Ipak, Crna Gora sa ovogodišnjom ocjenom 66,54 nije mnogo napredovala u odnosu na prošlu, kada je imala 65,67. Mnogo bolji rejting, uz gotovu istu ocjenu, dobila je jer se u zemljama u kojima se mjeri indeks slobode situacija drastično pogoršala, a Reporteri bilježe pad medijskih sloboda u svijetu, te je ovo stanje prividno.
Sve zemlje ovog regiona su u grupi „problematičnih“. Indeks slobode medija svrstava 180 država u jednu od pet grupa u kojima se stanje opisuje kao - dobro, zadovoljavajuće, problematično, teško ili veoma ozbiljno.
Crna Gora je sa svojom pozicijom, zajedno sa Srbijom (79), Bosnom i Hercegovinom (67), Sjevernom Makedonijom (57) i Slovenijom (54) u grupi problematičnih država. Samo je Hrvatska, koja je na 48. mjestu, dospjela na listu „zadovoljavajućih“.
U izvještaju koji je nazvan „Nova era polarizacije“, data je globalna ocjena medija u svijetu. Ističe se polarizacija, koja je dvostruka, i podstiče podjele u samim zemljama, ali i podjelu između zemalja na međunarodnom nivou.
Uticaj stranih vlasnika domaćih medija
U dijelu izvještaja koji se bavi Crnom Gorom, piše da crnogorski Ustav i zakoni garantuju slobodu govora i izražavanja, ali da je sloboda medija i dalje ugrožena političkim uplitanjem, nekažnjenim napadima na novinare i ekonomskim pritiscima.
Reporteri opisuju medijski pejzaž Crne Gore i objašnjavaju da, uprkos maloj populaciji, naša zemlja ima više od 150 registrovanih medija, uključujući tri dnevna lista, četiri TV emitera sa nacionalnim frekvencijama –kao i Javni servis RTCG i jednu novinsku agenciju.
– Tri od četiri televizijske mreže s nacionalnom pokrivenošću su u djelimičnom ili potpunom stranom vlasništvu, uglavnom firmi iz susjedne Srbije – zapaža se u izvještaju Reportera.
U izvještaju se navodi da kao kandidatom za članstvo u EU, Crnom Gorom već tri decenije vlada, uz nekoliko prekida, DPS (bivša Komunistička partija) čiji su političari vodili snažnu kampanju protiv nezavisnih medija i novinara.
Navodi se da su nakon prvog gubitka vlasti DPS-a 2020. godine, pritisak vlade i napadi na novinare donekle oslabili.
– Međutim, postoji bojazan da će strani vlasnici pojedinih kanala uticati na uređivačku politiku u interesu drugih vlada ili njihovih lokalnih političkih miljenika – ističu Reporteri bez granica.
Nezaštićena nezavisnost
Kada je riječ o pravnom okviru u kojem djeluju mediji, sloboda govora je zagarantovana, a kleveta je dekriminalizovana.
– Uprkos tome što je posljednjih godina doživio nekoliko izmjena, zakonski okvir je zadržao nedostatke u pogledu slobodnog pristupa informacijama od javnog značaja i zaštite povjerljivosti novinarskih izvora, što dovodi do toga da je nezavisnost medija nedovoljno zaštićena od političkih i državnih uticaja – ističe se u izvještaju. Reporteri bez granica naglašavaju da to važi i za RTCG koja nije pošteđena političkih pritisaka uprkos usvajanju novog zakonskog okvira 2020. godine.
Pod uticajem oglašivača
Objašnjavajući ekonomski kontekst u kojem funkcionišu novinari, Reporteri naglašavaju da je država, kao glavni oglašivač, posljednjih decenija većinu svojih sredstava distribuirala ,,lojalnim“ medijima.
- Dok se RTCG i lokalni javni emiteri uglavnom finansiraju iz državnog budžeta, privatni mediji u velikoj su mjeri podložni uticaju oglašivača i nestabilnosti tržišta. Nakon strašnih ekonomskih posljedica pandemije kovid-19 na medije, vlada im je pružila finansijsku podršku koja se pokazala nedovoljnom da osigura njihovu održivost – zaključuju Reporteri u izvještaju.
