Bivši gradonačelnik Cetinja Jovan Markuš i aktivista za zaštitu ljudskih prava Aleksandar Saša Zeković podnijeli su prijavu Specijalnom državnom tužilaštvu (SDT) Crne Gore protiv, kako su naveli, za sada nepoznatih starješina i pripadnika Desete (X) crnogorske udarne brigade zbog krivičnih djela protiv čovječnosti i drugih dobara zaštićenih međunarodnim pravom učinjenih na štetu 27 osoba.
“Nakon što su partizanske jedinice oslobodile Cetinje, 13. novembra 1944. godine, pripadnici X crnogorske brigade su, po unaprijed pripremljenom spisku, iz njihovih domova, odveli oštećene u nepoznatom pravcu, da bi svi, u dvije grupe, bez suđenja, bili strijeljani 14. i 15. novembra 1944. godine”, navode u saopštenju za javnost.
U ovom zločinu je, podsjećaju, ubijeno 28 osoba, među kojima i četiri žene.
“Iako su planirane i dalje likvidacije nevinih civila, one su srećom, čim se za njih saznalo u partijskom vrhu, spriječene ali je do danas zločin ostao nerasvijetljen. Za jednog oštećenog, SDT Crne Gore prijavu su podnijeli, jula 2024. godine, njegovi bliski potomci”, ukazuju.
Navode da su kao podnosioci krivične prijave i inicijativa prema Prijestonici Cetinje različitih političkih i nacionalnih uvjerenja i opredjeljenja i da su vođeni isključivo pomiriteljskim i ljudskopravaškim motivima, standardima ljudskih prava i tekovinama Savjeta Evrope.
“Podnijeta krivična prijava i ostale inicijative s tim u vezi nemaju nikakve veze sa bilo kojim i bilo kakvim revizionizmom ili nacionalizmom”, navode oni.
Kako dodaju, žrtve su, između ostalih:Tomo Milošević, bivši sudija i dugogodišnji predsjednik opštine Cetinje u periodu Kraljevine Jugoslavije (koji za vrijeme rata 1941-44 nije obavljao tu funkciju),Joko Grujičić, direktor Učiteljske škole na Cetinju,Ilija Zorić, direktor Cetinjske gimanzije,dr Jovan Petrović Njegoš, profesor fizike i hemije,Mihailo Zorić, profesor istorije iNikolaj Dorimodov, profesor vjeronauke u Cetinjskoj gimnaziji,Mirko Dragović, upravnik Narodnog pozorišta na Cetinju, prvi filmski reditelj i filmski radnik Crne Gore,Aleksandra Matanović, profesorica engleskog jezika i književnosti,Marko Plamenac, načelnik finansijskog odjeljenja Kraljevske banske uprave na Cetinju,Milo Prlja, inžinjer agronomije,Vasilije Kapisoda, učenik Gimnazije,Vuko PejovićiMileva Borozan, opštinski činovnici,Ljubo KneževićiNiko Krivokapić, poštanski činovnici iNiko Milošević, činovnik Državnog muzeja.
Kako su naveli, partizanske egzekucije i pugubljenja nevinih uglednih građana Cetinja prepoznali su i jasno osudili narodni heroji Jovo Kapičić i Božo Janković.
“Suština ovih egzekucija je bila i fizička likvidacija preostalog građanstva nekomunističkih uvjerenja i širenje straha kod građanskih i obrazovanih struktura tadašnjeg društva.
Nevinim žrtvama su iz ideoloških razloga oduzeta sva ljudska prava - posebno pravo na pravičan i zakonit sudski postupak i pravo na život. Do danas im nije vraćeno ni pravo na dostojanstvenu sahranu i označeni grob”, navodi se u saopštenju.
Takav pristup je, kažu, i dalje na snazi jer je u javnosti stvoren, iako neosnovano, utisak da se radi o neprijateljima i izdajnicima domovine što se, kažu, i dalje nepovoljno odražava na kvalitet života i društveno prihvatanje njihovih potomaka ali i nasljeđa oštećenih jer su mnogi od ubijenih za to vrijeme bili istaknuti i napredni intelektualci, kulturni i društveni stvaraoci.
“Podnijeta krivična prijava je naročito rezultat istraživanja uglednog istoričara pokojnogdr Predraga Vukićao poratnom zločinu počinjenom na Cetinju u zoni odgovornosti X crnogorske udarne brigade pod komandomNikole Banovića. Ista brigada, 1. aprila 1945. godine, je učestvovala, u Baru, u vansudskom ubijanju i ranjavanju više stotina regruta, mlađe dobi sa Kosova, pretežno albanske i bošnjačke nacionalnosti”, ukazuju.
On naglašavaju da su kao podnosioci prijave svjesni ispolitizovanog okruženja i svih teškoća u procesuiranju događaja iz Drugog svjetskog rata i poratnog perioda, kao i političkih, neosnovanih, otpora njihovom rasvjetljavanju.
“Tome doprinosi i dalje vrlo niska svijest javnosti o zločinima totalitarnog režima. Oslobođenje zemlje i neposredni poratni period, 1944. i 1945. godina, naročito karakterišu masovna i ozbiljna kršenja ljudskih prava.Postupanje nadležnog državnog tužilaštva po ovim prijavama snažno će doprinijeti ublažavanju izraženog društvenog problema – javnog poricanja izrazito negativne, staljinističke ere, našeg društveno-istorijskog razvoja kao i delegitimizaciji neistina koje preko 80 godina prate ove zločine i stradanje nevinih civila”, navodi se u saopštenju.
Između ostalih službenih radnji, očekuju da Viši sud u Podgorici konačno odobri ekshumaciju i identifikaciju posmrtnih ostataka, utvrdi tačan uzrok smrti i druga neophodna vještačenja kako bi se, kako dodaju, potom posmrtni ostaci predali porodicama u cilju organizovanja dostojne sahrane ili Prijestonici Cetinje kako bi ista organizovala sahranu u zajedničkoj spomen kosturnici.
“Kroz prihvatanje nespornih stradanja nedužnih civila ili bespravnih ubistava i likvidacija i odavanjem počasti i poštovanja prema onima koji su proganjani tokom određenog istorijskog razdoblja (političke epohe) samo zato što su bili različitih uvjerenja, opredjeljenja ili ličnih svojstava, odlučno se spriječava funkcionalizacija žrtava, istorijski revizionizam i nametanje, nekog drugog, zamjenskog narativa”, zaključuju u saopštenju.
