Nakon prošlogodišnjeg ,,zatvaranja“ i straha od pandemije, ljudi su jedva dočekali plažu i ljetovanje i u euforiji grabe šta stignu samo da se smjeste uz obalu i počnu sa kupanjem i sunčanjem. I kao rezultat toga dobili smo turizam iz 90-ih, koji je bio uslovljen sankcijama i stanjem tadašnje kolektivne svijesti. Dobili smo masovni turizam, sa velikim brojem turista i malom potrošnjom. Prestižnih plaža i elitnog turizma više nema i nastupilo je stanje ,,daj šta daš“. Vlasti, međutim poistovjećuju broj turista sa uspjehom sezone, što nikako nije proporcionalno prihodima.
Kako je Pobjedi kazao prof. dr Rade Ratković, dekan budvanskog Fakulteta za biznis i turizam ,,ovo je dobrovoljno vraćanje u ,,svijetlu“ prošlost i turizam, kako smo ga tada figurativno nazivali: turizam bez turista, jednonacionalni ili rodovski turizam, vašarski turizam…“
Tržišta
- Nadam se da će to iščeznuti sa ovom kontroverznom sezonom, i da ćemo se, već od naredne godine, početi vraćati na najjača emitivna tržišta Evrope i za par godina povratit pozicije koje smo imali 2019. godine - kazao je Ratković.
On smatra da nijedan turizam na Mediteranu nije ekonomski održiv bez turista sa najjačih emitivnih tržišta kojih ove godine nemamo.
- Ove godine smo suženi na turiste sa osiromašenog tržišta okruženja. Naša destinacija se pretvara u haotično ljetnje vašarište, poprište buke i nesnosne gužve do kolapsa, te nacionalističko muzičko iživljavanje, koje sije podozrenje i strah mirne domaće populacije i turista drugačije kulturološke profilacije. Takav imidž destinacije utiče na odvraćanje evropskih turista od naših ljetovališta i na primorju i u kontinentalnom dijelu naša države - poručuje Ratković.
Navodi da struktura turista za prvih pola godine pokazuje da je u ovoj godini naše najveće tržište Srbija (22,25 odsto), Crna Gora (20,16 odsto), Ukrajina (9,72 odsto), BiH (6,13 odsto), Albanija (5,92 odsto), Rusija (4,42 odsto), a Kosovo je u junu ostvarilo 6,1 odsto od inostranih noćenja dok je u tabeli za pola godine izostavljeno.
- Ovo je jako nepovoljna geografska struktura tržišta, s obzirom da se radi o niskobudžetskim i kratkosezonskim tržištima. U stručnoj javnosti nema dileme da turizam zasnovan na ovim tržištima nije održiv, dok dio laičke javnosti, što je irelevantno, ove rezultate komentariše sa ushićenjem - kazao je Ratković.
Po njegovim riječima ,,širi se iluzija o ovogodišnjem turističkom bumu u Crnoj Gori“.
- U laičkoj javnosti se neutemeljenim procjenama širi ta iluzija. Kao da neko ,,otkriva dobro čuvanu tajnu“ da je formula turističkog uspjeha u dominantnom osloncu na tržište okruženja (Srbija, BiH, Kosovo, Albanija…) i potpunu otvorenost granica, bez obzira na pandemiju. Mi nemamo potpunu i sređenu statistiku u turizmu. Objekti individualnog smještaja, u nedostatku tačne evidencije, se procjenjuju, kao i turistički promet u njima, a objekti kolektivnog smještaja su obuhvaćeni statističkom evidencijom, kao i turistički promet u njima, ali su podaci neažurni (kapaciteti, samo u kolektivnom smještaju, na osnovu snimka iz 2019. godine, a turistički promet sa mjesecom kašnjenja) - poručuje Ratković.
Takvo stanje, po njegovim riječima traje godinama.
- Nemamo informacije i indikatore za upravljanje turizmom, za razliku od drugih turističkih zemalja, posebno Hrvatske koja ima svoj integralni informacioni sistem dnevno ažuran (e visitor) - tvrdi Ratković.
Navodi podatke da je kolektivni smještaj, sa procijenjenim učešćem od oko 10 odsto u ukupnom smještaju najveći davalac ekonomskog impakta na makro ekonomske agregate i ostalu ekonomiju, dok je promet u individualnom smještaju neuhvatljiv i pretežno u sivoj zoni (posebno sekundarno stanovanje).
- Osnov za ocjenu turističke sezone je evidentirani turistički promet u kolektivnom smještaju. Prema podacima Monstata, turistički promet u kolektivnom smještaju u prvih šest mjeseci ove godine iznosio je oko 36 odsto ostvarenja iz 2019. godine, odnosno 2,15 puta više nego paralelni turistički promet krizne 2020. godine. Nezvanične informacije o naplaćenoj turističkoj taksi zaključno sa 20. julom govore da se ona kreće između 40 do 50 odsto u odnosu na isti period 2019. godine - navodi Ratković dodajući da su to, u nedostatku egzaktne evidencije, realni indikatoru uspjeha dosadašnje turističke sezone.
Prihodi
- Njih treba ocjenjivati kao fizički napredak u kontekstu pandemije, ali, u nedostatku javnih informacija o dinamici realnih prihoda od turizma, možemo procijeniti da će finansijski efekti biti znatno manji od naturalnih, a zbog niskih cijena osnovnih turističkih usluga i niske platežne moći turista. Zabrinjava početak ponovne eskalacije pandemije i njenog uticaja na ponovni pad turizma - ističe Ratković.
