Oružje utihnulo - ostale podjele

Sarajlije će danas, 6. aprila, od scene kod Vječne vatre, duž ulice Maršala Tita, sve do Ali-pašine džamije, postaviti 11.541 crvenu stolicu u znak sjećanja na broj svojih ubijenih sugrađana u opkoljenoj bh. prijestonici, od 1992. do 1995. godine. Programom “Sarajevska crvena linija” simbolično će se obilježiti 20. godišnjica od početka duge i teške opsade Sarajeva, tokom koje su žitelji ovog grada, pored svakodnevnih neselektivnih granatiranja, stradanja od srpskih snajperista, bez vode, struje i plina, preživljavali i strahovitu glad.

- Biće postavljena 11.541 crvena stolica u 825 redova. Stolice koje će biti postavljene duž Titove ulice, u dužini od 800 metara, ostaće prazne tokom cijelog 6. aprila i ovog programa. Ti ljudi, ubijeni tokom opsade, spriječeni su da dođu na manifestaciju. Oni su bili civili i branitelji Sarajeva - pojasnio je autor i reditelj ovog projekta Haris Pašović.

U izlozima radnji duž Titove ulice će biti postavljena izložba plakata različitih kulturnih događaja održanih tokom opsade Sarajeva te da će na koncertu biti izveden veliki postmodernistički oratorij, kreiran spajanjem obrada 14 kompozicija.

Opomena svijetu: Gradonačelnik Sarajeva Alija Behmen naglasio je potrebu obilježavanja ubijanja sugrađana tokom opsade, smatrajući da će ovaj projekt poslužiti kao opomena svijetu na sveopću destrukciju.

Opsada Sarajeva trajala je 44 mjeseca, odnosno 1.395 dana, i smatra se jednom od najtežih i najdužih u savremenoj historiji. Prema podacima Istraživačko-dokumentacionog centra Sarajevo, od 11.541 žrtve stradale u opsadi, 1.643 bila su djeca. Većina ljudi ubijenih u gradu pogođena je snajperskim hicima i granatama ispaljenim sa okolnih brda. Haški tribunal osudio je dva bivša generala bosanskih Srba za komandovanje nad opsadom Sarajeva. Stanislav Galić i Dragomir Milošević proglašeni su krivima za teror nad civilima u Sarajevu. Galić je osuđen na doživotnu kaznu zatvora, a Milošević na 29 godina.

Prije tačno dvadeset godina, 5. aprila 1992. godine, srpski snajperisti Radovana Karadžića otvorili su vatru na Sarajlije koji su protestovali noseći jugoslovenske zastave i slike s Titovim likom vjerujući još uvijek da će se nacionalizmi, srpski i ostali, zaustaviti na vratima multietničkog, tolerantnog Sarajeva.

Rat je zvanično počeo 6. aprila, a opsada Sarajeva 2. maja kada su artiljerci generala i haškog optuženika Ratka Mladića granatirali željezničke i tramvajske linije i kada je srpska pješadija opkolila grad. Sa okolnih brda Sarajevo je obasipano granatama.

Tada je počeo najmonstruozniji urbicid i ubijanje civila, nedužnih stanovnika Sarajeva sviha nacionalnosti.

Od srpskih snajperista i granata koje su pale na opkoljeno Sarajevo, a kojima se ni danas ne zna broj, u gradu, kako se tada govorilo, ni ptica nije mogla bezbjedno da proleti. Grad je bio okružen teškom artiljerijom koja je uništavala ljudske živote, saobraćajnice, infrastrukturu, zgrade, kulturno-historijske spomenike, vjerske objekte…

 

Aleja snajpera: Tokom opsade Sarajeva, srpski vojnici sa okolnih brda su snajperskim hicima i granatiranjem ubili mnoge svoje sunarodnike koji su ostali dijeliti sudbinu svojih sugrađana i koji su ostali braniti svoj rodni grad i državu Bosnu i Hercegovinu, koja je, netom prije toga, na referendumu proglasila svoju nezavisnost i koju je ubrzo postala međunarodno priznata zemlja.

