Zarastao u zelenilo, kamufliran lišćem, u srcu Podgorice, na korak-dva od hotela „Hilton“, u Karađorđevom parku, rad skulptora Sretena Stojanovića izgleda sada nekako prijeteće. Ova vizija u bronzi vođe Prvog srpskog ustanka u lijevoj ruci drži sablju koja ga, okrenuta na dolje, spaja sa postoljem spomenika, ali ga, istovremeno, i uzemljuje u crnogorsko tlo.
I upravo to crnogorsko tlo ta sablja u voždovoj ruci izgleda da koristi kao vrstu tajnog izvorišta, ali i potencijalnog vrela nacionalnog bunta sa velikosrpskim predznakom. Sablja je ovdje na nedvosmislen način identitetski ključ ovog Stojanovićevog Karađorđa. Ona je njegov bronzani id i energetski višak koji čitavoj skulpturi daje snagu. I baš zato ovaj ratoborni prizor mješovitih odsjaja i prijeteće dijalektike između srpskoga vojskovođe, koji je to postao igrom sudbine ali i svinjskog trgovca po zanimanju, sa onim crnogorski označenim, sa identitetskom vizijom vrijednom prosipanja nečije tuđe krvi, je posebno zanimljiv.
U kontekstu novog balansa političkih snaga na crnogorskoj političkoj sceni mogao bi, zapravo, ovaj podgorički Karađorđe da bude percipiran, tu, stuštenog čela i kukastog nosa, nadut, brkat, ljutit i gromoglasan u svojoj olovnoj tišini, bezmalo kao mitološka legura, tvar vječnosti od čije poetske vizije mračnog kosca sa srpu-nalik sabljom počinje svaki novi rat na ovim prostorima. Tim gore što će isti vajar i srpski akademik nešto uveličanu i mnogo manje lišćem kamufliranu repliku istog podgoričkog Karađorđa posaditi jednu deceniju kasnije, i samo godinu dana pred Titovu smrt, na plato ispred Narodne biblioteke Srbije, na Vračar, u srce prijestonice tada još uvijek nesvrstane Jugoslavije. Bronzani dvojnik i mlađi brat podgoričkog Karađorđa će tako u Beogradu dobiti nevidljiva ideološka krila. Nikakav ustupak socijalističkom protokolu tu više nije moguć. Bronza ovdje para nebo, a sablja u voždovoj seljačkoj ručerdi kao da otjelotvorava onu misao Dobrice Ćosića da Srbi uvijek dobijaju u ratu a gube u miru.
Na platou, u vrevi beogradske balkanski-razbarušene urbanosti vođa Prvog srpskog ustanka postaje prijeteća vizija dolazeće bune seljaka, rijeka izbjeglica, ali i prolivene krvi na asfaltu i drugdje, kao i poetski putokaz tenkovske golotinje patriotski oslobođenih žena, Srpkinja, koje će ispraćati vojnike u rat i na ratišta mašući svojim obnaženim dojkama i srpskim trobojkama. Šta nam, međutim, sve ovo govori? Šta je poruka ovog flagrantnog i fantastičnog, frankenštajnovskog spoja umjetničkog pregnuća u domenu vajarstva i neonacističke ideologije krvi i tla? Pa jedno od čitanja skulpture Karađorđa iz podgoričkog parka i njegovog beogradskog dvojnika bi moglo da bude to da nema rata bez umjetnosti.
Stojanovićev nacionalistički skulptorski gest koji je od 2 i po podgorička metra izđikljao u 3,2 metra visine u Beogradu pun je germanske ukočenosti, u stavu i arijevskih naznanka u tijelu i licu. Ali je možda zbog te turske sablje kao prepreka podsvijesti u egomanijskoj voždovoj ruci, isto tako i nedvosmisleno azijatski odlivak. Jer ne samo da je voždovo oružje ono koje je pripadalo prvo kolonizatoru, već je Stojanovićev Karađorđe odjeven i u čudni patchwork nacionalne nošnje i otomanske odore. Ali, umjetnički dometi ovdje nijesu bitni niti se njima vrijedi baviti. Ono što je ovdje važno je strategijska funkcija umjetničkog djela. Jer nakon svih autorskih ambicija i akademske pompe, besjeda i govora, ono što ostaje na terenu, i na psiho-geografskoj mapi srbo-crnogorskog jedinstva je, zapravo, pseći čin obilježavanja teritorije, bezmalo, vrsta ideološkog zapišavanja putem bronze.
