Predsjednica Etičkog komiteta prof. dr Mara Šćepanović kazala je za Pobjedu da je ovo nacionalno tijelo, koje se bavi provjerom naučnih radova objavljenih u inostranstvu, zatražilo da se promijeni Zakon o visokom obrazovanja na način da se propišu strože kazne za one koji krše akademski integritet, ali da taj njihov prijedlog nije uvažen.
Zakon o visokom obrazovanju nedavno je usvojila Skupština Crne Gore. Šćepanović je obrazložila da Etički komitet pokušava aktivno da djeluje na donosioce odluka tako da je tokom javne rasprave o Zakonu o visokom obrazovanju dao pisani i usmeni prijedlog u vezi sa članom 91 tog akta, koji je nacrtom zakona glasio: ,,Ustanova zaključuje ugovor o radu na neodređeno vrijeme sa licem koje je izabrano u akademsko zvanje docenta, vanredni i redovni profesor uz obavezu sprovođenja izbora u više ili isto akademsko zvanje sa licima u zvanju docenta ili vanrednog profesora.“ Predložili su dopunu koja glasi:
- Ugovor o radu iz stava 1 ovog člana raskida se i u slučaju da Etički odbor, Etički komitet ili nadležni sud utvrde da je autorski rad docenta, vanrednog profesora, odnosno redovnog profesora plagijat ili da predstavlja neki drugi oblik kršenja akademskog integriteta u skladu sa posebnim zakonom – navela je Šćepanović.
Bez zvaničnog odgovora
Ona dodaje da, nažalost, ne samo da nije uvršten njihov prijedlog, već nijesu dobili ni zvaničan odgovor zašto se taj, po njihovom mišljenju neophodan, dio člana 91 nije našao u zakonu.
Komitet je ove godine dobio dvije prijave zbog kršenja Zakona o akademskom integritetu. Jednu prijavu je odbacio zato što su se opisana djela dogodila prije donošenja Zakona o akademskom integritetu. Ovo tijelo je nedavno, postupajući po prijedlogu Centra za građansko obrazovanje, donijelo odluku kojom utvrđuje da je doc.dr Aleksandar Stamatović prekršio akademski integritet objavljivanjem identičnog naučnog rada u dva različita časopisa. CGO je u martu 2025. godine podnio Etičkom odboru Univerziteta Crne Gore prijedlog za utvrđivanje kršenja akademskog integriteta od strane Stamatovića, koji je zaposlen na Filozofskom fakultetu UCG kao redovni profesor. Riječ je o istom članku koji je Stamatović objavio u dva naučna časopisa – Bulgarian Historical Review i Transylvanian Review.
CGO je saopštio da ovakvo ponašanje nanosi štetu ugledu UCG i otežava poziciju njegovog akademskog osoblja, koje će imati mnogo teži put ka objavljivanju radova i biti pod lupom referentnih naučnih baza od značaja za referentnost i napredak istraživača.
- Nažalost, Etički odbor UCG, koji je i ranije u više navrata štitio Stamatovića, proglasio se nenadležnim u konkretnom slučaju, uz obrazloženje da su sporni radovi objavljeni van Crne Gore (u Rumuniji i Bugarskoj). Predmet je potom, po službenoj dužnosti, proslijeđen Etičkom komitetu Crne Gore – istakla je nedavno pravna savjetnica u CGO Snežana Kaluđerović.
Nakon sedam mjeseci, Etički komitet je utvrdio da se radi o kršenju akademskog integriteta – plagijatu, u formi autoplagijarizma, iako je naveo „bez sticanja lične koristi“.
Stamatović je, kako su istakli, prekršio i etička pravila časopisa u kojima je objavio radove, koja su u skladu sa standardima baze Web of Science i izričito zabranjuju duplo objavljivanje istih rezultata, čak i u izmijenjenom obliku.
Relativizacija slučajeva
CGO je sa žaljenjem konstatovao da, uprkos jasnim dokazima, organi koji odlučuju o etičkim pitanjima na UCG i dalje izbjegavaju donošenje principijelnih odluka koje bi imale i preventivni efekat, već kontinuirano relativizuju slučajeve kršenja akademske čestitosti. Zaključili su da ovaj slučaj još jednom potvrđuje potrebu dosljedne primjene standarda akademske etike i odgovornosti, koji su temelj kredibiliteta i razvoja naučne zajednice u Crnoj Gori.
Predsjednica Etičkog komiteta, upitana šta se dešava nakon što to tijelo donese određenu odluku, da li se pojedinci sankcionišu, odgovara:
- Ništa se ne dešava, našu odluku po pristigloj prijavi šaljemo stranama u postupku. Tu se završava naše djelovanje – kazala je Šćepanović.
Na osnovu dosadašnje prakse, predsjednica Etičkog komiteta ističe da se kršenje akademskog integriteta dešava u svim mogućim njegovim aspektima iako su oni nadležni samo za dio koji se odnosi na naučne radove objavljene u inostranstvu.
Na pitanje da li država ima dovoljno mehanizama da se suzbije pojava kršenja akademskog integriteta, odgovara da se članovi akademske zajednice u najvećem procentu ponašaju u skladu sa Etičkom poveljom, Zakonom, Etičkim kodeksom, te da su za one malobrojne tu Etički odbori, disciplinske komisije ustanova visokog obrazovanja i Etički komitet ali, za sada, bez ikakve mogućnosti da ta djela dobiju odgovarajuću sankciju.
Osvrćući se na prijave koje pristižu Etičkom komitetu, Šćepanović kaže da nijesu dobili nijednu prijavu koja se odnosi na javnu ličnost, odnosno na osobe koje svojom funkcijom podliježu Agenciji za sprečavanje korupcije.
Dodaje i da nemaju prijava o kršenju akademskog integriteta koje se nalaze u postupku. Šćepanović navodi i da Etički komitet može da djeluje samo u okviru ovlašćenja koja su normirana Zakonom, stoga nema novina u njegovom radu.
Etički komitet imenuje i razrješava Vlada na period od četiri godine, u skladu sa Zakonom o akademskom integritetu, radi obavljanja poslova na očuvanju, unapređenju, zaštiti i promociji akademskog integriteta i prevenciji od svih oblika kršenja akademskog integriteta.
Ovo nacionalno tijelo djeluje po Zakonu o akademskom integritetu kojim se u cilju očuvanja i unapređenja kvaliteta visokog obrazovanja, uređuju načela akademskog integriteta nastavnika, saradnika, studenata, kao i drugih lica sa visokim obrazovanjem, oblici kršenja akademskog integriteta i postupak zaštite akademskog integriteta.
Akademski integritet je definisan kao akademsko ponašanje koje obezbjeđuje očuvanje akademske čestitosti, dostojanstva profesije, kvaliteta rada i proizvoda rada, duha ravnopravne saradnje sa svim učesnicima akademskog procesa, usmjerenosti na istinu kao temeljnu vrijednost i poštovanje zakonskih propisa kao osnove odgovornosti članova akademske zajednice odnosno svako ponašanje koje je u skladu sa načelima akademskog integriteta.
Akademski integritet zasniva se na načelima: čestitosti, objektivnosti, otvorenosti, slobode u nastavi i istraživanju i odgovornosti prema akademskoj zajednici i društvu.