I u takvim okolnostima, Sarajlije svih nacionalnosti živjele su u toleranciji i međunacionalnom skladu, kao stotinama godina ranije. Ono što je bolo oči Karadžićevim sljedbenicima je što su u redovima Vojske Armije RBiH, osim Bošnjaka i Hrvata, Sarajevo i Bosnu i Hercegovinu branili brojni Srbi, među kojima i general Jovan Divjak koji je i danas legenda Sarajeva, a trn u oku Srbima u Republici Srpskoj.

Mnogi Srbi, borci Armije RBiH dobili su najveće ratno odlikovanje “Zlatni ljiljan”, koji je pandan nekadašnjem “Ordenu narodnog heroja”.

Dok je gorjela Bosna, građane su ljubavi između mladića i djevojaka raznih nacionalnosti i sklapani su mješoviti brakovi. Priča o sarajevskom Romeu i Juliji obišla je i potresla cijeli svijet.

Njihova ljubav odvela ih je u zajedničku smrt. Postali su legenda i simbol Sarajeva. Teško ranjena muslimanka Admira uspjela je dopuzati do svog voljenog, Srbina Boška i tu skupa sa njim, izdahnuti. Kasnije su zajedno i sahranjeni.

 Još jedna slika iz Sarajeva obišla je svijet. Slika o tek vjenčanom paru, koji držeći se za ruke prolazi pored tadašnjeg hotela „Beograd”, danas “Bosnia”, kao da svojom mladošću i ljubavlju prkose zločincima sa brda. Prkosi, jer su prošli „sigurnu zonu“ označenu velikim platnom iza kojega je čekala sigurna smrt. To je bila jedna od snajperskih aleja u gradu.

Tunel kojeg nema: Sarajlije za preživljavanje tokom opsade mogu zahvaliti “tunelu spasa”. Naime, krajem jula 1993. godine, dakle više od godinu dana nakon početka ospade, u Sarajevu je, poslije višemjesečnog kopanja u najprimitivnijim uslovima, otvoren “Tunel D-B” koji je, u periodu od 1993. do 1995. godine, za Sarajevo i Sarajlije značio život. Tunel je napravljen ispod aerodromske piste i povezivao je dvije teritorije (Dobrinja i Butmir) koje je su bile pod kontrolom Armije Republike BiH. Tunel je dug oko 720 metara, a visok, zavisno od dijela, između 1,5 metara 1,8 metara.

Tunel se u zvaničnim razgovorima Armije RBiH i Ujedinjenih nacija vodio pod imenom “Tunel kojeg nema” i u vremenu opsade je važio za najstrožiju tajnu Sarajeva jer je kroz njega u Sarajevo dolazila hrana, cigarete, oružje… Tokom 1994. godine kroz tunelom su postavljene šine po kojima su išla niska kolica kako bi prebacivanje robe lakše išlo. Iste 1994. godine za tunel je saznala Vojska Republike Srpske, koja je po naredbi ratnog zločinca Ratka Mladića neuspješno pokušavala kopanjem drugog tunela i preusmjeravanjem rijeke Željeznice potopiti jedini zemni spoj grada sa ostatkom svijeta.

 

Čuvanje sjećanja: Tunel je preživio opsadu, ali ne i mir, jer bh. zvaničnici, očigledno, nisu zaintreresovani za ovu jedinstvenu uspomenu na ubijanje jednog grada. Danas je u kući porodice Kolar, na isključivo ličnu inicijativu vlasnika kuće, odakle se tunel proteže prema avionskom pisti, postavljena autentična muzejska postavka koja svjedoči o jednom bezumnom vremenu.
 

- Naše vlasti nisu uradile bogznašta da bi sačuvali sjećanje. Ovaj tunel je, ipak, spasio Sarajevo. To je važno. Tek ove godine došao je jedan ministar da mi predloži da se od Muzeja tunela napravi javna institucija. Uvijek ću imati zadovoljstvo što sam ga sam sagradio. Trebalo mi je petnaest godina - zaključuje sadašnji vlasnik kuće Edis Kolar, koji je u vrijeme rata bio mladi vojnik, a koji sada rijetkim turistima prepričava najdramatičnije trenutke opsade.