U dijelu koji se tiče sociokulturološkog aspekta, navodi se da je Crna Gora društvo duboko podijeljeno po etničkim, vjerskim i političkim osnovama uz autoritarnu političku kulturu naslijeđenu iz prošlosti.
- U takvom okruženju mediji se često optužuju da rade za strane interese i izdaju naciju ili crkvu. Kampanje protiv profesionalnih novinara često vode političari iz vladajućih i opozicionih stranaka – zaključuje se u izvještaju.
Piše i da su gotovo svi napadi na novinare koji su se dogodili u posljednjih godinu dana razriješeni, ali i da većina starih slučajeva ostaje nekažnjena, uključujući ubistvo urednika Duška Jovanovića i pokušaj ubistva istraživačke novinarke Olivere Lakić.
- Vlada koja je došla na vlast 2020. obećala je napredak u rješavanju prošlih slučajeva, ali je u tom pogledu učinila malo. Novinar Jovo Martinović je uprkos nedostatku dokaza osuđen na godinu dana zatvora – piše u izvještaju.
Haos u informisanju
Globalni izvještaj nazvan „Era polarizacije“, koji procjenjuje stanje novinarstva u 180 zemalja, ističe katastrofalne učinke vijesti i haosa u informisanju, te globalno neregulisanog internetskog informacijskog prostora koji podstiče lažne vijesti i propagandu.
- Unutar demokratskih društava rastu podjele kao rezultat širenja medija javnog mnijenja koji slijede ,,Fox News model“ i širenja dezinformacijskih krugova koji su pojačani načinom na koji društveni mediji funkcionišu. Na međunarodnom nivou, demokratije su oslabljene asimetrijom između otvorenih društava i despotskih režima koji kontrolišu svoje medije i internetske platforme dok vode propagandne ratove. Polarizacija na ova dva nivoa podstiče povećanu napetost – piše u izvještaju.
Zemlja sa najboljim indeksom slobode medija i ove godine je Norveška, a slijede Danska, Švedska, Estonija, Finska, Irska, Portugal i Kostarika. Najgore rangirana je Sjeverna Koreja. SAD pripadaju kategoriji zadovoljavajućih i nalaze se na 42. mjestu.
Uticaj ruske agresije na Ukrajinu
Invazija Rusije (155. na listi) na Ukrajinu (koja je na 106. mestu) odražava proces u kojem je fizičkom sukobu prethodio propagandni rat, smatraju Reporteri bez granica.
- Novinari ubijeni i povrijeđeni na terenu, nivo cenzure kakav nije viđen od sovjetskog perioda, masovno širenje dezinformacija... U Istočnoj Evropi, osim ljudskih tragedija, rat koji Rusija vodi protiv Ukrajine stvara razorne posljedice po slobodu štampe – piše u izvještaju.
Dodaje se i da je pet novinara i medijskih radnika poginulo u pucnjavi tokom prvog mjeseca ruske ofanzive, koja je počela 24. februara.
– Ruska vojska namjerno je gađala izvore vijesti na teritorijama koje zauzima i pokušavala je da primora lokalnu saradnju s medijima – piše u tom dokumentu.
Vlada u Moskvi preuzela je, kako se ocjenjuje, potpunu kontrolu nad vijestima i informacijama tako što je uspostavila kompletnu ratnu cenzuru, blokirala medije i progonila novinare koji ne poštuju pravila.
Izvršni direktor Reportera bez granica Kristof Delor izjavio je da postoji povezanost propagande autoritarnih režima s porastom međunarodnih tenzija, što, po njemu, može dovesti do najgore vrste ratova.
- Kremlj nameće svoju viziju rata i nekim od svojih susjeda, posebno u Bjelorusiji (153), gdje su nezavisni novinari i dalje proganjani zbog svog rada, od kontroverznih predsjedničkih izbora 9. avgusta 2020. i gdje je više od 20 medijskih radnika u zatvoru – podsjećaju Reporteri.
U izvještaju se podsjeća da su evropske institucije zabranile medije koji šire rusku propagandu u kontekstu invazije na Ukrajinu.
