaja – koji dosta često odvedu stramputicom. Ništa ne može biti prepušteno slučaju, na to jednostavno nemamo pravo. Međutim ako to pravo sebi dozvolimo, i ono nadvlada, tada dobijamo jednu arhitektonsku realnost koja se ne može definisati uspješnom.
Sa dodjele nagrada Prostor: Očigledno je da je poznavanje istorije jako bitan segment u pristupu ovakvim projektima?
Marlović: Ona je pomoćni “alat” koji predmet vaše intervencije smješta u vremenski okvir, pomaže da se shvate određene okolnosti u kojima arhitektura nastaje i nestaje, te je samim tim neizostavni dio procesa konzervatorskog projektovanja.
Prostor: Ovakvi projekti prilično dugo traju, da li je to iscrpljujuće ili ipak na neki način dodatan izazov?
Marlović: Dosta često upotrebljavam izraz arhitektonska forenzika. Zapravo više od polovine vremena koje protekne u procesu projektovanja odvija se u proučavanju i analizama koje se graniče sa forenzičkom disciplinom. U tom procesu vi zapravo pokušavate da rastumačite tok istorijskih procesa koji su doveli do stanja koje ste zatekli, ali i rekonstrukciju izvornosti ili pak više nivoa izvornosti predmetnog objekta. Svaki nalaz na terenu se mora podrobno izučiti i analizirati jer nekad naizgled beznačajni nalazi odigraju ključnu ulogu u tumačenju geneze posmatranog objekta.
Prostor: Čemu težite prilikom intervencija na graditeljskom nasljeđu?
Marlović: Zastupnik sam holističkog pristupa. Smatram da je utisak cjelovitosti cjeline izuzetno važan, bilo da je riječ o savremenom ili konzervatorskom projektovanju. U tom smislu, holistički pristup vas na neki način štiti da ne napravite grešku, ili da se ona pak svede na minimum. U sredinama sa slabo razvijenom arhitektonskom teorijom i praksom, prevelika važnost se daje temi odvajanja istorijskog od savremenog dodatka, gdje se ova tema dosta često vulgarizuje i postaje sama sebi cilj. Ova razlika svakako da mora postojati ali je pitanje na kom nivou razmjere se ona čita. Ona ne smije postati tema koja će ugroziti sliku o cjelovitosti cjeline. Moja naučna istraživanja tiču se načina na koji se dolazi do prave mjere u definisanju stepena kontrasta istorijske materije i savremenog dodatka, te koji su to činioci koji utiču na ovu veoma važnu odluku. Univerzalan odgovor na probleme ne postoji, svaki problem je sam za sebe unikatan i jedinstven, zatijeva potpuno autentično i originalno rješenje.
Marlović: Dobitnik ste brojnih nagrada od čega je poslednja Crnogorskog salona arhitekture za enterijer Paviljona gradske muzike. Kako je tekao proces, da li se rješenje kroz cijeli postupak nametnulo samo ili ste od starta imali viziju kako on treba da izgleda?
Prostor: Paviljon Gradske muzike podignut je i dovršen 1919. godine na ostacima bastiona Trnovac, odnosno bastiona Sv. Jeronima, što je bilo njegovo ime tokom mletačke uprave.
Temeljna obnova paviljona, sprovedena na stogodišnjicu njegovog postojanja, razotkrila je atrofirane istorijske slojeve koji su skoro u potpunosti nestali improvizovanom obnovom paviljona početkom 1960ih. Intervencije sprovedene sa ciljem da se Paviljon tada elementarno osposobi za funkcionisanje narušile su njegove ključne arhitektonske vrijednosti, izvorni pod je zamijenjen teraco pločicama, plafon je rekonstriusan u lamperiji, a pojedini djelovi fasade su izgubili svoje izvorne karakteristike. Drugu deceniju XX vijeka objekat je dočekao u stanju potpune oronulosti ali i statičkih oštećenja.Kompleksna obnova je podrazumijevala revitalizaciju i afirmaciju paviljona ali i svih istorijskih slojeva koji pripadaju njegovom prostornom kontekstu.
Prostor: Složenim intervencijama in situ, uz obimna arhivska istraživanja došlo se do podataka o izvornim elementima pojedinih djelova enterijera, kao što su obrade zidova i podova, ali i pojedinih elemenata opreme enterijera od kojih se može izdvojiti rasvjeta od bohemijskog kristala - koja je obnovljena u izvornom duhu angažovanjem istog istorijskog proizvođača koji i danas postoji.
Marlović: Prilikom izvođenja radova na obnovi paviljona ostaci bastiona Sv. Jeronima (Trnovac) koji su se nalazili u podrumskom nivou koji su prezentovani i učinjeni dostupnim i sa gornje etaže. Podrumska etaža je služila kao neki vid deponije nepotrebnog materijala. Upravo je čišćenje podrumske etaže, kada je uklonjen otpad nastao obnovom iz 1960ih, nagomilane drvene građe, ostataka stare tavanice, rashodovanog namještaja pokazao ostatke bastiona. Ova nova okolnost učinila je da se koncept intervencije modifikuje.
