U Crnogorskom narodnom pozorištu 18. oktobra premijerno je izvedena predstava„Večeras improvizujemo“, u režijiPaola Mađelijai dramaturgijii adaptaciji Željke Udovičić-Pleštine.
U predstavi igraju: Ana Vujošević, Dejan Ivanić, Ana Vučković, Miloš Pejović, Jelena Minić, Anja Misović, Radmila Škuletić, Jelena Nenezić, Luka Stanković, Nikola Perišić, Jovan Dabović, Ognjen Sekulić, Matija Memedović i Simo Trebješanin.
Drama je djelo italijanskog dramaturga i nobelovca Luiđija Pirandela, originalno izvedeno 1930. godine.
Zajedno sa njegovim pređašnjim radovima ,,Šest lica traži pisca“ (1921) i ,,Svaka na svoj način“ (1924), „Večeras improvizujemo“ pripada tematskoj trilogiji meta-teatarske prirode, baveći se procesom postavljanja predstave i nudeći publici priliku da se susretne sa ,,pozorištem u pozorištu“.
Sukobi koji postaju pozorište samo po sebi
Konflikt režisera i glumaca, ali i konflikti među glumačkom ekipom, dominiraju predstavom. Sa zdravom dozom samoironije, suočeni smo ne samo sa problemom Režisera Hinkfusa (Simo Trebješanin) koji zahtjeva spontanost i improvizaciju od svojih glumaca, a da nije spreman odreći se apsolutne kontrole nad procesom, sukobljavajući se sa njima po pitanju praktičnih i kreativnih aspekata predstave; već i sa sukobima između glumaca koji zahtjevaju različite režijske pristupe, ili praktikuje suprotstavljene glumačke metode i tehnike kroz koje razvijaju ulogu.
Scene sukoba i svađa zapravo otkrivaju impresivnu saradnju i obazrivost za partnere od strane glumaca, a spretno baratanje tonom, tenzijom i temperaturom sa režijske i dramaturške strane. Prelazi između spoljnog narativa sukobljene pozorišne podjele i unutrašnjeg narativa drame koju postavljaju su izuzetno glatko, čineći da ,,stvarne“ i ,,fiktivne“ situacije konstantno hrane jedna drugu.
Publika kao svjedok pozorišne iluzije
Produženi početni period otvorenih vrata i upaljenog svjetla, direktna obraćanja i govori održani publici, glumci koji sjede u prvom redu i reaguju na projekcije ili nestrpljivo šetaju galerijom, opominjanje kolega na odgovornost prema gledaocu i diskutovanje mogućih reakcija, razgovori o klasičnim i savremenim teatarskim formama i pozorišnim efektima, su samo neka od rješenja kroz koje se razbija klasičan tretman prostora i vremena.
U ovoj predstavi, nema oštre podjele trajanja predstave (tokom kojeg smo transportovani u neke druge, imaginarne lokacije i periode), publika se konstantno suočava sa činjenicom da je u pozorištu i mehanizmima kroz koje se njegove iluzije ostvaruju. Mada mnoga od ovih rješenja nisu najnovija, predstava ni ne pokušava da pronađe dosad neotkrivene meta-teatarske tehnike, koliko da postojeće pametno i spretno iskoristi da bi publici dala priliku da osjeti kako je to prisustvovati zahtjevnoj i eksplozivnoj pozorišnoj probi.
Kritika društva i lažnog morala
Predstava problematizuje pozorište ne samo kao formu umjetnosti, ili sa egzistencijalne tačke gledišta (na pitak i zabavan način baveći se klasičnom temom konflikta stvarnosti i iluzije, i situacijama u kojima ih pojedinac ne može razdvojiti), već i sa sociokulturne i klasne perspektive.
Analizira se društvena pojava u kojoj ,,odlazak u pozorište“ za određeni dio stanovništva ne služi ličnom uživanju ili komunikaciji sa umjetnošću, već afirmaciji statusa, suptilnom a javnom razmetanju materijalnih primanja i pretenzija ka pripadanjem ,,kulturnijem“ sloju stanovništva (čak i kada dotični uopšte ne posjeduju osnovnu kulturu u pozorištu i ruše iskustvo ostatku publike).
Ovakav pristup je istovremeno originalan i relevantan našoj okolini. Isto tako se ukazuje i na paradoksalni tretman izvođača (pogotovo pjevačica i glumica), istovremeno obožavanih a zavisnih ili čak zlostavljanih od strane publike, figure kojima se zavidi a koji su često tretirane kao nemoralne.
