Pravo na zaborav, koje omogućuje pojedincima da zahtijevaju uklanjanje ili smanjenje dostupnosti informacijau medijima, koje se odnose na njih, a koje su postale neprikladne, zastarjele ili štetne za njihovu privatnost ili reputaciju, trebalo bi da bude primjenjeno u Crnoj Gori kroz zakonski tekst i samoregulaciju.
To je saopšteno na predstavljanju studije “Pravo na zaborav u crnogorskom medijskom prostoru s osvrtom na uporedna iskustva", koje je organizovao Medijski savjet za samoregulaciju Crne Gore na Pravnom fakultetu Univerziteta Crne Gore.
Autori studije su Ranko Vujović i Aneta Spaić ispred Medijskog savjeta za samoregulaciju, kao i ombudsmanka DN Vijesti i Monitora Paula Petričević i ombudsman dnevnog lista Dan Ilija Jovićević.
Izvršni sekretar Medijskog savjet za samoregulaciju Crne Gore, Ranko Vujović, istakao je da je pravo na zaborav relativno nova i nepoznata tema u Crnoj Gori.
„Ova tema nije regulisana u crnogorskom zakonodavstvu niti u samoregulatornim dokumentima. Priča o pravu na zaborav postala je aktuelna 2014. godine, kada je španski biznismen podnio tužbu protiv Google-a, jer je pretraga njegovog imena prikazivala informacije o bankrotu njegove firme koja se desila prije 10 godina. Evropski sud pravde u Luksemburgu presudio je u korist biznismena, naloživši Google-u da ukloni linkove ka tekstu o bankrotu, čime je pravo na zaborav dobilo međunarodnu pažnju“, naveo je Vujović.
Vujović je naglasio da je pravo na zaborav dio šireg okvira zaštite privatnosti i da se primjenjuje u odnosu na slobodu izražavanja, navodeći da je balansiranje između ova dva prava ključno za određivanje kada pojedinac ima pravo na zaborav.
Ukazao je na razliku između zakonskog nivoa, koji se odnosi na internet pretraživače, i samoregulacije, koja se bavi zahtjevima građana prema individualnim medijima.
„U tom kontekstu, pravo na zaborav primjenjuje se drugačije kada se odnosi na medije u odnosu na internet pretraživače“, pojasnio je Vujović.
Dekanica Pravnog fakulteta, prof. dr Aneta Spaić, detaljno je razmatrala pitanje prava na zaborav, odnosno prava na brisanje informacija, koje je postalo aktuelno nakon presude Evropskog suda pravde u slučaju Google Spain protiv Marija Costeja Gonzalesa iz 2014. godine.
„Ova presuda je bila ključna jer je prvi put priznala pravo na zaborav u evropskom kontekstu. Prije nego što je Evropski sud pravde zauzeo stav, nekoliko nacionalnih sudova u Evropi bavilo se ovom temom. Na primjer, 2012. godine holandski sudovi su presudili da pravo javnosti da zna ima veću snagu od prava pojedinca na privatnost. Međutim, kasnije presude, poput onih u Francuskoj, počele su da preispituju ovo stanovište, pogotovo u kontekstu zastare informacija“, navela je Spaić.
Istakla je da, iako postoje evropski zakoni i presude koje uređuju pravo na zaborav, kao i nacionalni zakoni poput onog u Srbiji, još uvijek nema jasnih granica i univerzalnih kriterijuma kada i kako primijeniti brisanje, deindeksiranje ili anonimizaciju.
„To ostavlja značajan prostor za različita tumačenja i odluke, što znači da medijske kuće moraju pažljivo razmatrati svaki pojedinačni zahtjev za brisanje informacija“, jasna je Spaić.
Ombudsman dnevnih novina „Dan“, Ilija Jovićević, kazao je da pravo na zaborav kao dio prava na privatnost nema jasnu regulatornu komponentu, što se odražava i u etičkim normama koje ne prepoznaju ovo pravo.
„Većina država, uključujući Crnu Goru, ne uključuje pravo na zaborav u svojim etičkim kodeksima, s izuzetkom Srbije i Sjeverne Makedonije. U Srbiji je pravo na zaborav prepoznato i priznato kroz transpoziciju Opšte uredbe o zaštiti podataka (GDPR) u nacionalno zakonodavstvo“, naveo je Jovićević.
Poručio je da novinari mogu doprinijeti smanjenju zahtjeva za pravo na zaborav etičkim izvještavanjem koje poštuje privatnost pojedinaca, posebno u kontekstu objavljivanja informacija o krivičnim postupcima, praćenjem slučajeva do kraja i izvještavanjem o konačnim presudama.
Ombudsmanka ND „Vijesti“ i nedeljnika „Monitor“, Paula Petričević, kazala je da je prije 30 godina pojam "pravo na zaborav" bio nezamisliv, navodeći da je s vremenom došlo do promjena u percepciji pamćenja, što je dovelo do kontroverzi i različitih tumačenja ovog prava.
„Odluke o priznavanju prava na zaborav često zavise od urednika medija, koji razmatraju opcije poput uklanjanja sadržaja, deindeksiranja ili anonimizacije“, kazala je Petričević.
Pojasnila je da su urednici medija i profesori koji se bave medijima, a sa kojima su razgovarali tokom pripreme publikacije, saglasni da je pravo na zaborav potrebno regulisati zakonskom regulativom i medijskom samoregulacijom, pri čemu bi medijska samoregulacija trebala biti detaljnija i stroža od zakonske regulative.
„Postoje različiti faktori i kriterijumi koji se uzimaju u obzir prilikom donošenja odluka o priznavanju prava na zaborav, kao što su javni interes, relevantnost informacija, tačnost, i starost informacija“, navela je Petričević.
Istakla je da je važno balansirati između arhiva i poštovanja prava na zaborav, navodeći da je preporuka uklanjanje ličnih podataka iz tekstova i deindeksiranje na portalima, ali zadržavanje informacija u arhivama.