Prilikom ovakvih intervencija dosta se često dešava da se izvorni koncept mora napuštiti ili u značajnoj mjeri transformisati. Nikad ne znate na šta ćete sve naići tokom procesa istraživanja i kakve će se sve istorijske i graditeljske okolnosti nametnuti kao relevantna otkrića. Iz tog razloga je važno biti fleksibilan i definisati neku osnovnu koncepcijsku nit od koje ne treba odstupati, a sve drugo treba držati otvorenim, jer će način na koji će se koncepcijsko polazište implementirati zavisiti od okolnosti na terenu, odnosno od rezultata arhivskih i terenskih istraživanja.
Prostor: Na Prvom crnogorskom salonu arhitekture, osvojili ste nagradu za rekonstrukciju Kapucinske bolnice i Austrougarske kasarne u starom gradu u Herceg Novom. Ovaj projekat je dobitnik još jedne međunarodne nagrade – za unapređenje metodologije projektovanja u zaštićenim istorijskim cjelinama na Salonu arhitekture u Beogradu, pored toga bio je i predstavnik Crne Gore za Veliku nagradu Evropske unije za arhitekturu 2015., kao i predstavnik Crne Gore za Veliku nagradu evropske unije za Konzervaciju- Europa Nostra 2015, na kojima je ostvaren zapažen rezultat. Jednom riječju jako uspiješan projekat. Koliko je kompleksan rad na ovakvom jednom projektu, na kakve sve prepreke i izazove ste nailazili?
Kapucinska bolnicaBiti arhitekta konzervator ne znači da ste manje arhitekta, a više konzervator. Biti arhitekta konzervator znači samo pojačanu dozu opreza prilikom donošenja odluka o intervenciji na nekoj zatečenoj arhitekonsko-urbanističkoj situaciji
Marlović: Ovaj projekat je bila prva potvrda opravdanosti bavljenja holističkim pristupom ali i minimalističkom arhitektonsko-konzervatorskom izrazu, kao i nijansiranju kontrasta istorijske materije i novog dodatka koji je u ovom slučaju svjesno sveden na neophodni minimum. Riječ je o jednoj složenoj intervenciji na graditeljskoj baštini koja je iziskivala veoma kompleksna istraživanja na terenu i višegodišnja proučavanja građe iz arhiva Venecije, Zadra i Beča gde se došlo do sasvim novih saznanja o brojnim okolnostima nastanka ne samo objekta Kapucinske bolnice već i cjelokupne gradske fizičke strukture. Ovaj projekat je pravi primjer kako izuzetno velika ograničenja konteksta mogu da iznjedre jedan sasvim novi kvalitet i zaokruže i afirmišu vrijednosti ali i pojačaju vizuelnu izražajnost istorijske arhitektonske cjeline.
Prostor: Radili ste i na projektu obnove Njegoševe škole u Herceg Novom, upriličen povodom proslave 300 godina Topaljske komunitade. Da li ovakvi projekti imaju neku zajedničku problematiku koju očekujete ili prosto svaki nosi sa sobom izazov za sebe?
Zapravo više od polovine vremena koje protekne u procesu projektovanja odvija se u proučavanju i analizama koje se graniče sa forenzičkom disciplinom. U tom procesu vi zapravo pokušavate da rastumačite tok istorijskih procesa koji su doveli do stanja koje ste zatekli, ali i rekonstrukciju izvornosti ili pak više nivoa izvornosti predmetnog objekta.
Marlović: Različiti problem ne mogu se rješavati na isti način, zato je svaki projekat koji se tiče graditeljske baštine jedno autentično iskustvo i svaki zahtjeva poseban pristup. To je bio slučaj i sa projektom Njegoševe škole.
Njegoševa školaRad na graditeljskoj cjelini Upravno-sakralnog kompleksa Topaljske komunitadi koji su sprovedeni povodom obilježavanja 300 godina osnivanja Topaljske komunitadi – preteče savremene opštine Herceg Novi podrazumjevao je i rad u grupi građevina koju čine objekat Kancelijera od komunitadi, zatim objekat parlamenta odnosno suđa od komunitadi i stara škola. Stara škola u kompleksu Topaljske komunitadi otvorena je 1752. godine. U ovoj školi je svoja prva znanja sticao Njegoš. Objekat je zatečen u izuzetno lošem stanju, sa zidovima punim vlage, narušene autentičnosti, a u njemu je bio smješten magacin. Kompleksu je vraćena izgubljena istoričnost, uklonjene su neadekvatne intervecije unutar ambijenta, stara i izuzetno vrijedna riznica škole je objedinjena, rekonstruisan je cjelokupan enterijer, tako da u ovom kompleksu sada mogu uživati svi Novljani i svi posjetioci našeg grada.
