Bio je to datum tokom kojeg su građani slavili i Crnu Goru i antifašizam, ali i tokom kojih su simbolično otvarani novi objekti, započinjani radovi i, generalno, slavljeni uspjesi na privrednom, društvenom, kulturnom ili sportskom planu.
U nastavku podsjećamo na neke od najznačajnijih momenata koji su se ticali otvaranja građevina, početaka gradnje i sličnih događaja tokom 13. jula.
Pruga, rudnik, robna kuća, najveća stambena zgrada...
Sa te strane, najprije se treba osvrnuti na 1948. godinu. Tada je svečano puštena u rad pruga Titograd – Nikšić, izgrađena za nevjerovatnih 15 mjeseci. Opširnije o tome možete čitati u posebnom tekstu.
Dvije godine kasnije, u centru Titograda svečano je otvoren tada najveći i najsavremeniji objekat u gradu – robna kuća. U pitanju je sadržaj koji će različite generacije kasnije pamtiti pod raznim imenima – „Nama“, „Beograd“, „Podgoričanka“...
Tokom 13. jula 1954. kod Velimlja je otvoren rudnik u okviru nikšićkih “Boksita”. Godinu kasnije, u Titogradu je useljena tada najveća stambena zgrada – uz trg i Ulicu slobode, u čijem se suterenu svojevremeno nalazila knjižara “Kultura”. Istog dana, u glavnom gradu položen je kamen temeljac uoči gradnje željezničke stanice, dok je u Plavu otvorena zgrada Opštinskog narodnog odbora.
Dan ustanka 1957. obilježen je svečanim ‘otvaranjem’ Spomenika partizanu borcu na Gorici, djela arhitekte Vojislava Đokića i vajara Draga Đurovića. Kroz dvije godine, tokom 13. jula je u Brodogradilištu u Bijeloj u more porinut novoizgrađeni tanker nosivosti 1.100 tona.
Šezdesete: Grad-hotel, magistrala, fabrika, novi objekti u Titogradu, svečanost u Japanu…
Na Dan ustanka 1960. svečano je otvoren grad-hotel Sveti Stefan, nakon čitavih šest godina radova – imao je tada 110 apartmana sa 237 ležajeva.
Godinu kasnije, u Virpazaru je organizovana velika svečanost tokom koje je puštena u rad dionica Jadranskog puta Titograd – Petrovac, duga 56 kilometara.
Tokom 1964. godine, u okviru trinaestojulske proslave, svečano je otvorena fabrika papira i celuloze u Ivangradu.
Zanimljivo je kako se 1965. najbitniji momenat tokom 13. jula dogodio u dalekom Japanu. Upravo tog dana tamo je simbolično u more porinut novi brod “Kotor”. Nije to bilo samo novo plovilo kotorske “Jugooceanije”, već i tada najveće u Jugoslaviji, uz nosivost veću od 35 tona.
Trinaesti jul 1967. bio je naročito zanimljiv u Titogradu – istog dana otvoreni su i hotel “Podgorica” na obali Morače i autobuska stanica. Oba objekta rađena su prema zamisli naše čuvene arhitektice Svetlane Kane Radević.
Sedamdesete: Mauzolej, hidroelektrana, aerodrom, novi pogoni, stambeni blokovi…
Na Cetinju je 13. jula 1972. svečano u rad pušten novi pogon štamparije “Obod”, a u Danilovgradu je otvorena fabrika za preradu mermera.
Godinu kasnije, u Nikšiću je otvoren sportski centar, u Baru stambeni blok, a u Virpazaru robna kuća.
Dan ustanka 1974. obilježen je svečanim otvaranjem novog pogona u bjelopoljskoj “Lenki”. Koji dan kasnije, na Lovćenu je inaugurisan monumentalni Njegošev mauzolej, koji je i danas jedan od ključnih simbola Crne Gore.
Godinu kasnije, velikom svečanošću na Ljetnjoj pozornici, Cetinje je postalo Grad heroj – tog dana je našoj prijestonici simbolično dodijeljen Orden heroja. Tokom 13. jula 1976, u rad je pušten jedan od ključnih energetskih objekata u Crnoj Gori – hidroelektrana Piva.
