Iznos od 700 eura nije velik u kontekstu ruske korupcije, ali mnogo je kada se toliko potroši na četku za toalet. Zatim, prostrana predsednička imanja imaju mnogo toaleta, koji moraju biti očišćeni prema standardu koji isporučuju samo četke italijanskih dizajnera.
Takvi detalji čine ono što je nedavni film Alekseja Navaljnog o ličnom bogatstvu Vladimira Putina toliko moćan. Dokumentarni film borca protiv korupcije pregledan je više od 100 miliona puta. Zahvaljujući snimcima iz vazduha napravljenih dronovima i digitalnim rekonstrukcijama zasnovanim na procurjelim arhitektonskim planovima, građanima Rusije prezentovano je ono što Navaljni, bez preterivanja, opisuje kao savremeni Versaj. Oni vide šta je plaćeno novcem koji bi inače mogao da bude potrošen na ublažavanje tereta ekonomske stagnacije i pandemije.
Suđenje i izricanje kazne
Navaljnom je u utorak izrečena kazna zatvora u trajanju od tri i po godine, navodno zbog kršenja uslovne kazne koja se odnosi na staru presudu za prevaru. (Njegovo stvarno zatvorsko vrijeme biće smanjeno na dvije godine i osam mjeseci kako bi se uzelo u obzir vrijeme koje je već odslužio u pritvoru.) Njegova odbrana je bila da je teško mogao da se povinuje prethodnim sudskim nalozima, jer je bio u Berlinu, u komi, oporavljajući se od trovanja smrtonosnim nervnim agensom novičok. Takođe, prvobitna presuda bila je politički motivisana, a njegovo trovanje je naredio Kremlj.
Sudu je rekao da je na meti kako bi se time zastrašio bilo ko drugi kome bi moglo da padne na pamet da kritikuje Putina. Sudiju u to nije ubijedio, već je uvažio navode tužilaštva da se u Njemačku sklonio kako bi izbjegao pravdu. Ta presuda teško iznenađuje. Zvanični navodi vlade su da su kampanje Navaljnog špijunaža i terorizam; da sije haos i kvari omladinu; da su novičokom upravljali strani agenti.
To ponižavanje, ispumpano državnom propagandnom mašinerijom, oblikovalo je mnoga ruska shvatanja ili je bar uspješno unijelo zabunu u cio posao. Ali širom zemlje bilo je velikih skupova koji su tražili puštanje Navaljnog. (Neki demonstranti su nosili toaletne četke – standardne plastične – obojene zlatnim sprejem).
Ovo teško da je nacionalni ustanak, ali tako široko suprotstavljanje Putinu je značajno. Kremlj, uplašen prošlogodišnjom prodemokratskom erupcijom u Bjelorusiji, ne rizikuje. Policija je većinu rastjerala koristeći neopravdanu silu. Hiljade su uhapšene. Ali ono što Putina najviše uznemirava su protesti u regionima, uključujući sibirske gradove u kojima bi januarski mraz obično sprečavao ljude da se okupljaju na otvorenom. Smatralo se da je popularnost Navalnoga ograničena na urbanije disidente u Moskvi i Sankt Peterburgu.
Kult Putina ifilmovi
Odbacivanje zvaničnog kulta Putina kao mitskog moćnika je težak posao. Milionima je vratio nacionalno dostojanstvo nakon ponižavajućeg gubitka statusa sovjetske supersile. On je garant stabilnosti poslije haosa i neobuzdane kriminalnosti koja je definisala Rusiju devedesetih.
Filmovi Navaljnog na pametan način prate bogatstvo aktuelnog predsjednika do decenije raširene korupcije, kada su se državna moć i mafijaška kultura stopili. Putin je proizvod tog vremena. Uzdigao se od mladog birokratskog štrebera u opštini Sankt Peterburg, preko pratnje Borisa Jeljcina, do samog trona. On nije čovjek koji je raščistio nered. On je nered.
KGB okvir svrstava Jeljcinovog nasljednika u drugu kategoriju u odnosu na prvu generaciju oligarha. Njihova krađa nacionalnih resursa uređena je privatizacijom. Putin je nadgledao eksproprijaciju te ukradene imovine, ali ne i radi preraspodjele običnim ruskim građanima. Bila je to hibridna pobjeda špijunske agencije „black ops“ i mafijaškog rata. Privatni poslovni klan zbacio uz pomoć siloviki bande obezbjeđenja.
