U okviru književne selekcije 38. Barskog ljetopisa, sinoć su predstavljene četiri renomirane antologije crnogorske narodne proze, objavljene u izdanju Matice crnogorske. Riječ je o ponovljenom izdavanju antologije bajki „Vilina gora“, legendi „Vatra samotvora“, basni „Kad je sve zborilo“ i priča „Potopno vrijeme“ čiji su priređivači Radoje i Danilo Radojević.
Tokom razgovora moderatora Radomira Petrića sa predsjednikom i generalnim sekretarom Matice crnogorske mr Ivanom Jovovićem i Ivanom Ivanovićem, te Marijom Šušter, profesoricom književnosti, istaknut je značaj ovih antologija za očuvanje bogate usmene baštine i njihova uloga u edukaciji novih generacija.
Program je započeo pismom Milovana Radojevića, sina Danila Radojevića, priređivača izvornog izdanja antologije, koji iz opravdanih razloga nije prisustvovao promociji.
„Zadatak Radojev bio je da iz dostupne literature, ali i od savremenika koji su pamtili ili zapisivali, prikupi i odabere autentične prozne narodne iskaze nastajale na crnogorskom tlu“, navodi u pismu Milovan Radojević.
On ističe, između ostalog, da su na „nemirnom prostoru Balkana Crnogorci stoljećima opstajali i u grču oslobodilačke borbe dospjeli do 19. vijeka, ali bez naučnih institucija i bez obrazovanog kadra koji bi otpočeo izgradnju nacionalne samosvijesti na osnovama bogatog kulturno-povijesnog nasljeđa.
Ivanović je naglasio da su motivi za novo izdanje antologija crnogorske narodne proze duboko povezani sa misijom Matice crnogorske – afirmacijom nacionalnog i kulturnog identiteta.
Projekat je, podsjetio je, prije više godina začet idejno, a zahvaljujući Milovanu Radojeviću, koji je na neki način odlučujuće uticao, došlo je do njegove realizacije.
Ovo izdanje, prema njegovim riječima, donosi nekoliko važnih novina u odnosu na prvo. Najznačajnija se odnosi na upotrebu svih 32 slova crnogorskog pisma, čime je po prvi put tekst izdat u formi koja dosljedno prati savremene crnogorske pravopisne standarde.
Time je učinjen važan korak u afirmaciji i primjeni crnogorskog jezika u književnoj i akademskoj produkciji. Pored toga, izvršeno je dodatno jezičko prilagođavanje sadržaja.
Iako su u prvom izdanju priređivači već pružili objašnjenja za veći broj manje poznatih riječi, u međuvremenu se pokazalo da je za savremenu čitalačku publiku, posebno mlađe naraštaje, potreban širi spektar objašnjenja. U skladu s tim, u ovom izdanju dodat je još jedan broj riječi uz odgovarajuća tumačenja.
„Važan segment izdanja čine uvodne studije, predgovori i pogovori koje su priredili Radoje i Danilo Radojević. Riječ je o ozbiljnim naučnim radovima koji se ne zadržavaju na popularnom prikazu građe, već zadiru u suštinske aspekte crnogorske narodne proze uključujući legende, bajke, basne i pripovijetke i pružaju čitaocima metodološki utemeljeno i sadržajno bogato uvodno tumačenje“, kazao je Ivanović.
Istakao je da su antologije izazvale kontinuirano i rastuće interesovanje publike, što dodatno potvrđuje potrebu i značaj ovakvih izdanja u savremenom kulturnom i obrazovnom prostoru Crne Gore.
Ivanović je najavio i njihova ilustrovana i audio-izdanja kao i prevod na engleski jezik, „da bi bile dostupnije, prijemčivije i ostale ukorijenjene u svijesti novih generacija“.
Govoreći o značaju edicija koje su promovisane sinoć, Jovović je naglasio da bi „Antologiju crnogorske narodne proze“ u porodičnoj biblioteci trebalo da ima svaki crnogorski dom, kako u Crnoj Gori, tako i u iseljeništvu, „jer su u ovom četvoroknjižju date slike i cjelokupna iskustva stoljećima nataložene usmene tradicije generacija naših predaka“.
Prema njegovim riječima, čitajući stranice ovog izdanja, ubrzo prepoznajemo da te književne strukture nosimo negdje duboko u sebi.
„Prvo izdanje crnogorskih legendi, bajki, basni i narodnih kazivanja objavljeno tokom sedamdesetih i osamdesetih godina prošlog vijeka palo je u zaborav najviše zbog nepostojanja konzistentne crnogorske kulturne politike“, smatra Jovović, dodajući da je upravo zato ovaj izdavački poduhvat značajan radi afirmacije usmene književnosti na kojoj smo, u principu, svi mi porasli.
Crnogorska kultura, prema njegovim riječima, ima velike diskontinuitete u proteklih hiljadu godina.
„Crnogorci su među četiri slovenska naroda krajem XV vijeka štampali knjige – inkunabule, da bi crnogorski narod prvu polovinu XIX vijeka dočekao gotovo bez prosvjetnih i kulturnih ustanova. Ipak, za cijelo vrijeme tog civilizacijskog regresa, opstala je tradicija crnogorske usmene književnosti čije su visoke domete odavno prepoznali slavistički naučni krugovi“, pojašnjava Jovović.
Osvrnuvši se na sadržinu legendi, basni, bajki i narodnih kazivanja iz antologija crnogorske narodne proze, ističe da ona pokazuje autentičnost crnogorskog kulturnog koda u prošlosti.
„One su zadugo oblikovale kolektivni mentalitet Crnogoraca, s obzirom na to da su gotovo do savremenog doba opstale u Crnoj Gori zahvaljujući tradicionalnim oblicima organizacije društvenog života, bratstvima i plemenima u čijim kamenim kućama i kulama se njegovala epska svijest”, naveo je.
Šušter ističe da je narodna književnost zastupljenija u programima i planovima osnovnih nego srednjih škola, te da s obzirom na to da joj ne možemo ustanoviti vrijeme nastanka i prestanka, ne može se svrstati ni u jednu od epoha književnosti, pa se izučava nakon uvoda u teoriju književnosti, kada se učenici upoznaju sa elementarnim književno-teorijskim pojmovima.
„Generalno, mi imamo jedan odijum prema narodnoj književnosti i za to je možda kriva podjela na pisanu i usmenu književnost, odnosno umjetničku i narodnu. Samim tim što je narodna, znači da nije umjetnička što je stavlja u nekakav drugi red, a samim tim, u drugi red se stavlja i jezik kojim je pisana“, objasnila je Šušter posebno ukazujući na značaj antologije bajki, žanra koji je nepravedno potisnut u dječiju književnost, iako ima veliki potencijal i za srednjoškolce, posebno u pisanju dramskih tekstova i scenarija.
Osvrnuvši se na istorijat jezika, ona je ukazala da je crnogorski jezik, nažalost, imao određene probleme, jer je negativan odnos prema narodnoj književnosti uslovio njegov nepovoljan položaj.
Istakla je ulogu Vuka Karadžića, koji je modernizovao jezik naišavši na otpor, i ustvrdila da su njegove jezičke reforme bile i estetski motivisane, a da se sve dešavalo u složenom društveno-političkom kontekstu XIX vijeka. Šušter je zaključila da, u suštini, narodna književnost i jezik kojim je pisana zaslužuju više poštovanja i prostora u obrazovanju.
Književno veče je muziciranjem na harmonici oplemenio barski virtuoz, profesor Safet Drljan.
