Cijeneći isključivo po usvojenim zaključcima (poglavlje 4, tačke 15-21), koje je Evropski savjet, pod predsjedavanjem Francuske, donio na samitu u Briselu, 23. juna, talas nezadovoljstva koji je zapljusnuo Zapadni Balkan je, po mnogo čemu, logičan i očekivan.
Jer, kratko rečeno - nema novosti. Ili se bar tako čini, koju god tehniku čitanja i tumačenja saopštenja sa samita da primijenimo.
Tačku 15 tog dokumenta smo već čuli, mnogo puta: ,,Evropska unija izražava svoju punu i nedvosmislenu posvećenost perspektivi članstva Zapadnog Balkana u EU i poziva na ubrzanje procesa pridruživanja“. Kraj citata. Slušaćemo je još. I to nije loše.
Da je do šale, rekli bismo da se Crna Gora posredno pominje u ovoj i u narednoj tački. Pošto se Crna Gora, zapravo, izrekom ne pominje niđe u saopštenju.
Osnovno pitanje za Crnu Goru je jednostavno i treba ga otvoreno postaviti: da li je nepominjanje dobro ili loše za našu zemlju? Odnosno - imamo li i mi razloga za nezadovoljstvo?
CRNA GORA - NEPOMENUTI IZUZETAK
Sva je prilika da je nepominjanje, u datim uslovima i u datom kontekstu, pozitivna, ili, bar, neškodljiva stvar - ma koliko to nekome moglo izgledati kao apologetski ili samozavaravajući stav. Zato staloženi i racionalni pristup naših zvaničnika i diplomata predstavlja ispravni odnos prema zaključcima iz Brisela.
Ono što je za evropske aspiracije Crne Gore nesumnjivo najvažnije sročeno je u tački 16: ,,Nadovezujući se na revidiranu metodologiju, Evropski savjet poziva Komisiju, visokog predstavnika i Savjet da dalje unapređuju postepenu integraciju između Evropske unije i regiona već tokom samog procesa proširenja na reverzibilan način, zasnovan na zaslugama“.
U toj je formulaciji sadržano sve ono što su temeljni stavovi crnogorske vanjske politike: postepenost i individualne zasluge. Tu je i reverzibilnost (dakle: mogućnost povratka na prethodne faze i situacije - kako smo to, nažalost, iskusili tokom djelovanja prethodne Vlade, kada je izvještaj Komisije konstatovao ne samo stagnaciju, već i nazadovanje Crne Gore).
I ,,postepenost“ i ,,zasluge“ ukazuju da se EU vraća onim kriterijumima i logici koji su dugo bili sadržani u izrazu ,,regata princip“ - tj. priključenje koje podrazumijeva individualne zasluge pojedinačnih zemalja.
Vjerujemo, naravno, da će i g. Oliver Varhelji, komesar za dobrosusjedske odnose i proširenje, pažljivo i ispravno pročitati ove zaključke. Poslije godina odlutanja i jasno vidljivog gubitka vremena - za koje, naravno, nismo spremni da korimo samo mađarskog diplomatu - pozicija EU se, ipak, vraća u one okvire i logiku koja Crnoj Gori može dati šansu za nastavak napredovanja prema punopravnom članstvu.
Na to ukazuju komunikacije sa (gotovo) svim evropskim partnerima, koji otvoreno i prijateljski pozivaju novu Vladu da se u potpunosti posveti obavezama čije se ispunjavanje očekuje. Prva stanica na toj trasi je 31. juli i reforma pravosuđa, kao što znamo.
IZBJEGAVANJE (NE)MOGUĆEG?
Reakcije u regionu na samit i zaključke su bile listom negativne i jetke.
Sumarno - čini se da je razočaranje Beograda, sudeći bar po dramatičnim, tj. dramatizovanim, izjavama predsjednika Srbije Aleksandra Vučića - najveće. razlozi za to su takođe logični. Politika srpskog vođstva ne nailazi na oduševljenje članica EU, ne samo zbog odbijanja Srbije da se priključi sankcijama protiv Ruske Federacije zbog agresije na Ukrajinu.
Pozitivnom utisku u Beogradu neće doprinijeti ni već uobičajena formulacija o dijalogu Beograd – Priština, kao ni očekivanje da dođe do ,,normalizacije odnosa“ dvije države. Suočena sa, još uvijek, pet sopstvenih članica kojima je priznanje kosovske nezavisnosti nepremostiva prepreka, Evropska unija neće, u dogledno vrijeme, biti u prilici da odlučujuće utiče da dođe do međusobnog priznanja Srbije i njenog južnog susjeda.
Za jetkost izjava i reakcija premijera Rame ,,okrivićemo“ njegovu ekspresivnu prirodu i emotivni naboj koji prati njegove komunikacije prema zemljama i liderima regiona u posljednje vrijeme. Vrlo je vjerovatno da prastara ,,stilska“ figura o ,,čekanju Godoa“, koju je lider iz Tirane upotrijebio uoči, odnosno tokom samog samita, nije ostavila značajnog traga kod evropskih partnera.
