Piše: Slobodan ČUKIĆ
BOŽJA PROMISAO
Karađorđevićevska sila je 1918. okupirala Crnu Goru i uništila je u naredne dvije godine. Izgledalo je da Crnojzi Gori nema spasa. Ali, ona je, poput feniksa, vaskrsla iz pepela. U početku je izgledalo da će velikosrbi postići sve što su zamislili, ali se pokazalo da njihova kolonijalna tvorevina nema perspektivu. Aleksandrov učinak je bio do te mjere retrogradan u političkom i civilizacijskom smislu, da je to suštinski odredilo i sudbinu nove Jugoslavije. Što se grbo rodi, vrijeme ne ispravi.
Još na početku prljave karađorđevićevske rabote sa Crnom Gorom, dogodio se veliki istorijski obrt, koji s istorijske distance od jednog stoljeća djeluje kao božja promisao. Godinu dana prije okupacije Crne Gore, u Rusiji je 1917. izvedena revolucija koja je najavila globalni uspon komunističke ideologije. I gle čuda! Dok je karađorđevićevska sila tokom 1919. i 1920. držala Crnu Goru pod gvozdenom vojno-policijskom blokadom i satirala u njoj svaku pomisao na crnogorstvo, u Danilovgradu je 1919. osnovana prva komunistička ćelija.
Ubrzo se, u okviru programa Komunističke internacionale, pojavio i lenjinovski princip o punoj ravnopravnosti i suverenosti svih naroda i etničkih grupa, koji je 1924. u KPJ doveo do usvajanja federalnog principa. Od 1920. godine Komunističkoj partiji u Crnoj Gori su počeli da prilaze i dojučerašnji bjelaši od kojih su mnogi teško okrvavili ruke tokom 1919. pomažući karađorđevićevskoj sili u gušenju komitsko-narodne oslobodilačke borbe. U poništenoj Crnoj Gori je otad konstantno narastala komunistička ideja i svijest o pogaženim političkim pravima crnogorskog naroda.
Tokom tridesetih godina Komunističkoj partiji su se priključili i mnogi sinovi onih bjelaša koji su 1919. za Aleksandrov račun počinili teške zločine nad sopstvenim narodom. Komunisti su vodili teške političke borbe sa karađorđevićevskim režimom, da bi, konačno, 13. jula 1941. godine digli opštenarodni ustanak i počeli bitku protiv fašizma. Zar to nije bilo istinsko proviđenje! Zar bi Bog mogao da dozvoli da kolijevka od slobode bude zauvijek porobljena i poništena? Zar bi tako nešto bilo moguće u svjetskom poretku u kome je crnogorsko vjekovno slobodarstvo bilo paradigma onoga što biti ne može?
ISTORIJSKO ČUDO
Opštenarodni ustanak je bio i početak oružane borbe protiv velikosrpske hegemonije, odnosno borbe za državno vaskrsavanje Crne Gore i njenu ravnopravnost u novoj Jugoslaviji. Bila je to borba za sve ono čega nije bilo u karađorđevićevskoj kolonijalnoj tvorevini. Crnogorski komunisti su ubrzo stali na čelo partizanskih brigada i divizija i nije bilo sile koja ih je mogla spriječiti na putu oslobođenja.
Pritom su u više navrata teško potukli četničke snage, koje su oličavale nakaradnu velikosrpsku politiku. Potpuno je jasno da je NOB u Drugom svjetskom ratu bila jedini istorijski modus u kome je uopšte moglo doći do obnove crnogorske državnosti. I to je pravo istorijsko čudo, koliko god neko mislio da bi Crna Gora bila obnovljena na ovaj ili onaj način. Ključna uloga u tome, osim crnogorskim partizanima, pripala je Josipu Brozu Titu i komunističkom rukovodstvu. Jer, sama herojska borba crnogorskih partizana protiv fašizma, koliko god bila velika, nije bila nikakva garancija da će Crna Gora biti obnovljena. Moglo je biti i drugačije.
O tome govori događaj iz 1948. godine kada je pred formiranje Komunističke partije Crne Gore, crnogorska delegacija na čelu s Androm Mugošom pošla u Beograd na konsultacije sa srpskim rukovodstvom (za neobaviještene KP Crne Gore nije postojala sve do tada). Kada je Spasenija Cana Babović čula od Andra Mugoše o čemu je riječ, skočila je kao oparena: ,,Da je*em oca nećete Crnogorci dok sam ja živa!“ Komunistička partija Crne Gore je ipak osnovana i put državne obnove je nastavljen - uprkos Spaseniji i drugima koji su decenijama pokušavali da onemoguće izgradnju crnogorskih institucija.
