Teško da postoji država iz koncerna velikih sila sa kojom Crna Gora ima tako zamršene i oprečne odnose kao što ima sa Francuskom. Korijeni kontakata sa najvećom evropskom državom sežu još u srednjem vijeku, kada krstašku vojsku predvođenu francuskim grofom Rajmundom od Tuluza, dočekuju dukljanski vladari Vojislavljevići. Nešto kasnije, Zetom, tada u sastavu države Nemanjića, vlada kraljica Jelena iz francuske dinastije Anžujaca, čije ime će ostati dugo u sjećanju našeg naroda. Ipak, crnogorske dinastije ostaće svojom politikom vezane za italijanske gradove i države, pa će odnosi sa zvaničnim Parizom mirovati više vjekova.
Vukota Vukotić
U modernoj istoriji Crne Gore prvi dodiri sa Francuskom počinju krajem XVIII vijeka u doba vladike Petra I Petrovića Njegoša. Tada, nakon mira u Kampoformijumu, 1797. godine, ukida se Mletačka republika, a djelove njene teritorije prisvajaju Francuska i Austrija. Nestanak Republike svetog Marka, činio se pogodan trenutak za proširenje Crne Gore i njeno ujedinjenje sa narodom u Boki Kotorskoj. U početku, vladika Petar I se politički približava revolucionarnoj Francuskoj, novoj nadolazećoj sili Evrope, što nailazi na osudu iz Rusije. Kako je u tom trenutku Napoleon I Bonaparta ratovao protiv Turske u Egiptu, crnogorski vladika je bio spreman da mu se stavi na raspolaganje i pokrene ratna dejstva protiv Osmanlija na Balkanu. Veza u ovim polutajnim odnosima sa Parizom bio je vladičin lični sekretar opat Dolći. No, sve to će se brzo okrenuti, nakon mira u Požunu 1805, kada Austrija gubi posjede u Dalmaciji, a Napoleonovo carstvo formira svoje Ilirske provincije. Time će Francuska i Crna Gora postati susjedi, a u Boku će umarširati francuske trupe.
Prepuštena Boka
Ponovna promjena vlasti u Boki, oživjeće ideju za ujedinjenjem sa Crnom Gorom, kako bi se iskoristilo konfuzno stanje u Evropi. Zajedno sa ruskom flotom Crnogorci oslobađaju Boku od austrijskih trupa u februaru 1806. Ruska diplomatija nije podržala ovaj potez i prepuštila je Boku Francuskoj ugovorom u Tilzitu. Novi gospodari Dalmacije pokušali su da pokrenu pregovore sa Crnom Gorom nudeći joj izgradnju puta i otvaranje konzulata na Cetinju, ali nijesu naišli na odaziv kod vladike Petra I. Poraz Napoleona I kod Moskve, označio je kraj nadanja da će se Francuzi održati u Boki, pa vladika još jednom ulazi sa vojskom u Primorje. Stvorena je skupština koja je donijela akt o ujedinjenju i izbor vlasti nove države. Ponovo je zakazala ruska diplomatija, koja i definitivno prepušta Dalmaciju Austriji na Bečkom kongresu 1815. godine.
Nakon toga, u narednih par decenija odnosi Crne Gore i Francuske će mirovati, tačnije ne znamo za neke direktne veze Njegoševe sa Parizom. Jedino pojedini putopisci posjećuju Cetinje i ostavljaju svoje zapise o tome, a od Francuza najznačajniji spis o Crnoj Gori biće djelo Vijale de Somijera, obavještajnog oficira u službi Bonaparte. Dolazak knjaza Danila na vlast, 1852, donijeće potpuni obrt u odnosima dvije zemlje. Još prije toga, Druga francuska republika donijeće novi program spoljne politike u kojem zvanični Pariz preuzima na sebe ulogu zaštitnika malih naroda u Evropi. Taj kurs će zadržati i vlada Napoleona III koji će se proglasiti carem 1852. Težak udarac koji je doživjela Crna Gora u Prvoj Omer-pašinoj godini bacio je na koljena novostvorenu crnogorsku Knjaževinu. Iz tog razloga, knjaz Danilo se nije mogao odazvati na poziv Rusije za učešće u Krimskom ratu, što je izazvalo duboku krizu u odnosima sa Petrogradom.