Inače, dva mjeseca nakon početka opsade Sarajeva, srpska vojska je morala predati UN-u kontrolu nad gradskim aerodromom pod uslovom da ne dopuste da opkoljene Sarajlije pobjegnu. “Dogovor je ispregovarao Fransoa Miteran u zamjenu za pravo na spuštanje aviona s humanitarnom pomoći. UN i, u ovom slučaju, francuska vojska pod „plavim kacigama“ takođe su morali paziti da obruč bude hermetički zatvoren. Francuski vojnici su hvatali one koji bi pokušali pretrčati aerodrom. Noću su reflektorima osvjetljavali bjegunce i tako ponekad pomagali srpskim snajperistima da ih ubiju. Mračna stranica za Francusku i njenu vojsku, prije nego što je, 1995. godine, predsjednik Žak Širak dao znak za međunarodnu intervenciju koja je provedena kroz zračne napade NATO-a na položaje srpske vojske”, prisjeća se novinar francuskog lista “Le Monde” i ratni izvještač iz Sarajeva Remi Ordan (Remy Ourdan).

Govoreći na sesiji nezavisnih intelektualaca “Kru 99” u Sarajevu, Ordan je kazao da ratno izvještavanje nije donošenje političkih odluka, to je ustvari kreiranje istine.

- Znam da je za mnoge od nas koji smo izvještavali bilo poprilično frustrirajuće da niko nije došao da pomogne Sarajevu. Međutim, bit našeg posla je reći istinu. Da li osjećamo odgovornost zašto nije bilo intervencije na vrijeme, ili zašto je došlo do nje 1995. godine jako je teško odagnati. Zašto je recimo Međunarodna zajednica na Kosovu intervenisala mnogo brže - kazao je Ordan koji je kao ratni reporter “Le Monda” u Sarajevu proveo sve četiri godine opsade.

 

Oživljavanje sjećanja: Upravo na njegovu inicijativu, te uz podršku programa “Modul Memorije” Festivala MESS i brojnih novinara i ratnih fotoreportera, od 2. do 8. aprila u Sarajevu će nizom događaja biti obilježena 20. godišnjica od početka opsade grada. Riječ je o neformalnoj inicijativi u koju su se spontano uključili pojedinci i organizacije sa željom da ožive ne samo sjećanje na teške trenutke kroz koje je prolazilo Sarajevo tokom opsade, nego i duh prijateljstva i solidarnosti koji se slobodno može smatrati fenomenom najduže opsade u modernoj historiji.

Centralni događaj ove inicijative biće konferencija koja će se održati danas, 6. aprila, u hotelu “Holiday Inn”, a na kojoj će učestvovati brojni gosti iz inostranstva i domaći umjetnici, uz predstavljanje knjige sa fotografijama iz perioda opsade Sarajeva čiji su autori 45 fotografa iz cijelog svijeta.

Možda je upravo novinar Remi Ordan najbolje dijagnosticirao stanje u Sarajevu i u današnjoj Bosni i Hercegovini napisavši sljedeće: “Od kraja rata, Sarajevo previja svoje rane. To nije nimalo lako u zemlji paraliziranoj mirovnim sporazumom, potpisanim 1995. godine u Dejtonu i Ustavom koji je ozvaničio etničku podjelu… U vrlo depresivnoj atmosferi, uprkos energičnosti nekih, grad se sprema da obilježi 6. april i dvadesetu godišnjicu od početka rata. Za mnoge, on nije nikad istinski ni završio jer su oružja utihnula, a podjele preživjele. A put prema Evropi je još uvijek dug, načičkan zasjedama, a prva od njih je taj Dejtonski sporazum koji daje ritam političkom životu i paralizira zemlju. Tek kad se prisjete svoje situacije od prije dvadeset godina, Sarajlije se uspijevaju oduprijeti depresiji. Kad čovjek preživi takvo iskušenje, onda mu je lakše relativizirati sadašnje teškoće“.

Upravo je tako.

Ruždija ADŽOVIĆ