Sam termin svetosavlje nastaje tridesetih godina XX stoljeća i predstavlja u suštini program širenja nacionalne ideologije. Prvi put se javno pominje u Srpskom književnom klubu, ne sa religijskom ili vjerskom konotacijom, već tipično političkom, nacionalističkom. Svetosavlje se najčešće vezuje za Nikolaja Velimirovića i njegov govor u Kolarcu 1937, u kojem on veliča nacionalizam Sv. Save, veliča Adolfa Hitlera i proglašava srpski narod teodulom. Kao i u svemu drugom uostalom, srpski nacionalisti, računajući tu i kler, svetosavlju daju univerzalni oreol i produžavaju mu trajanje daleko u prošlost, sve do Sv. Save, bez obzira što se pominje tek oko osam decenija. Nužno je razdvojiti ideologiju svetosavlja od kulta Sv. Save, koji je, dakako, stariji i koji je svoju kulminaciju dostigao u XIX stoljeću.
Pokojni sociolog religije Mirko Đorđević piše da je termin svetosavlje skovao Rus koji se zvao Fjodor Titov u Beogradu uoči Drugog svjetskog rata. Justin Popović njegov nastanak pripisuje studentima i profesorima Bogoslovskog fakulteta oko 1937. godine. Ipak, vrlo je vjerovatno da je, ako ne autor, jedan od koautora termina svetosavlje - Dimitrije Najdanović, deklarisani ljotićevac, koji piše: Svetosavlje prima, usvaja i ispoveda hristovski i ohristovljeni nacionalizam kao nacionalizam višega reda, kao nad-nacionalizam, nacionalizam uznesen i preuznesen u Hristovu „noosferu“, čisti i oplemenjeni svetosavski, svetolazarski i svetocrkveni nacionalizam...
Iako je svetosavlje nastalo kao ideologija u XX stoljeću, ideologija širenja srpstva u Crnoj Gori začeta je nepuna dva stoljeća unazad. Ogroman uticaj izvanjaca, obrazovanih Srba koji su dolazili u Crnu Goru, mnogi i ostajali, ostavio je značajan trag u formiranju podijeljene nacionalne svijesti. Prva dva udžbenka sastavio je Dimitrije Milaković, Njegošev sekretar, sa naslovima: Srpski bukvar radi učenja mladeži crkovnomu i graždanskomu čitanju (1836) i Srpska gramatika (1838).
Bježeći od suparništva iz crkvenih krugova, knjaz Danilo postavlja izvanjca Nikanora Ivanovića prvo za igumana Cetinjskog manastira, a zatim za mitropolita (1858-60), koji u cetinjsku osnovnu školu uvodi (1856) proslavljanje kulta Sv. Save. To je prvo uzdizanje Sv. Save u Crnoj Gori, sem što je postojao u crkvenom kalendaru kao jedan od mnoštvo svetaca. Srbi izvanjci su pomogli razvoju prosvjete, novinarstva i književnosti, međutim, pomogli su sve više i više utemeljivanju srpstva i velikosrpskih ideja u biće crnogorskog naroda, podilazeći sujeti Crnogoraca kao načistijim Srbima, nazivajući Crnu Goru srpskom Spartom i sl.
Kako je crkva igrala veliku ulogu u svijesti Crnogoraca, ukidanjem države Crne Gore 1918. jednako nasilno je ukinuta i CPC. Iako je u čl. 22. Ustava kraljevine Crne Gore izričito pisalo: Odluke Sv. Sinoda o spoljašnjim poslovima da postanu izvršne i za svakoga obavezne potrebito im je vrhovno Knjaževsko odobrenje, odlukom samo dva važeća glasa od sedam glasova Sinoda, Mitropolita autokefalne Crnogorske crkve Mitrofana Bana i apiskopa Nikšićskog, Kirila Mitrovića, CPC je tobože ujedinjena sa novostvorenom Ujedinjenom SPC. Takav akt je inexistant, zbog više manjkavosti i kršenja osnovnih pravnih načela. Uostalom, sam mitropolit je na samrti septembra 1920. izjavio pred britanskim izaslanikom De Salisom, što se nalazi u njegovom izvještaju, da je ...pod prijetnjom smrti od strane Srba priznao aneksiju Crne Gore Srbiji... moleći kralja i crnogorski narod za oproštaj.
Između dva svjetska rata u crkvenim krštenicama upisivana je samo srpska nacionalnost. Crnogorske crkve i manastiri prekršteni su u srpske, kao i nekoliko najpoznatijih crnogorskih svetaca. Bogomolje su uglavnom bile prepuštene zubu vremena. Veliki broj sveštenika koji je u toku NOR-a učestvovao na strani partizana, govori da dobar dio njih nije bio privržen tadašnjem kralju Petru II Karađorđeviću, niti njegovoj JVuO, pod komandom Draže Mihailovića.
Iako je u vrijeme socijalizma SPC bila u dobroj mjeri marginalizovana, unutar nje se pojavila radikalna, svetosavska, kleronacionalistička struja koju je predvodio Justin Popović. Jedan od njegovih istaknutijih učenika, Amfilohije Radović uoči Božića 1991. ustoličen je za mitropolita MCP. Poput Nikolaja Velimirovića, za koga je pojam Velike Srbije zapravo svetosavski pojam, koji povezuje nebesko i zemaljsko carstvo, ili, kao on kaže Ah, ta Velika Nebeska Srbija! Ona predstavlja već odavno ostvareni ideal Velike Srbije, Amfilohije Radović sav svoj potencijal i uticaj stavlja u funkciju svetosavskog, velikosrpskog nacionalizma, zatirući bilo koju autentičnost i istorijsku utemeljenost crnogorske države i identiteta. Dok god postoji unutar Crne Gore volja da se podrži ta antihrišćanska, nacistička i imperijalna ideologija, projekat Velike Srbije će biti živ.
Iskrenim hrišćanima nije potrebno dokazivati jeretički karakter svetosavlja. Ono je sušti primjer etnofiletizma u pravosavlju i samim tim, u nekim drugačijim vremenima, bio bi osuđen kao sektaštvo. Ovako, crkveno politikanstvo, različiti interesi, prećutno prelaze preko kršenja odluka Sabora pravoslavnih patrijarha u Carigradu od 10. septembra 1972. kada je etnofilitezm, tj. religijski nacionalizam, proglašen savremenom jeresi.