Iako bi se u mnogim ovakvim projektima moglo desiti da unutrašnji narativ predstave u okviru predstave bude zaboravljen, to ovdje nije slučaj. Njena dramaturška konstrukcija (Željka Udovičić-Pleština) je izuzetno čvrsta, sa jasnom linijom radnje i logičnim razvojem likova.
Priča prati porodicu La Kroče, koja se sukobljava sa standardima male konzervativne sredine u kojoj žive. Kroz tu priču se problematizuju pitanja malih sredina, snobovštine, lažnog morala, bračnih problema i možda najsnažnije, nasilja nad ženama.
Likovi koji nose duh vremena
Kćerke porodice La Kroče (Ana Vučković, Jelena Minić, Anja Misović, Radmila Škuletić) bivaju prisne sa lokalnim vazduhoplovnim oficirima (Luka Stanković, Nikola Perišić, Jovan Dabović, Ognjen Sekulić), čineći ih metama osude okoline, pogotovo jer njihova majka, Gospođa Injacija (Ana Vujošević) podržava ,,izazovno“ ponašanje svojih kćeri.
Kada njihov otac umre, događaj koji predstavlja sočan skandal za lokalnu zajednicu, jer biva ubijen braneći kabare pjevačicu u koju je bio zaljubljen (Dejan Ivanić, Jelena Nenezić), porodica se nađe u teškom ekonomskom stanju, i najstarija kćerka Momina (Ana Vučković) se udaje za Rika Verija, pukovnika koji je nadređeni vojnicama sa kojima su se njene sestre zabavljale, kako bi sačuvala ugled porodice.
Ovaj izbor joj nanosi mnogo jada, jer je Veri patološki ljubomoran, izuzetno fizički nasilan, i izoluje Mominu od njene porodice i šireg društva, držeći je kao zarobljenicu u njihovoj kući. Još više, njena žrtva je u neku ruku i besmislena, jer njena porodica uspijeva da se snađe i ekonomski obezbjedi tako što njena mlađa sestra Totina (Radmila Škuletić) postaje poznata operska pjevačica; dok je sama Momina kroz svoji ,,ugledni“ brak žrtvovala priliku da upotrijebi sopstveni muzički talenat.
Lik Rika Verija (Miloš Pejović) predstavlja profil ličnosti koja je sklona da se prikloni fašističkom sistemu. Nastoji da svoju ženu kontroliše ne samo fizički već i psihički. On izražava želju da joj prodre u um, kontroliše je i duševno i strahuje da ga ona izdaje svojim ,,mislima, sjećanjima i snovima“. Njegova agresija i potreba za kontrolom predstavljene su kao produkt pritajenog osjećaja sramote i nezadovoljstva samim sobom. Sugeriše se da ga je sramota sopstvenog porijekla i opsjednut je time kako se glasine o Momininoj porodici odražavaju na njegov sopstveni ugled.
Ne podnosi ni najmanju šalu na sopstveni račun, smatrajući je nepoštovanjem njegovog autoriteta, nastoji da izoluje ženu i kćerke od spoljnog svijeta kako bi ih ,,zaštitio“ od toga da budu moralno korumpirane. Nasilje opravdava pozivanjem na tradicionalne moralne vrijednosti, a potajno je zaintrigiran upravo onim što smatra nemoralnim. Mominine sestre smatra nemoralnim zbog njihove seksualne slobode i asocijacije sa pozorištem, a bez ženinog znanja prisustvuje Totinim nastupima.
Lik mještanina (Matija Memedović), koji je u ovoj adaptaciji došao do izražaja, isto tako ukazuje na povezanost fašizma sa klasnim raslojavanjem. Mještanin iskazuje starinske, stroge stavove koji osuđuju i kažnjavaju tuđe ponašanje, čak i kada ono nikoga ne povrijeđuje. Isto tako on slavi nemarnu grubost i okrutni podsmijeh prema onima koji su prekršili socijalna pravila kao simbol inteligencije, humora i snage.
Međutim, mještanin je isto tako na meti diskriminacije i snishodljivosti onih koji sebe smatraju pripadnicima višeg staleža, čak iako između njih nema velike razlike, i biva izložen nasilju vojnika bez mogućnosti da se od njih zaštiti formalnim pravcima.
Budeći u nama i odbojnost i poistovjećivanje, interakcije mještanina sa vojnicima i porodicom nas upozoravaju kako svako od nas može biti i žrtva i zagovaralac okrutnosti i klasno-kulturne superiornosti koja predstavlja jedan od glavnih uzroka fašistički uređenog društva.