Njima - članicama EU i njihovim vladama i diplomatijama, dakle - je takođe potreban uspjeh na Zapadnom Balkanu. Godo je zato vrlo loša metafora, makar je za tu vrstu optimizma potrebno veliko strpljenje i vanredna upornost.
A upravo takvo strpljenje i takva upornost mogu voditi ka uspjehu. Taj uspjeh, u ovom trenutku, može prvenstveno biti vezan za Crnu Goru. Razlozi su jasni - najmanja zemlja-kandidat, sa najmanjim brojem stanovnika i bez otvorenih dramatičnih pitanja sa susjedima, pa još sa najvećim (nespornim) napretkom u procesu pregovora.
Evropski savjet je i u slučajevima Bosne i Hercegovine, Kosova i Sjeverne Makedonije iskazao stav koji je izraz i evropskih i balkanskih realnosti. Real-politik u svom lošem značenju. Reakcije iz tih zemalja takođe nisu odisale zadovoljstvom, ali je to Evropska unija i evropska vanjska politika kakva je u ovom trenutku moguća.
Crna Gora, svakako, gleda sa simpatijama i sa iskrenom podrškom na aspiracije susjeda da učine iskorak u njihovim (vrlo) različitim situacijama i pozicijama. Za sve je, baš kao i za našu zemlju, značajno da se reforme nastave, kao i borba protiv korupcije i organizovanog kriminala, koje ostaju konstante u evropskoj agendi. Ovoga puta su tu i manjine - garantovanje njihovih prava i jednakog tretmana osoba koje pripadaju manjinama.
Davanje statusa kandidata Ukrajini i Moldaviji je, svakako, reakcija na tragičnu zbilju na istočnim obodima Evrope. Ruska agresija je, očigledno, ubrzala taj proces. Ostavljanje Gruzije po strani je bolno ali je, u nekim interpretacijama, proizvod želje da se Kremlju ne daju ideje za produbljivanje krize i na tim stranama - kao da ruska destrukcija prema Gruziji (,,nezavisne“ Abhazija i Južna Osetija) nije dovoljna za dodatnu pomoć Tbilisiju iz Brisela.
IZGUBLJENO U LOGICI
Na našim stranama, sem ,,liderskih“ izjava Vučića i Rame (da ne zaboravimo: oni su u Briselu, kako su to najavili beogradski mediji, bili ,,u ime cijelog regiona“?!), što ,,otvoreno-balkanskim“ idejama daje novi nivo značenja i jasne namjere. I to vrlo loše i, jednostavno kazano, neprihvatljive. Ali, kao što znamo - očigledno se ne objašnjava. Nema potrebe.
Srećom, na ,,porodičnoj fotografiji“ u Briselu lako je naći svih šest šefova država ili vlada sa Zapadnog Balkana, prigodno nasmiješenih, sa rijetkim izuzetkom među njima.
Poslije samita Brisela smo imali prilike da, i iz Vašingtona, čujemo nove interpretacije i detalje vezane za ,,Otvoreni Balkan“.
Ta inicijativa, potvrđeno je još jednom, ima podršku ukoliko u njoj učestvuje svih šest zemalja (što daje za pravo analitičarima koji su američku podršku logički vezali za napor Stejt departmenta da ,,Otvoreni Balkan“ bude okvir za priznanje Kosova od strane Srbije), kao i ukoliko doprinosi evropskim integracijama. Prvo će ići teško, a drugo je malo moguće. Ili obrnuto.
Uz to, čuli smo i originalni odgovor na očekivano pitanje, koje odavno visi u vazduhu: kako to da SAD i Rusija, usred najveće konfrontacije (od Kubanske krize, recimo) imaju isti stav o ,,Otvorenom Balkanu“ - pošto o Zapadnom Balkanu imaju dijametralno suprotne stavove.
,,Suština je bitna, a ne ko daje podršku“.
Pod logičnom, neoborivom, pretpostavkom da se podrške te vrste daju uvijek zbog suštine, ostaje nam utješna interpretacija da Kremlj podržava Vučića i Ramu da bi Srbija priznala Kosovo i da bi cio region nastavio sa istorijski važnim procesom evropskih integracija.
Koliko Moskva tome vjeruje u ovoj situaciji je najmanje bitno. Koliko tome vjeruju oni sa Zapadnog Balkana koji su iskreno opredijeljeni za evropske integracije, uz poštovanje nezavisnosti i teritorijalnog integriteta svih svojih susjeda - pravo je pitanje.
A najbolji odgovor na to pitanje Crna Gora treba da traži u predanom radu da ispunjava i da ispuni sve uslove i da zadovolji sve kriterijume koji njenu kandidaturu za članstvo u Evropskoj uniji mogu učiniti uvjerljivom i prihvatljivom za sve članice EU.
To je i najefikasniji odgovor na podršku Kremlja ,,Otvorenom Balkanu“.