Izaslanici na Cetinju
U međuvremenu, Pariz šalje svoje izaslanike u Crnu Goru, prvo Prosperaa Burea, a onda i Ijasenta Ekara, koji postaje konzul Francuske u Skadru. Poraz Rusije u Krimskom ratu, naveo je knjaza Danila da potraži na diplomatskoj sceni Evrope novog zaštitnika Crne Gore, pa je logičan izbor pao na Francusku. Od novog saveza knjaz je imao velika očekivanja, ali na mirovnoj konferenciji u Parizu 1856. Crna Gora ne uspijeva da obezbijedi državnu nezavisnost. Ipak, i dalje je francuska politika dominirala u Crnoj Gori, a Ekar postaje glavni savjetnik knjaza. Zato knjaz Danilo 1857. odlučuje da lično posjeti Pariz. Iako je dočekan kao vladar suverene zemlje, njegova misija je propala, jer ni Francuska ni Rusija nijesu mogle da diplomatski riješe crnogorsko pitanje povoljno po njega. Napoleon III je savjetovao knjaza da otpočne direktne pregovore sa Portom, ali je ovaj to odbio.
Ubistvo knjaza Danila u Kotoru 1860. ponovo će promijeniti odnose Crne Gore i Francuske. Njegov nasljednik, knjaz Nikola, biće primoran da se prikloni ruskom uticaju, pa se diplomatske veze sa Parizom polako gase. Posljednji trzaj tih onosa bila je pomoć Francuske oko ublažavanja mjera nametnutih Crnoj Gori nakon Druge Omer-pašine vojne 1862. Propast carstva Napoleona III zvanično će završiti ovaj period u odnosima dvije zemlje. Negativan odnos Francuske prema Crnoj Gori biće konstanta tokom Veljeg rata, ali će Francuska biti među prvim državama koje će otvoriti svoje diplomatsko predstavništvo na Cetinju.
Posljednje poglavlje
Završno poglavlje u odnosima Crne Gore sa Francuskom desiće se tokom Prvog svjetskog rata. I tada će zvanični Pariz imati dvojaku ulogu. Naime, kako je Crna Gora ušla u rat na strani Antante, 1914, Francuska joj šalje pomoć. Na Cetinje stiže kontigent francuske vojske, koji će učestvovati u borbama na Lovćenu. Istovremeno, francuska vlada odbija zahtjev kralja Nikole za novčani zajam koji bi pospješio ratna naprezanja Crne Gore.
Kada je u januaru 1916. došlo do definitivnog sloma Crne Gore, kralj i vlada se sklanjaju u Francusku, tačnije u Neji na Seni, malo mjesto pored Pariza. Odatle crnogorska vlada u egzilu vodi poslove i odlučnu bitku za ostanak države. U Parizu, kraljica Milena i princeze Ksenija i Vjera osnivaju humanitarni fond za prikupljanje pomoći crnogorskom narodu u zemlji i u internaciji, u kojem uzimaju učešća dame iz najviših krugova francuske prijestonice. No, francuska vlada vodiće drugu politiku i staće na stranu Srbije, kao pokrovitelj njenih težnji za stvaranje države Južnih Slovena. U tome, Francuska vidi barijeru u Srednjoj i Istočnoj Evropi od obnove vlasti Habzburga i širenja germanskog uticaja. Pravo Crne Gore na samostalnost i samoopredijeljenje biće skroz gurnuto u stranu, zarad postizanja ovog cilja. U tome nije pomoglo kralju Nikoli ni neformalno savezništvo, jer Crna Gora nikada zvanično nije postala članica Antante.
Probojem Solunskog fronta 1918. godine, francuske trupe, pod komandom maršala Frašea d'Eperea, zajedno sa srpskom vojskom išle su u oslobađanje Balkana. Mada je teritorija Crne Gore bila oslobođena od strane komita, francuske i srpske trupe ušle su u nju kao na okupiranu teritoriju. Francuska politika snažno se oduprla aspiracijama Italije da zadobije cijelu istočnu obalu Jadrana, pa će doći i do manjeg sukoba između italijanskih i američkih trupa sa jedne i francuskih i srpskih sa druge strane na Njegušima u januaru 1919. Od savezničke vojske, francuska armija se pretvorila u okupacione trupe na tlu Crne Gore. Konačno, Mirovna konferencija u Versaju dala je pečat odnosima Francuske i Crne Gore. Tada je Francuska u potpunosti stala na stranu Srbije, a Crna Gora definitivno izgubila svoju vjekovnu samostalnost i državni subjektivitet. Iako je dinastija Petrovića nastavila da živi u Francuskoj, ovime su diplomatski odnosi između dvije zemlje ukinuti.