Scenografija od papira i svjetla
Scenografija i kostim su prividno jednostavni, što nikako ne znači prosti. Glavni elementi koji se koriste u njihovoj izradi su papir i karton, dajući utisak vintaž papirne kućice za lutke, čime se pojačava motiv suprotstavljenosti fikcije i stvarnosti (Ivan Marušić- Klif).
Promjene svijetla (Paolo Mađeli i Sreten Milošević), na koje često glumci pozivaju, su između jednostavnog, punog i radnog osvijetljenja, i kompleksnijeg, atmosferičnog i poetskog dizajna, demarkiraju ,,realne“ scene koje se dešavaju između Hinkfusa i glumaca, i "fiktivne“ scene koje prikazuju njihovu realizovanu predstavu.
Kroz kostim (Lina Leković), ostvaruje se kontrast između likova: sjajne crne vojničke jakne i čizme stoje nasuprot mještanina, koji nosi bermude zajedno sa otkopčanim sakoom. Četiri sestre nose bijele devetnaestovjekovne dječje haljinice i kikice, ali ih na kraju zamjenjuju crnom odjećom (ali dok je Mominina odjeća kesasta a kosa raščupana, njene sestre su dotjerane, a njena majka nosi bundu). Majčina crvena plesna haljina je odvaja i od njenih infantilizovanih kćerki ali i od elegantno svedene, melanholične pjevačice u crnom koja joj je ljubavni rival.
Promjene kostima, sa svom zbunjenošću i trkom koja se obično dešava iza scene, dodaju na humoru i čine radnju aktivnijom.
Projekcije, prikazane na papirnim platnima, igraju značajnu ulogu (Ivan Marušić-Klif). Od igri sjenki koje postavljaju sestre dok se majka moli, preko ubrzanih, šokantnih i neonski obojenih projekcija tokom porodicinog izlaska u pozorište, do crno bijelog snimka oca i pjevačice koji podsjeća na glamurozne filmove starog Holivuda, projekcije razvijaju i produbljuju estetiku predstave.
Sličnu ulogu igra i muzika (Damir Martinović-Mrle, Ivanka Mazurkijević), koja kombinuje numere savremene klubske muzike, crkvenu muziku, kabare numere i opere ,,Karmen“ i ,,Trubadur“. Kroz muziku, pored određivanja tona u specifičnim scenama i razvijanja razvijanja meta-teatarskog pristupa predstave, stvara se i treći sloj priče unutar priče, i dodaje još jedan sloj značenja Momininoj sudbini.
Spretna, kompleksna i slojevita režija
Pirandelova djela generalno zahtjevaju pozamašnu svestranost i umjetničku elastičnost od strane glumaca, a ova predstava traži ne samo kapacitet za igranje i komedije i tragedije, već sposobnost za hitrim i uvjerljivim prebacivanjem između realističnih, apsurdnih i poetskih načina izražavanja (kako verbalnih tako i fizičkih), kao i kombinovanja istih.
Glumci su ovom zadatku i više nego dorasli, čineći da estetski prelazi i hibridi budu uspješno ostvareni, držeći pažnju publici i doprinoseći i radnji i razvoju idejnog sloja predstave. Posebno se moraju pohvaliti monolozi Dejana Ivanića i Ane Vučković, koji vješto balansiraju humor i osjećajnost, kao i klasično otjelotvoravanje lika sa zahtjevima meta-teatarske forme.
Svi ovi faktori objedinjeni su spretnom, kompleksnom i slojevitom režijom (Paolo Mađeli), koja ukazuje na izuzetno poznavanje ne samo istorije drame i procesa realizacije predstave, već i izuzetnog poznavanja ljudske psihe, osiguravajući da će namjenjeni efekti biti u potpunosti djelotvorni nad publikom.
Zajedno sa vještom, preciznom dramaturgijom koja garantuje da je svaka replika na pravom mjestu i da je dramska struktura čvrsta i logična, suočeni smo sa predstavom koja balansira meta-teatralnim, emocionalnim, društvenim i egzistencijalnim elementima bez premca.
Dizajn svijetla potpisuju Paolo Mađeli i Sreten Milošević. Scenografiju, plakat i video potpisuje Ivan Marušić-Klif, kostimografiju Lina Leković, muziku Damir Martinović- Mrle i Ivanka Mazurkijević, a izvršnu produkciju Vukosava Tomović.
Asistentkinja režije je Nataša Milićević, a asistentkinja kostimografije Maša Mirković. Korepetitorka je Marija Mitrović, lektorka Dubravka Drakić, inspicijent Slobodan Vujadinović, suflerka Gorica Šuškavčević.