Ključ je ovdje ona vazdušna linija koju dva bronzana vožda i dvije sablje u njihovim rukama uspostavljaju na relaciji između Podgorice i Beograda i time spajaju Srbiju i Crnu Goru u monolitni ideološki matriks velikosrpskih projekcija. Baš zato već na planu same forme Stojanovićeva bronza kao da je antiskulptura. Ona je politička poruka pretočena u mješavinu legura, molotovljev koktel bakra i olova, odlivak toksične vizije koja će da truje poglede nedužnih prolaznika u Podgorici i Beogradu sve donde dok god ova dva bronzana dvojnika vode svoj specijalni rat protiv zdravog razuma u Srbiji i Crnoj Gori.
Karađorđeva forma je i u slučaju Podgorice kao i Karađorđevog beogradskog replikanta zatvorena, retrogradna i napadno materijalistička. On je materija sama, lava brozne, napad na oko i uzurparor pogleda. A sablja se kao krivi falus zabija u tlo da tamo traži neki idejni porno izvor vječno jurodive i nemoguće nacionalne virilnosti. Ali ova dva bronzana blizanca, dva Karađorđa, jedan ogoljenije nacionalan u Beogradu i onaj nešto patuljastiji, na tajnom zadatku u Podgorici, demonstrativno pokazuju svu stratešku superiornost doktrine meke srpske moći u modernom kontekstu. Prvo se tu postave skulpture na strateške kote, tek onda dolaze snajperi i tenkovi da ih brane i odbrane. Kao i crve politizovanog i politikanskog srpskog pravoslavlja, kao zlatni krst u rukama Amfilohija na muralu na ulazu u vilajet - nalik Mojkovcu, simboli kulture ovdje su samo izgovor za ekstreme njenog rušenja, za igru zamjene teza, za mimikriju i kamuflažu, za specijalni rat drugim i uvijek novim sredstvima, da bi ista dogma živjela i preživjela kroz vjekove, vrijeme i vremena.
Srbija je Crnu Goru, u stvari, potukla do nogu ne na bojnom polju modernog ratovanja, avionima, raketama i laserski navođenim projektilima, već baš na nivou psiholoskog ratovanja, na nivou čiste propagande i upotrebe umjetnosti kao oružja. Postavlja se, međutim, pitanje kako se boriti protiv oživjele statue Vožda i ljudi zarobljenih umova baš-čelikom svesrpskog nacionalizma? Pa možda naukom borilačkih vještina zvanih invidualistička škola Dva neba o kojoj govori Mijamoto Musaši, majstor „shin-kena“ ili stvarnog mača u svojoj knjizi o pet prstenova.
„Knjigu pet prstenova“ Musaši je, zapravo, napisao 1643. A bio je poznat u svom rodnom Japanu i kao nepobjediv u duelima jedan na jedan, samuraj bez gospodara i nezavisni učitelj borilačkih vještina. Na jednom mjestu u svojoj knjizi on zaključuje da „čak i ako neko predano stremi svom odabranom putu iz dana u dan, ako srce putnika nije u skladu sa tim izabranim putem, onda i ako misli da je na dobrom putu, sa stanovišta iskrenosti i istine, to ipak nije pravi put“. I šta nam onda ova Musašijeva misao govori o onima koji su se na drugoj strani Karađorđeve statue, u jednom drugom parku, boreći se navodno za nezavisnu Crnu Goru, posadili skulpturu kralja Nikole na konju kako kao neki otežali brđanski Napoleon jaše na prazno i u prazninu? Sa tog stanovišta musašijevske, samurajske istine može se gledati i borba sedmorice samotnih ronina, odnosno samuraja bez gospodara, protiv nadmoćne, vatrenim oružjem naoružane, bande 40 razbojika koji prijete da osvoje izolovano brdsko selo u Kurosavinom filmu „7 samuraja“ (1954). Ovaj epski spektakl brzih replika, bolnih pogleda i crnih kiša, je film kao mač i kao treptaj, koji je toliko uticao na zapadnu vizuelnu umjetnost da je George Lukas napravio svoj legendarni „Rat zvijezda“ (1977) kao omaž japanskom majstoru, sanjajući pod kalifornijskim suncem Kurosavine samurajske snove samo smještene u obližnje galaksije, gdje dobro uvijek trijumfuje nad mrakom snagom onog Njegoševog junačkog srca koje na kraju uvijek bije boj, a ne skulpture kao svijetlo oružje jednog u crno zavijenog specijalnog rata.
