Crnogorski PEN centar uputio je Međunarodnom PEN centru promemoriju o stanju ljudskih prava u Crnoj Gori, koju prenosimo u cjelosti:
Do prije godinu dana Crna Gora je slovila za stabilnu multietničku demokratiju na Zapadnome Balkanu, građansku državu s čvrstom evroatlantskom politikom i prvoga kandidata za članstvo u EU. Nakon izbora koji su održani prije godinu dana, vlast su formirale tri raznorodne koalicije, od kojih je po snazi ubjedljivo najjača desničarska koalicija pod kontrolom srpskog predśednika Aleksandra Vučića i Crkve Srbije, a društveni procesi poprimili su zabrinjavajući pravac. Ubrzano se odvija desekularizacija društva, udaljavanje od dosadašnje evroatlantske orijentacije, a sprovodi se i otvorena diskriminacija prema Crnogorcima, kao procentualno najvećem narodu, kao i prema manjinskim narodima, Bošnjacima, Albancima i Hrvatima. Presudni uticaj Crkve Srbije prisutan je u svim domenima života, a ponajviše u Vladinim javnim politikama. Skrenućemo pažnju na jedan broj zabrinjavajućih primjera kršenja ljudskih prava i destrukciju sistema kulture i prosvjete u Crnoj Gori.
1. U proteklih godinu dana ključnu ulogu u političkom životu Crne Gore ima Crkva Srbije, čime je ugrožen sekularizam kao jedna od najvažnijih vrijednosti crnogorskog društva, proklamovanih i u Ustavu. Poznato je da je aktuelna Vlada dogovorena u Manastiru Ostrog uz presudnu ulogu tadašnjeg mitropolita Crkve Srbije u Crnoj Gori Amfilohija, kao što je potvrđeno i to da su Izmjene Zakona o slobodi vjeroispovijesti, koje je usvojila Skupština bez prethodne javne rasprave, konsultacija s drugim vjerskim organizacijama i Venecijanskom komisijom, pisali pravni savjetnici Crkve Srbije. U ambijentu favorizovanja položaja Crkve Srbije, druge vjerske organizacije trpe diskriminaciju. Na talasu proslava izborne pobjede početkom septembra 2020. godine u gradovima na śeveru Crne Gore pojavio se znatan broj uvredljivih i prijetećih poruka pripadnicima islama, što je izazvalo strah i nesigurnost lokalnog stanovništva. Tim prije što vinovnici tih prijetnji nijesu nikad procesuirani. No, prijetnjama su najviše izloženi Crnogorci i vjernici Crnogorske pravoslavne crkve, koji su izloženi otvorenoj diskriminaciji. Vjernicima i sveštenstvu Crnogorske pravoslavne crkve nije dozvoljen pristup pravoslavnim sakralnim objektima što su ih Crnogorci vjekovima gradili – do 1918. godine, kad je Crnogorska pravoslavna crkva bila nezavisna, autokefalna i kanonski priznata. Crnogorska pravoslavna crkva izložena je omalovažavanju od strane državnih funkcionera, poput premijera koji je nazvao „nevladinom organizacijom“ i „takozvanom“ crkvom. Pravno nasilje dokumentuje i najnovija protivzakonita odluka Vlade Crne Gore da Cetinjski manastir, koji je vlasništvo Prijestonice Cetinje, prepiše u vlasništvo Države, kako bi onemogućili namjeru Prijestonice da Cetinjski manastir postane otvoren za bogosluženje i Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi i Crkvi Srbije, za što je glasala ubjedljiva većina odbornika u skupštini Prijestonice Cetinje.
Aktuelni mitropolit Crkve Srbije Joanikije II Crnogorce naziva „pečurkama poslije kiše“, afirmišući istovremeno stavove srpskog istoričara Aleksandra Rakovića, koji tvrdi da su Crnogorci izmišljena nacija, „felerični narod“ i prijeti da će se 7,5 miliona Srba obračunati „sa 100 hiljada“ Crnogoraca. Iz javnih ustanova, institucija prosvjete, kulture i drugih ukupnog javnog sektora uklanjaju se kadrovi koji se nacionalno samoiskazuju kao Crnogorci, kao i pripadnici manjinskih naroda – Bošnjaci, Albanci i Hrvati, koji prvi put nakon više od 20 godina u Vladi nemaju svoje autentične zastupnike. Učestali napadi i prijetnje novinarima i kulturnim i javnim radnicima koji nijesu saglasni s procesom desekularizacije i klerikalizacije društva, na što je Crnogorski PEN redovno upozoravao u proteklom periodu, poprimaju obrise uobičajenoga i dozvoljenoga ponašanja i ne nailaze na adekvatnu reakciju vlasti, koja takvo ponašanje na određeni način i podstiče čestim porukama u kojima nastoji kriminalizovati cijeli jedan narod – Crnogorce.
