Djelo koje je nakon restauracije nanovo izloženo u holu Urgentnog bloka Kliničkog centra u Podgorici, a nosi naziv „Kosovka djevojka“, ne bi trebalo da bude jedna od udarnih vijesti iz zdravstvene ustanove tokom pandemije, posebno ako se ima u vidu da nije riječ o autentičnoj slici Ferda Kikereca iz 19. vijeka, već o radu koji ne posjeduje bilo kakvu umjetničku pa ni istorijsku vrijednost, ocjenjuju za Pobjedu stručnjaci.
Na činjenicu da je rad, koji se sada ponovo nalazi u holu Urgentnog bloka, neka vrsta naive i nevješta izvedba oponašanje motiva sa slike Kikerca nastale 1879. godine, svojevremeno je, kako je potvrđeno Pobjedi, ukazao i nezavisni stručni tim koji je odredilo Ministarstvo kulture kojem se tada obratila uprava Kliničkog centra Crne Gore.
Motivi prema kojima je rađen prikaz u bakru nemaju veze sa djelom Uroša Predića ,,Kosovka djevojka“ već je prikaz vezan za sliku Ferdinanda (Ferda) Kikereca, dvorskog slikara knjaza Nikole koji je prikazao Crnogorku koja liječi ranjenog Crnogorca na bici na Vučjem dolu.
To djelo je nastalo tri godine nakon bitke na Vučjem dolu, dakle 1879. godine dok je po uzoru na kompoziciju i motive sa nje Uroš Predić 40 godina kasnije naslikao svoju Kosovku djevojku.
Stručni nalaz
U stručnom timu koji su cijenili vrijednost izloženog rada u holu Urgentnog cengtra bili su istoričari umjetnosti Anđe Kapičić i Aleksandar Saša Čilikov.
Kako je Pobjedi kazala Kapičić, djelo izloženo u KCCG rađeno po slici čuvenog hrvatskog slikara Ferda Kikereca „ne posjeduje značajne umjetničke kvalitete, što naglašava nespretno likovno rješenje i neprirodnost u stavu figura“.
''Naše stručno mišljenje bilo je da djelo ne zavrjeđuje da bude izloženo i da je neophodan konzervatorski tretman.
Mislim da je njeno ponovno postavljanje izazvalo nepotrebnu polemiku i tenzije, što potvrđuje da se sve politizuje, pa se raznim temama, čak i o umjetnosti pristupa senzacionalistički, površno i neodgovorno.
Začuđujuće da se danas u vrijeme teške zdravstvene situacije izazvane pandemijom kao najvažnija vijest iz KCCG prenosi vraćanje pomenutog rada i apostrofira njen naziv'' kazala je Kapičić.
Istoričar umjetnosti Saša Čilikov kazao je Pobjedi da se za rad izložen u holu Urgentog bloka ne može govoriti ni o bakrorezu.
''To je rađeno u zanatskoj tehnici, kovanjem, a to nema veze sa bakrorezom koji je mnogo kompleksnija i ozbiljnija tehnika. Rad nema umjetničku vrijednost, sem što je neko uložio trud da napravi verziju po uzoru na sliku'' rekao je Čilikov Pobjedi.
On je kazao da ne može da precizira koji je izvorni naziv slike Kikereca koja je bila uzor za ovaj zanatski rad, ali ističe da je nesporno Kikerecova kompozicija poslužila kao uzor, a ne „Kosovka djevojka“ Uroša Predića iz 1919. godine.
''Na likovima na Kikerecovoj slici vidi se crnogorska nošnja ranjenika, toke i odjeća. Pejzaž iza odgovara poprištu bitke i Vučjem dolu. Da li je Kikerec u romantičarskom zanosu ove motive situirao, odnosno vezao za naziv Kosovka djevojka, moguće je. O tome podatke treba tražiti u muzeju gdje se slika nalazi. Ali sigurno da su na originalnoj slici prepoznatljivi crnogorski motivi. Uostalom, Kikerec je radio kod knjaza Nikole i u tom periodu je boravio u Crnoj Gori. A sama slika nastala je nekoliko godina poslije bitke na Vučjem dolu'' kazao je Čilikov.
Prema njegovim riječima, po uzoru na ovo djelo je Uroš Predić 40 godina kasnije napravio svoju „Kosovku djevojku“.
Vučji do
Iz Kliničkog centra je prije dva dana zvanično saopšteno da je nakon restauracije i „slika Kosovka djevojka postavljena u holu Urgentnog centra, na mjestu gdje se i nalazila do njegovog renoviranja“.