To Putinovu nacionalističku retoriku ne čini potpuno neiskrenom. Ozbiljan je kada govori o popravljanju ruskog statusa u svijetu, trošenju više na strane vojne avanture, sponzorisanje pučeva i sabotiranje demokratije u drugim zemljama, nego što to čini na otmene nekretnine za sebe. Prekomorsko miješanje lice je putinizma koje zapadne vlade primjećuju i osuđuju. To je takođe nešto što mnogi Rusi mogu da cijene. Otkazivanje starih protivnika NATO-a dokazuje da Putinov način funkcioniše. Time donosi dividendu u nacionalnom ponosu kako bi nadoknadio ekonomsko razočaranje.
Ali to je pokvareni poslovni model. Siloviki znaju mnogo o geostrateškim nestašlucima i preusmjeravanju novca od izvoza nafte i gasa, ali ne toliko o stvaranju bogatstva i ulaganjima. Kao što Ketrin Belton objašnjava u „Putinovim ljudima“, suštinskoj knjizi o kremljevskim koterijama, režim je spoj hladnog rata i post-sovjetskog gangsterizma. Ključni igrači, sa Putinom kao glavom, rekli su sebi da spasavaju Rusiju osiguravajući kontrolu nad njenim resursima. Granica između samobogaćenja i nacionalne renesanse se zamagljivala, a zatim je nestala.
Nema znakova raskola unutar režima
Taj koncept inkarnirane moći ima duboku istorijsku rezonancu za neke Ruse. Putin je car, kažu njegovi obožavaoci: naravno da ima palatu! (Iako poriče da je palata njegova.) Ali Navaljni je pogodio, posebno za generaciju koja je odrasla pod dvjema decenijama nepromijenjenog vođstva. Nijesu animirani nostalgijom supersile i vjerovatnije će Putina vidjeti kao kuma svim pijavicama koje se vežu za bilo šta što zarađuje u Rusiji, uvećavajući se i ne vraćajući ništa nazad.
Navaljnijevi filmovi takođe s tom publikom razgovaraju sa humorom. Lavirint-sheme kleptokratije prenose se određenim brendom lakonskog ruskog sarkazma. Opozicione ličnosti su Putinovu bandu ranije nazivale uobičajenim lopovima (i platile su to visoku cijenu), ali Navaljni je prvi koji je u tako bogatom koloritu uhvatio proždrljivost pohlepe, prkoseću prgavost, čisto smeće, poznato svim Rusima na osnovu šepurenja njihovih lokalnih razbojnika iz malog grada. Fokusira se na sitničavost vladara kojeg je na sudu opisao kao „onog malog čovjeka u svom bunkeru“.
Putin ne ide nikuda. Nema znakova raskola unutar režima i nema podsticaja da se prebaci sa pouzdanih tehnika za ostanak na vlasti: ugušite neslaganje, diskreditujte neprijatelje državnim medijima, podmetnite izbore. Mnogi Rusi ili se uklapaju u liniju Kremlja ili su istrošeni, ogrezli u fatalističkoj kulturi koja vidi nešto nepromjenljivo u naklonosti ljudi da se drže udaljene, samoposlužne elite.
Ipak, slučaj Navaljni nešto je podstakao. Moji ruski prijatelji kažu da je prerano da se tačno zna šta, ali izvještavaju o promjeni. Djelimično je to efekat produžene ekonomske slabosti. Djelimično je to zamor dosadnom generacijom čija se životna perspektiva stisnula u ustajalom vazduhu Putinove Rusije. Djelimično je to oštrouman način na koji je Navaljni provučen ispod kulta moćnika, provalio u njegovu kitnjastu palatu i ušao mu pod kožu.
Prethodni protivnici kritikovali su Putina zbog zloupotrebe moći, ali to je samo još jedan način da učini da izgleda snažno. Navaljni radi nešto suptilno drugačije što više prijeti gangsteru. On čini da Putin izgleda maleno.
