Krajem dvadesetog vijeka i početkom ovog, crnogorsku kulturnu baštinu zadesio je devastatorski talas čiji je cilj, bio i ostao, da se nastavi kontinuitet prekrajanja nacionalne kulturne baštine. Posebno su u tom periodu stradali sakralni spomenici kulture, najviše oni kojima gazduje MCP Srpske pravoslavne crkve. Riječ je o kontinuitetu prekrajanja koji je zabilježen na čitavoj teritoriji Crne Gore. Sa jednim od drastičnih primjera izvođenja tih radova javnost se upoznala primjerom iz Bara.
Prije par nedjelja moglo se to pročitati i vidjeti na primjeru Rumije i kulta Svetog Vladimira. Mogli smo se upoznati kako Srpska pravoslavna crkva besprizorno mijenja i zatire istorijsko nasljeđe Crne Gore rušeći kult Svetog Vladimira.
U Baru se mogu vidjeti još dva primjera tog odnosa SPC prema kulturnoj baštini i svojevrsnog, kako se često može čuti, obilježavanja teritorije.
Naime interesantno je da se oba primjera koja ćemo navesti nalaze na dominantnim i prepoznatljivim visovima u okolini Bara. Kao i Rumija. Visovima po kojima je Bar poznat.
Crkva na Sutormanu: Prvi primjer vezan je za Sutorman. Sutorman je planina u opštini Bar. Nastavlja se na Rumiju, od koje je odvojen prevojem Sutorman. Najviši vrhovi planine su Široka Stranica (1185) i Vrsuta (1183 m).
Kada danas dođete do prevoja Sutorman nećete moći da ne primijetite novosagrađenu i još nezavršenu crkvu stotinjak metara udaljenu od puta.U literaturi se može pročitati da je na tom mjestu postojao sakralni objekat po kojem je i čitavi Sutorman dobio ime. Pretpostavlja se da je crkva bila posvećena Sv. Romanu.
I zbilja, u neposrednoj blizini novosagrađene crkve vide se temelji starije, nažalost nedovoljno istražene crkve.
Podaci o crkvištu na Sutormanu 1962. godine publikovani su u monografiji o Starom Baru profesora arhitekture Đurđe Boškovića.
On je tada o crkvi Sv. Romana i Sv. Marka na Sutormanu zapisao:
“Gotovo u samom sedlu Sutormana, prema Limljanima, nalaze se ostaci jedne male usuvo zidane kapele koju meštani nazivaju crkva sv. Romana i sv. Marka. Jedna crkva sv. Romana pominje se međutim prilikom postavljanja granica sela Limljana u Milutinovoj povelji Vranjinskom manastiru iz 1318. god. Nije otuda isključeno da je suhozidina na Sutormanu postavljena na mestu na kome se nekada nalazila ova crkva”, piše on tada.
U prilog toj tvrdnji može se naći i podatak u knjizi Studia antibarensia dr Sava Markovića. On iznosi podatak da su u okolini Bara karakteristični sanktoremski toponimi, koji su dobili ime po svecima i zaštitnicima, svjedočeći o slovenskoj simbiozi sa romanskom (mikro)toponimijom područja živog bilingvizma: Sutorman< Sanctus Romanus.
Tako da o toj staroj crkvi danas nećete puno pročitati ni saznati, ali će vas na prevoju Sutorman dočekati objekat koji će svojim stilom govoriti o tradiciji na ovom prostoru.
Crkva na Volujici: Crkva Sv. Ilije na Volujici bio bi drugi primjer današnjeg neimarskog zamaha koji SPC sprovodi na tradicionalnim sakralnim objektima ovdašnje kulturne baštine.
Takođe, kod Boškovića u navedenom djelu Stari Bar može se pročitati kratak citat o ovoj crkvi.
Bošković piše o Crkvi Sv. Ilije na Volujici:
“Iznad novog Bara, na grebenu Volujice, nalazi se crkvica sv. Ilije, koja je u cjelini obnovljena prije nekoliko desetina godina, kako mještani kažu na starim temeljima od kojih se danas više ništa ne vidi”, navodi on.
Drugim riječima, nije stigla ni da bude naučno obrađena ni tada, a posebno ne danas kada je prošla kroz neimarsku mašineriju SPC.
Ta crkva na Volujici je danas sastavni dio novosagrađenog SPC manastira posvećenog Svetom Sergiju Radonješkom, koji se odomaćio kod lokalnog stanovništva pod kraćim nazivom – ruski manastir. On se nalazi u selu Mikulući pod planinom Rumijom, nedaleko od Bara.
Na sajtu MCP SPC može se pročitati da je manastir izgrađen prilozima pravoslavnih Rusa i vjernika iz Bara i okoline. Poseban doprinos dali su: Vitalij Ivančikov iz Novosibirska kao i najveći priložnik Velimir – Milo Dragović iz Bara, koji je pokazao izuzetan trud u izgradnji manastira.
Manastir je osveštan 19. jula 2009. godine, a onda je 2. avgusta 2015. godine volšebno dobio na poklon i obnovljeni hram Svetog Proroka Ilije na Volujici, koji je pripojen kao skit novosagrađenom manastiru Svetog Sergija Radonješkog.
O tom događaju i kako je Crkva Svetog Ilije na Volujici postala Skit Svetog Proroka Ilije može se takođe pročitati na sajtu MCP SPC:
"Njegovo visokopreosveštenstvo arhiepiskop cetinjski i mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije sa sveštenstvom i monaštvom Mitropolije crnogorsko-primorske i vjernim narodom osveštao je na Ilindan 2. avgusta 2015. godine obnovljeni hram Svetog Proroka Ilije na Volujici i u njemu služio Svetu Arhijerejsku Liturgiju. Od osvećenja na Ilindan 2015. godine hram Svetog Proroka Ilije je pripojen kao skit novosagrađenom manastiru Svetog Sergija Radonješkog. Postoji narodno predanje da je, skoro istovremeno sa crkvom Svetog Jovana u manastiru na Ribnjaku, kraljica Jelena Anžujska, žena kralja Uroša I Nemanjića, sagradila u 13. vijeku i crkvu Svetog Ilije na brdu Volujici, iznad barskog zaliva“.
O tome da li su se oko svih ovih gradnji, pregradnji, nadogradnji i poklanjanja pitale službe i institucije koje se bave zaštitom kulturnih dobara suvišno je postavljati pitanje. Crkveni graditeljski master plan nema vremena za takve “sitnice” kao što su građevinske dozvole, konzervatorski uslovi, arheološka istraživanja...
Da ne bi bilo zabune o tome su se iz SPC izjasnili i prilikom posljednjih dešavanja na Rumiji. Oni su tada rekli da ,,ništa na Rumiji ovih dana nije rađeno u tajnosti“. Sad, u tajnosti možda nije, ali u suprotnosti sa zakonskim normama, jeste. Kao i nebrojeno puta do sada.
Ivan KERN