On smatra da brojnost turista koju imamo u jeku sezone vjerovatno neće dati očekivane prihode s obzirom na platežne mogućnosti najvećeg broja naših ovogodišnjih turista i niske cijene osnovnih turističkih proizvoda.
DRUGAČIJA KULTUROLOŠKA PROFILACIJA: Turisti čekaju u redu kod objekata za prodaju brze hrane u zaleđu plaže u Čanju (Foto: Stevo Vasiljević)
- Svaki turizam na Mediteranu, bez dominantnog učešča najjačih emitivnih izvora Evrope, nema realne šanse za ekonomsku održivost. To je pokazalo i iskustvo Crne Gore u cijeloj devetoj deceniji prošlog vijeka, kada se turistički promet u periodu 1991. do 2003. kretao od četiri do pet miliona noćenja, a prihodi su se kretali od 100 do 140 miliona eura, uz gubitak od 12 do 17 miliona eura. Situacija nije, u pogledu rentabiliteta, bitno popravljena ni nakon uvođenja ruskog tržišta, kada se turistički promet značajno povećavao, ali nedovoljno da osigiura stepen popunjenosti kolektivnog smještaja preko 100 dana pune zauzetosti, što se odražavalo na permanetne gubitke koji su dostizali i do 35 miliona eura - kazao je Ratković.
Kako tvrdi naš turizam je tek 2019. godine ušao u zonu rentabilnog poslovanja sa dobitkom od oko 11 miliona eura na prihod od 542 miliona eura.
- Glavna determinanta toga uspjeha jeste učešće prometa sa najjačih emitivnih izvora Evrope od 35 odsto (Njemačka, Ujedinjeno Kraljevstvo, Skadinavske zemlje, Francuska…), što se pokazalo dobrim i otvorilo nadu da se za koju godinu taj indikator može povećati na 50 odsto i uvesti turizam Crne Gore u stabilno rentabilno poslovanje - mišljenja je prof. Ratković.
OSLOBAĐANJE PLAŽA: Kapija na plaži Miločer (Foto: Stevo Vasiljević)
Nalazimo se u jeku sezone, a naš sagovornik osnovnu grešku sadašnjih vlasti vidi u dugom ignorisanju i tolerisanje eskalacije pandemije.
- To je totalno obeshrabrivalo organizovani i turizam iz najznačajnijih emitivnih zemalja Evrope. Iluzija je da se može održati turizam na bazi prioriteta tržišta iz okruženja i uz potpuno slobodne granice uprkos prijetnji pandemije. To se vraća kao bumerang. Sljedeća greška je nedovoljna podrška i inicijativa organizovanom turizmu, što se produžava do današnjih dana, tako da je realna opasnost da i naredne turističke sezone budemo bez organizovanog turizma iz glavnih emitivnih izvora Evrope - kazao je Ratković dodajući da bi to bila već treća godina našeg odsustva sa organizovanog tržišta Evrope.
- To rađa realnu opasnost da postanemo zaboravljena destinacija za organizovani turizam. Sjetimo se da smo poslije 2003. godine, precjenjujući potencijale ,,bratskog“ ruskog tržišta, okrenuli leđa najjačim emitivnim tržištima Evrope i evropskom organizovanom turizmu. Cijena je bila permanentni decenijski gubici u turizmu i značajniji povratak na ta tržišta tek za deset i više godina. Bojim se da se ta greška ne ponavlja. I, konačno, sistem destinacijskog menadžmenta i integralnog turističkog informacionog sistema nije ni pokrenut u pravcu pozitivnih reformi, a bez toga nema učinkovitog upravljanja turističkom destinacijom - procjenjuje Ratković.
Povratak
A, iduće godine, bi po njegovom mišljenju trebalo puno toga već uraditi, a što se nije ni počelo.
- Već smo trebali biti u završnoj fazi ugovaranja sa turoperatorima, ali nijesam primjetio nikakav integralni program ili politiku u tom smislu. Ostavljanje tog važnog posla samo preduzetnicima, veoma usitnjenim i nepovezanim, teško da može dati dobre rezultate. Sada je vrijeme da se, bar djelimično, pokuša nadoknaditi propuštemo, i uradi program pripreme turističke sezone 2022. te preduzmu organizacione i akcione mjere za njegovo sprovođenje - zaključio je na kraju prof. dr Ratković.
Sve strategije u turizmu istekle, još nemamo novih
Prof. dr Ratković smatra da su nam sve strategije (Master plan razvoja turizma, Strategija razvoja ljudskih resursa, Marketing strategija…) istekle, tako da predstoji njihova inovacija ili izrada novih kao, na primjer, strategije oporavka crnogorskog turizma nakon pandemije.
- Za izradu tih strategija imamo značajne domaće ekspertske resurse, kojima se obično uskraćuje povjerenje, naročito ako imaju višegodišnje ili višedecenijsko iskustvo u turizmu. Domaće znanje u sinergiji sa relevantnim međunarodnim ekspertima je dobitna kombinacija. Jedno bez drugog ne ide - smatra Ratković.
Povlačenje Amana sa Svetog Stefana nije dobra poruka
Povlačenje Amana sa Svetog Stefana, kako smatra Ratković nije dobro za Crnu Goru.
- Lokacija Svetog Stefana je ove godine u naletu domaćeg populizma i to nije dobro za turizam nikako. To se radi iz nekih političkih motiva pod firmom oslobađanja plaža. Nadam se da će se, uprkos svemu, naći optimalno riješenje za sve zainteresovane (zakupodavca, zapošljene, lokalnu zajednicu i, naravno, zakupca i menadžment operatera). Posao je dobar ako su zadovoljne sve strane. Dogovor kuću gradi - poručuje Ratković.