Tokom Dana ustanka 1977. svečano je otvoren rekonstruisani i prošireni aerodrom Titograd.
Godinu kasnije, u Budvi je svečano otvorena zgrada pošte, u Bijelom Polju useljene su radničke zgrade, a na Cetinju je položen kamen temeljac za fabriku ljekova.
Trinaesti jul 1979. Crna Gora dočekala je u znaku velike i ubrzane obnove nakon razornog zemljotresa. No, i tog su dana simbolično otvarani novi sadržaji – u Herceg Novom upravna zgrada Autoboke, a u Kolašinu nova zgrada srednje škole.
Osamdesete: Hoteli, fabrike, magistrala…
Tokom 1981, otvoren je hotel “13. jul” u Virpazaru, dok je 1982. u funkciju pušten novi magistralni put Titograd – Cetinje, te zgrada pošte u Ulcinju.
Zanimljivo je pomenuti da je upravo 13. jula 1982. na festivalu u Karlovim Varima premijerno prikazan naš čuveni film “Trinaesti jul”.
Trinaestog jula 1983. na Cetinju je otkriven spomenik Ivanu Crnojeviću na Dvorskom trgu, a u Plavu je svečano otvoren hotel “Plavsko jezero”. Godinu kasnije, u Mojkovcu je otvorena fabrika “4. novembar”.
Dan ustanka 1985. obilježen je otvaranjem muzeja i Kule Balšića u ulcinjskom Starom gradu, građevinskog pogona u Rožajama, dok je u Herceg Novom postavljen kamen temeljac pred gradnju Doma kulture.
Tokom 1986. godine, u Plužinama je svečano puštena u rad fabrika elektroda, a u Ulcinju novi most na Port Mileni.
Devedesete: Veći projekti izostali
Tokom devedesetih godina, koje su obilježili raspad nekadašnje države, krvavi ratovi, sankcije i inflacija, 13. jul obilježavan je uglavnom simboličnim okupljanjima.
Izuzetak je bila 1999. godina, kada je otvoren novi blok bolnice u Baru – interno odjeljenje.
Početak novog vijeka: Doba u znaku „Milenijuma“ i Sozine
Početkom vijeka, Dan ustanka postao je Dan državnosti, a iz tog razdoblja pamtimo nekoliko kapitalnih projekata koji su okončani ili završeni 13. jula.
Tokom 2001. tako je otvorena nova sportska dvorana u Kolašinu,a dvije godine kasnije na obali Morače postavljen je kamen temeljac uoči gradnje mosta „Milenijum“.
„Milenijum“ je i otvoren 13. jula, i to 2005. godine – do danas će taj most postati jedan od simbola moderne Podgorice.
Dan državnosti 2005. pamtimo i po otvaranju tunela Sozina, koji je imao vitalan značaj kada je u pitanju povezivanje centralnog i južnog dijela države. Sve do gradnje autoputa, bio je to i najzahtjevniji projekat iz oblasti tunelogradnje u Crnoj Gori.
Prvi Dan državnosti u nezavisnoj Crnoj Gori protekao je u znaku svečanog otvaranja hotela „Splendid“ i otkrivanja spomenika Svetom Petru Cetinjskom u Podgorici.
Novija istorija: Crna Gora dobila prvi autoput
Iz novije prošlosti, prema početku ili završetku projekata, pamtimo tri godine.
Najprije je 2012. na Cetinju položen kamen temeljac pred početak gradnje velikog univerzitetskog kompleksa umjetničkih akademija. Prije šest godina, u rad je pušten novi put Ulcinj – Krute, te nova fabrika u okviru Kombinata aluminijuma u Podgorici.
Najzad, za sada posljednje svečano otvaranje tokom 13. jula dogodilo se 2022, kada je simbolično puštena u rad dionica autoputa „Princeza Ksenija“ od Smokovca do Mateševa.
Dionica duga 165 kilometara građena je sedam godina, pri čemu su radovi izvođeni na izuzetno teškom terenu. Iako je to najavljivano u niz navrata, do danas nije počela gradnja druge dionice autoputa od Mateševa do Andrijevice.
