Iz dramaturgije XX vijeka, koja je po svojim pravcima veoma raznovrsna, izdvaja se kao posebna vrsta dramskog stvaralaštva, vrsta drame koju je moguće nazvati filozofskom. Karakteri u ovoj vrsti drama nisu slobodni u smislu u kome su to u realističkoj dramaturgiji, njihova akcija nije psihološki motivisana. Situacija takođe nije posljedica te akcije, već su svi elementi dramske forme, svi sukobi u okviru djela, sva razrješenja – određena postulatima filozofije koji su prevashodni u odnosu na djelo.
Ovo vrsta drame je poznata i pod nazivom „Teatar situacije“, jer polazi od egzistencijalističke filozofije. Dramski pravac je bliže određen specifičnim odnosom pisaca prema psihološkom motivu i dramskom karakteru sa jedne strane, i prema ljudskom činu i ljudskoj ili dramskoj situaciji sa druge strane.
Drama Nesporazum Alberta Kamija, napisana je u duhu apsurda. Njenu mračnu atmosferu i tragični karakter uslovile su, pored ideje apsurda, društvene okolnosti u kojima je nastala. Radi se o fašističkoj okupaciji Evrope, vremenu ugroženih perspektiva i najminimalnijih oblika humanizma.
Upravo se ovim činjenicama vješto poigrava reditelj predstave odigrane četvrte večeri FIATa, Damjan Pejanović. Svoje čitanje ove drame iskoristio je, između ostalog, da napravi mini omaž Kamijevom apsurdu. U ovoj predstavi vidimo i „Mit o Sizifu“ i „Stranca“ i „Kaligulu“, vješto iznijansirane i utkane u „Nesporazum“.
Počev od same scenografije, koja sugeriše tjeskobu prostora i ograničenost uma (Ivanka Vana Prelević), preko frenetičnih repetitivnih pokreta, koji kasnije prelaze u mehaničke radnje, sugerišući isto (Tamara Vujošević-Mandić), do muzike (Vjera Nikolić) i kostima koji mirišu na futurizam i distopiju (Mia Đurović), vješto se iscrtava ideja apsurda ljudske egzistencije.
Veoma pametan dramaturški postupak u kome se na početku komadu dodaje biblijska priča „Bludni sin“, daje nihilistički pogled na svijet i čini suptilni uvod u jedan partijarhalni milje koji je i dalje dominantan u našoj zemlji.
Predstava sadrži i vizuru realistične dramske radnje koja se sastoji u vizuelno tehničkom snimku uživo sa kamere koji se projektuje na četiri ekrana. Na njima vidimo ono što u stvari čini temelj Pejanovićeve režije – psihološka stanja likova i njihove reakcije koje nam ustvari mnogo više govore o odnosima, samoj temi i ideji rediteljskog čitanja, nego Kamijeve replike.
Ovaj vizuelni postupak je sastavni element predstave koji nas vodi od intimnih, dubokih emocija aktera, preko ratnih stradanja od doba nastanka djela, do današnjice, sve do crnogorske stvarnosti.
Sama tema je nesporazum nezadovoljnih i beznadežnih ljudi, koji proizilazi iz nezdravih društvenih uslova i dovodi do steriliteta emocija i ravnodušnosti prema svemu. Okolnosti u kojima se žive izazivaju tupilo iz kojega se ne može više izaći, a izlaz se traži kroz zločine.
Sve ličnosti teže za što potpunijom srećom, a doživljavaju potpunu nesreću. Nesreća ličnosti ‘’Nesporazuma’’ događa se u atmosferi sveopšte usamljenosti svake pojedinačne ličnosti koja ih dovodi do međusobne otuđenosti.
Glumci (Ana Vujošević, Petar Novaković, Jelena Đukić, Radmila Božović, Zoran Rakočević) sugestivno i minuciozno grade svoje likove. Posebno je interesantan lik majke (Ana Vujošević) pogotovo kad se uporedi sa likom Mersoa iz Stranca.
Apatičnost i rezigniranost izbija kod njih na svakom koraku. To se najbolje ogleda u samom doživljaju smrti bližnjih. U tekstu, istu čudnu ravnodušnost ispoljava Merso u Strancu – kad sazna za smrt majke, kao i majka u Nesporazumu – kad sazna da je ubila sina.
Međutim, u predstavi čitanje je drukčije u velikoj mjeri zahvaljujući upotrebi kamere – Majka postaje crnogorska majka koja presvisne od boli za sinom, favorizujući ga u svakom smislu i dugo nam u uhu odzvanja očaj u Martinom glasu (Jelena Đukić), dok, tokom majčinog lamentiranja ponavlja “A ja?” kao i gotovo svaka crnogorska ćerka.
Ćirilično – latinično ispisana parola “Evropa je tako tužna” sama po sebi daje višestruku slojevitost, takvu da je i samostalno mogla činiti cijelovitu predstavu.
Damjan Pejanović sa svojim timom pokazuje nam osnovne premise Kamijeve dramaturgije, stalnu čovjekovu razapetost između raznih protivrječnosti i odluke DA ili NE, čovjekovu želju za opštim i racionalnim saznanjem svijeta i ograničenu moć čovjekovog razuma da ostvari uvid u apsolut i smisao svijeta i čovjekovog postojanja, naglašenu usamljenost i otuđenost (alijeanciju) čovjeka i konačnost ljudskog života, činjenicu da čovjek traje, egzistira u okvirima koji su mu nametnuti, u ambijentu koji su mu odredile životne okolnosti, zbog čega i osjećaj ponavljanja svega, monotonija trajanja.
Prisutan je osećaj izgubljenosti jer se život ne može jasno sagledati, niti biće u tom svijetu može biti ispravno shvaćeno. Zbog toga slijedi osjećaj da je čovjek stranac u svijetu koji mu postaje stran, pa se iz tih razloga javlja praznina i osjećaj mučnine. Sve to dolazi od nemogućnosti da biće sasvim oslobodi od nametnutih mu pravila, da se otrgne od banalnog i besmislenosti koje nas sustižu i pritiskaju, od neizvijesnosti trajanja koje nas prati.
Svijet je bezosjećajan i indiferentan prema pojedincu i njegovoj sudbini. I ono najvažnije - čovjek ne može tražiti bolji svijet, ako nije u stanju da bude dio njega.