2. Umjesto ranija četiri ministarstva u novoj vladi su resori prosvjete, kulture, nauke i sporta spojeni u jedno ministarstvo, na čije je čelo postavljena Vesna Bratić, osoba koja se javno deklariše kao srpski nacionalista i koja je za svoje najbliže saradnike izabrala kadrove spornih referenci čiji je ključni kvalitet pripadnost Crkvi Srbije, desničarska aktivnost i slavljenje ratnih zločinaca. Na udaru Ministarke našle su se institucije koje su prepoznate kao najznačajnije naučne i kulturne ustanove u zemlji koje promovišu društvenu inkluziju, kao što su Fakultet za crnogorski jezik i književnost i Otvoreni kulturni forum. Fakultetu je jedno vrijeme bilo obustavljeno finansiranje kao ključnoj naučnoistraživačkoj i visokoškolskoj institucija koja promoviše crnogorski jezik i kulturu, koje aktuelna ministarka negira. Otvoreni kulturni forum kao vodeći izdavač u zemlji doveden je na rub opstanka. Počelo se od personalnih napada na njegova direktora, uglednog pisca Milorada Popovića, a potom su poništeni svi ranije raspisani konkursi za sufinansiranje projekata iz oblasti kulture, koji su bili najvažniji fondovi iz kojih je finansirano izdavaštvo. Osim projekata iz oblasti kulture, obustavljeni su protivzakonito i projekti iz oblasti nauke koji su prošli i međunarodnu verifikaciju.
Sistem kulture je u potpunosti urušen, a većina rukovodećih kadrova iz ustanova kulture koji se nacionalno izjašnjavaju kao Crnogorci promptno su a najčešće i protivzakonito smijenjeni da bi na njihova mjesta bili dovedeni kadrovi lojalni Crkvi Srbije. Jedan od karakterističnih primjera Ministarkine kadrovske politike je nova direktorica Filmskog centra Crne Gore, dovedena na to mjesto uz kršenje zakona i propisa, što je postala redovna praksa. Riječ je o državljanki Republike Srbije Aleksandri Mandarić-Božović, koja iz domena filmske umjetnosti nema nikakve reference (bavila se reklamom), ali je poznata kao jedan od osnivača ultranacionalističkog i šovinističkog pokreta Dveri. I u domenu prosvjete zabilježeni su isti procesi. Bizaran je podatak da je Ministarka u jednom danu smijenila 450 direktora i zamjenika direktora osnovnih i srednjih škola, po nacionalnom i ideološkom ključu, dovodeći na njihova mjesta kontroverzne kadrove bliske Crkvi Srbije i političkom programu Srpskog sveta. Pored drugih primjera, navodimo i novopostavljenog direktora Doma učenika Berane Gorana Kikovića, inicijatora podizanja spomenika ratnom zločincu i saradniku fašista i nacista iz Drugog svjetskog rata Pavlu Đurišiću i pokretaču prijedloga da se u Beranama dodijeli ulica presuđenom ratnom zločincu Ratku Mladiću. Na čelo jedinoga državnog univerziteta, uz kršenje zakona i propisa, postavljen je Vladimir Božović, osnivač Matice srpske u Crnoj Gori i utemeljivač tabloidnog portala IN4S, čija je uređivačka politika otvoreno fašistoidna.
Buđenje nacionalšovinizma, podstaknutog od struktura na vlasti, desekularizacija i klerikalizacija društva, otvorena diskriminacija po vjerskoj i nacionalnoj osnovi, opasni su procesi koji poprimaju formu zvanične politike u Crnoj Gori. Crnogorski PEN centar će nastaviti da upozorava na sve štetne pojave koje Crnu Goru guraju u civilizacijski zapećak i podstiču segregaciju i fašizaciju društva. Pozivamo Međunarodni PEN centar da osudi ove tendencije i skrene pažnju međunarodnoj javnosti na opasne procese u Crnoj Gori koje prijete da se preliju i na cijeli region.