NEODLUČNOST
Crnogorsko partizansko rukovodstvo je jasno osudilo kriminalnu Podgoričku skupštinu još tokom NOB-a. Ali, crnogorska vlast je u poslijeratnom periodu ispoljila veliku neodlučnost u raskidu sa karađorđevićevskim nasljeđem. Crnogorski rukovodioci nijesu imali snage da nakon 1945. raskrinkaju zločine karađorđevićevske okupacione vojske i da na to stave tačku. Mora se imati u vidu da su stvari tih godina bile prilično složene i da je u prve dvije poratne decenije, u pozadini, narastala napetost između Edvarda Kardelja i svemoćnog Aleksandra Rankovića. Da je Kardelj kojim slučajem pao početkom šezdesetih godina, ne bi bilo reformi i decentralizacije. Ali, održao se.
Kažu da je slovenačka delegacija 1962. pošla u Beograd i saopštila Titu: Ako Kardelj padne, mi odlazimo. I Tito je popustio, a Kardelj ubrzo započeo reforme. Uporedo s tim počelo je da izbija na površinu srbovanje Rankovićevih kadrova. Konačno, dogodilo se da Leka 1966. padne – a sa njim i čitav dotadašnji bezbjednosni aparat od koga su zazirali i najviši crnogorski rukovodioci. Ne mislite, valjda, da je slučajno što je tada nastavljena gradnja mauzoleja na Lovćenu?
,,ZAHVALNOST“
Ali, nijesu Leka i njegove bezbjednosne strukture krivi za sve. Bilo je tu i ,,bjelaškog“ sentimentalizma, kome je nakon 1945. kao naručena došla politika bratstva i jedinstva. To je, radi mira u kući, podrazumijevalo prećutkivanje nezgodnih“ istorijskih epizoda. Zbog toga, na primjer, danas rijetko ko zna da je gornjozetski (crnogorski) gospodar Stefanica Crnojević u Zetskoj ravnici tokom 1452. i 1453. tri puta teško porazio vojske srpskog despota Đurđa Brankovića. Umjesto istorijskih činjenica, nakon 1945. je do besmisla napuhavan „kosovski zavjet“, uz forsiranje teze o ,,vjekovnoj borbi dva bratska naroda za ujedinjenje“.
Nije bilo ni riječi o tome da su kroz istoriju bratski postupali samo Crnogorci, a osobito u jesen 1915. godine kada su herojskim borbama na frontu uz rijeku Drinu spasili srpsku vojsku od propasti. Nije bilo ni riječi o tome da je Srbija kroz istoriju na bratsko držanje Crnogoraca uzvraćala nebratski, da bi na koncu, 1918. i okupirala i razdržavila Crnu Goru i time zbirno ,,zahvalila“ svojoj braći.
EGZEMPLAR
Reći ćemo, neka ih, neka su zdravo! Ali, nema više laži. Priče o karađorđevićevskim ,,oslobodiocima“ su priče za malu đecu i isprane mozgove. Crnogorci su u oktobru 1918. okupirani i porobljeni. Uvedena je vojno-policijska blokada kojom je crnogorskom građanstvu ukinuta sloboda. Ukidanje slobode se odnosilo i na one nesrećnike koji su služili Aleksandrovoj ,,oslobodilačkoj“ vojsci kao marionete prilikom kriminalnog razdržavljenja Crne Gore i njenog priključivanja Velikoj Srbiji kao obične pokrajine. Nespremnost za prihvatanje ove činjenice je najbolji pokazatelj nerazumijevanja jedinstvene crnogorske vojnopolitičke tradicije i značaja vjekovne borbe za slobodu, uvezane sa veličanstvenim crnogorskim etosom.
Ukidanje Crne Gore i njeno porobljavanje je bio zločin i u civilizacijskom smislu, jer je uništena državna tvorevina koja je počivala na potpuno izvornoj političkoj tradiciji i predstavljala egzemplar u evropskim i svjetskim razmjerama. U ustanku iz decembra 1918. odrazio se duh te samorodne i neuništive političko-pravne tradicije. To je bio jedan od glavnih motiva za nastanak knjige ,,Početak srpske okupacije – komitska borba i narodna golgota 1918-1920“.
(Kraj)