Prostor: Da se jednako dobro snalaziš i kad je u pitanju moderna arhitektura govori nagrada najboljeg enterijera na Trećem crnogorskom salonu arhitekture, za projekat enterijera beogradskog kafea pod nazivom ”1/3:3/4”. Ovaj enterijer je doživio veliki uspijeh, pa nam reci nešto o njegovoj ideji i kako ubijediti klijenta u viziju koju imaš kada se ona ne zasniva na čvrstim istorijskim činjenicama?
Marlović: Izuzetno je važno vjerovati u svoju ideju, ali i biti iskren, otvoren i pošten prema klijentima i njihovim potrebama. Takav odnos svi cijene i tada nema tenzija. Ukoliko ste kreativno biće i vjerujete u svoju kreaciju vi tu viziju snagom svoje energije uspješno prenosite na druge.
To je bio slučaj i sa projektom kafea na Novom Beogradu. Rezultat dobre saradnje sa investitorom je stigao kroz veliki komercijalni uspjeh ovog kafea koji je dosta česta scenografija u brojnim televizijskim serijama koje snimaju produkcijske kuće iz Srbije. Projekat enterijera kafea koncepcijski nazvanog “1/4:3/4” zasniva se na sučeljavanju dvije oprečne energije/emocije zarobljene u dva polu-volumena, u dvije kubične kalote. Kalotu “3/4” predstavlja tamni plavoljubičasti ton čija je uloga da hladi i opušta, a sa druge strane kalotu “1/4” predstavlja hipertrofirani koloritski pačvork koji apostrofira šarenilo društveno-socijalnog enegrgetskog naboja karakterističnog za prostore sa ovom namjenom. Prostorni balans između ove dvije sfere zasnovan je na percepciji koja se ostvaruje sa pozicije sjedenja. Igra hipertrofije i atrofije kolorita od kojih svaka ima dvostruko svojstvo je dualistička, u njoj se individue svojim različitim enegrijama i raspoloženjima mimikrično kamufliraju, ili sa druge strane ekspresivno nameću.
Prostor: Možda malo ljudi zna da iza zastava gradova Podgorice, Kotora, Bara i Herceg Novog stoji jedan arhitekta. Koliko je zahtjevno baviti se heraldikom i kako ste se pronašli i u ovoj sferi?
Marlović: Heraldika i veksilologija su praktično moja druga profesija. One zahtijeva veliku studioznost. Teško je baviti se heraldikom i implementirati njene tekovine na ispravan način u postsocijalističkim društvima kao što je naše. U situaciji kada su ljudi navikli na socijalističku ikonografiju, veoma je teško na pravi način uvesti jezik heraldike i vratiti se kulturno-istorijskim tekovinama koje su nastajale vjekovima. Važno je napomenuti da se heraldika i grafički dizajn ne smiju poistovjećivati. Upravo zbog razloga miješanja odnosno izjednačavanja heraldike i grafičkog dizajna česti su primjeri da se u našem kontekstu grbom proglašava nešto što nije grb, a što je zapravo amblem ili logotip.
Grb mora biti vanvremenski, mora ukazivati prvenstveno na važne i istinske činioce istorije grada, uz objektivizaciju istorijskih činjenica koje se moraju posmatrati kroz prizmu heraldike, oslobođen stega politike, ili raznih oblika cenzura kojima smo kao regija zapadnog Balkana nažalost izuzetno skloni. To je veoma važno jer su ljudi kao privremeni korisnici grada samo prolazna kategorija, a gradovi tu ostaju trajno. Iz tog razloga su novi grbovi Podgorice, Bara, Kotora a sad i Herceg Novog pokušaj da se na jedan vanvremenski, dostojanstven i odmjeren način, uz poštovanje pravila municipalne heraldike osmisle simboli kakve ovi gradovi/opštine svojim statusom zaslužuju.
Prostor: U kom pravcu po Vašem mišljenju bi u budućem vremenu trebao da se razvija Herceg Novi? Koji su to projekti koje bi trebalo u najkraćem roku realizovati ili koji bi bili prioritet?
Marlović: Herceg Novi je fuzija istorijskih antagonizama i ostavština različitih osvajača koja nije dovoljno afirmisana u našoj svijesti ali i u prostoru. Pažnju, još uvijek, svojom snagom zaokuplja ta prepoznatljiva dramatična konfiguracija terena na kojoj je oformljen istorijski Herceg Novi. Vizuelna izloženost istorijskog utvrđenog grada je karakteristika koja danas nije u dovoljnoj mjeri iskorišćena. Herceg Novi kaska za ostalim gradovima regiona po pitanju obnove graditejske baštine. Iz tog razloga fokus bi trebalo staviti na cjelokupnu fizičku strukturu Starog grada, zidine i tvrđave.