Pojašnjeno je da je riječ o djelu koje je Crveni krst SFRJ, kao simbol ove organizacije, 1975. godine poklonio tadašnjoj Opštoj bolnici ,,Dr Vukašin Marković“, a današnjem Kliničkom centru Crne Gore.
''Djelo je replika dvorskog slikara Ferda Kikereca iz 1879. godine na kojoj je prikazana Crnogorka koja liječi ranjenog Crnogorca u bici na Vučjem dolu. Ova slika je bila inspiracija Urošu Prediću za čuvenu sliku ,,Kosovka djevojka“ koju je naslikao 1919. godine. Slika je godinama bila u sali za sastanke da bi potom bila premještena u hol Urgentnog centra, gdje je pretrpjela značajna oštećenja zbog kojih je poslata na restauraciju'' saopšteno je iz Kliničkog centra.
Vraćanje replike u hol, nakon nekoliko godina, izazvalo je osjećaj zadovoljenja pravde kod svih koji su smatrali da ju je prethodni direktor Urgentnog centra Nermin Abdić sklonio kako motiv kosovske bitke ne bi stajao tik uz tablu zahvalnosti TIKI, agenciji koja je pomogla rekonstrukciju ovod dijela KC sa 750.000 eura.
Abdić je tada pojasnio da nema govora o sakrivenim motivima, već da je nakon vandalskih oštećenja djelo poslato na restauraciju, onda postavljeno u sobi za odmor ljekra i medicinskog osoblja, kako ne bi bila na meti.
Više autora je u prethodnom periodu navelo da motiv po kojem je nastala Kikerecova slika, u stvari, prikazuje setru koja liječi ranjenika nakon bitke na Vučjem dolu.
Kako je Pobjedi kazala doktorka dizajna Tijana Tododorović, pridavanje drugog konteksta izvornom radu je pokušaj da se prednost da mitovima u odnosu na ono što je autentični kontekst crnogorske istorije.
Literatura
Prema podacima iz Enciklopedije likovne umjetnosti u izdanju Jugoslovenskog leksikografskog zavoda iz 1966. godine Zdenko Šenoa navodi nekoliko djela Ferda Kikereca.
Među istorijskim kompozicijama pominju se „Bitka u (na) Vučjem dolu“ i Kosovka djevojka.
Među radovima koji u enciklopedijskom izdanju imaju kopču Kikereca i Crne Gore su radovi „Crnogorski guslar“, „Crnogorske planine“, „Stan crnogorskog vojvode“, kao i skice ilustracija za ep o smrti Smail age Čengića, kao i vedute objekata, uključujući i Cetinjski manastir.
Restauraciju obavila struka, plaćena nije do danas
Centar za konzervaciju i arheologiju Crne Gore završio je po svim uzusima struke u martu 2018. godine restauraciju oštećene replike kovane u bakru koju je pod nazivom „Kosovka djevojka“ dobio na popravku od Kliničkog centra 2017. godine.
Konzervacija je koštala 1.500 eura, a Centar za konzervaciju do danas nije naplatio radove, potvrđeno je Pobjedi iz te ustanove.
Kako se navodi u odgovorima Centra Pobjedi, nakon završenih radova replika je poslata vlasniku uz napomenu da je barkorez potrebno izložiti na mjestu gdje nema direktnog uticaja svjetlosti.
U stilsko hronološkoj analizi Centar navodi da je bakrorez rađen po uzoru na sliku Ferdinanda Kikereca koju je Klinički centar Crne Gore dobio od Crvenog krsta bivše SFRJ 1975. godine. Samu repliku je, kako se navodi, uradio nepoznati autor, a rad nema umjetničku ni istorijsku vrijednost.
''Istorijska scena, inspirisana narodnom pjesmom, smještena je u pejzažnom okviru, a u prvom planu istaknuti su akteri događaja.
Kolorit koji preovladava je tamne game, gdje je pozadina rađena crnom, a odjeća tonovima zelene, plave, purpurne i žute boje, sa akcentima na inkarnatu, tokama, krčazima, brdima i „lastama“ koji su postignuti glačanjem bakarne pozadine i ne nanošenjem bojenog sloja na tim pozicijama'' navodi se u nalazu Centra za konzervaciju.
Prema opisu stanja koje je notirao tim Centra za konzervaciju, rad na replici, odnosno prikazu po motivima slike, utvrđena su oštećenja u vidu otiranja bojenog sloja, oksidacije nosača (bakar), urezivanja inicijala i imena pojedinaca kojima je bio „dozvoljen“ pristup, na cijeloj površini bakroreza, oštećenja usljed nestručnog otklanjanja nečistoća. Primjetna slivanja boje na pojedinim partijama i korišćenje auto lakova.
