Naš penzioni sistem je deformisan i neophodna je kompletna reforma, smatra predsjednik UO NVO Udruženja penzionera Crne Gore – za dostojan život čovjeka prof. dr Anđelko Lojpur.
– Ne samo da se ne poštuju odredbe Zakona o PIO, već ni izmjene zakona od 29. decembra 2021. godine, a na štetu penzionera desilo se više propusta u obračunu povećanja penzija – tvrdi za Pobjedu Lojpur.
Propusti
Prvi propust je primjena člana 58 zakona, gdje je neto zarada, kao osnovica za obračun povećanja penzije, zamijenjena prosječnom bruto zaradom koja je rasla sporije, pa je povišica u 2022. godini bila niža 15 odsto.
– Drugi propust je što se u članu 2 izmjena Zakona PIO iz decembra 2022. godine navodi ,,u prethodnom kvartalu u odnosu na kvartal koji mu prethodi“, a kao datumi kada se vrši obračun povišice penzija navode se 1. januar, 1. maj i 1. oktobar, tako da umjesto četiri imamo tri usklađivanja penzija – objašnjava Lojpur.
I ističe da je kršenje zakona i posljednje povećanje samo minimalne penzije za 36 odsto.
– Ovdje se očito kršenje zakona pretvara u svojevrsno ,,bacanje prašine“ u oči penzionerima. Stvara se privid da su penzije porasle, ,,maše“ se visinom prosječne penzije u odnosu na zemlje okruženja, pri čemu se u prvi plan ističe njihov nominalni iznos. Pri tome se istovremeno ne navode drugi ekonomski pokazatelji koji kompletiraju sliku o nivou dostignutog standarda života koji su u zemljama sa kojima se upoređujemo neuporedivo veći. Jednokratno povećanje minimalnih penzija za 36 odsto, ali ne i starosnih, svojevrsno je urušavanje zakonskog tzv. švajcarskog modela utvrđivanja penzija na osnovu dužine staža i izdvojenih
doprinosa tokom radnog vijeka penzionera. To je brutalno kršenje Zakona o PIO - smatra Lojpur.
Ističe da Fond PIO i pridružene mu institucije penziju predstavljaju kao poklon, pomoć, uslugu i svašta nešto, što je ispod svakog dostojanstva 130.000 građana, koji su svojim životima u najboljim godinama zadužili ovu zemlju.
– Činjenica je da su penzije glavni izvor prihoda za starije generacije, a finansiraju se iz penzionih fondova koji funkcionišu na principima međugeneracijske solidarnosti. Međutim, u osnovi principa međugeneracijske je odgođena štednja, bolje reći nemali dio zarade koji je svaki penzioner uplaćivao po osnovu doprinosa za PIO osiguranje u toku radnog vijeka i u skladu sa zakonom. Konačno, ako uporedimo ukupan iznos zarade koji jedan penzioner ostvario u toku svog radnog vijeka od 40 godina, njemu se, imajući u vidu prosječan period od pet godina koliko prima penziju, vraća samo 62 odsto od izdvojenih osam punih godina koliko je radio za penziju - objašnjava Lojpur i ističe da svaka priča o visini penzije mora da pođe od toga da njihova primjerenost mora direktno da odražava mogućnost ,,života dostojnog čovjeka“.
– Penzije u Crnoj Gori su, generalno uzevši, daleko od toga. Iza pozornice, u životu najstarije grupacije građana, odvija se prava drama, jer se, prema zvaničnim podacima Monstata za prošlu godinu, blizu 40 procenata od ukupnog broja građana nalazi na pragu siromaštva – objašnjava Lojpur i dodaje da je najgore to što u kontinuitetu imamo pogoršanje odnosa između visine prosječne penzije i ostvarene prosječne zarade sa nekadašnjih 55 na sadašnjih 49 odsto.
Zabrinjavajuće razmjere
– Stvari poprimaju zabrinjavajuće razmjere u pogledu karaktera i kvaliteta funkcionisanja Fonda PIO, posebno ako se ima u vidu da mu je u procesu privatizacije pripala imovina vrijedna tadašnjih milijardu njemačkih maraka, a o njenoj sudbini i načinu raspolaganja ne znamo ništa. Jedino što znamo je da nema ni riječi o kapitalizaciji te imovine, što je osnovni smisao njenog prenosa na Fond PIO - kaže Lojpur i naglašava da se taj fond pretvorio u običan ,,protočni bojler“ gdje stotinu i više zaposlenih živi prilično lagodno zaboravljajući da će i oni jednog dana biti penzioneri.
Imali smo nedavno primjer penzionerke iz Bara koja zbog starosne penzije samo 26 centi veće od minimalne nije primila pomoć EU od 150 eura, što je, po Lojpuru, jedna od birokratskih zapreka i besmislica koja stvara nepravdu u životu penzionera.
- Ovdje se radi o ključnom određenju koje se tiče tzv. primjernosti visine penzije, odnosno šta ona treba da osigura primaocu. Tri su ključne stvari – prva je da mora da spriječi siromaštvo, što se uređuje Zakonom, tj. rješenjem o penziji. Druga da se radi o nivou uporedivom sa zaradom i doprinosom koji je penzioner izdvajao u toku radnog vijeka, a treća da taj iznos mora da podmiruje čitav preostali životni vijek penzionera – objašnjava Lojpur i navodi da se u ne malom broju zemalja, neovisno od nivoa njihove razvijenosti, iznos penzije približava visini posljednje zarade, a nerijetko, tamo gdje su fondovi kapitalizovali uplaćivani doprinos, visina penzije nadmašuje platu koja je prethodila odlasku u penziju.
Neophodna reforma
Deformacije koje sada imamo u penzijskom sistemu se, naglašava, mogu izmijeniti samo korjenitom reformom.
– Polazeći do toga da se radi o deformaciji zakona koji je pretrpio 29 izmjena, te koji se i kao takav ne poštuje, što su iz Fonda PIO sami priznali, potrebna je korjenita reforma penzionog sistema. Prvo, zakonodavac postojećim zakonskim rješenjima sebe demantuje time što se članom 1 predviđa da penzijsko i invalidsko osiguranje obuhvata: 1) obavezno penzijsko i invalidsko osiguranje na osnovu tekućeg finansiranja, 2) obavezno penzijsko osiguranje na osnovu individualne kapitalizovane štednje, 3) dobrovoljno penzijsko osiguranje na osnovu individualne kapitalizovane štednje – navodi Lojpur i naglašava da funkcioniše samo prvi izvor prihoda.
– Drugi po redu izvor prihoda, iako normativno uređen, nije našao iole značajniju primjenu, za što može da bude odgovoran samo zakonodavac, odnosno institucije koje bi trebalo da se posvete njegovoj primjeni – smatra Lojpur.
Kao poseban problem navodi način valorizacije i, uopšte, usklađivanja rasta penzija, gdje je u formi tzv. švajcarskog modela ostavljeno dosta prostora za postupanja na štetu penzionera do nivoa malverzacija.
– Tako smo ovih dana mogli čuti da se nakon punih 20 godina od donošenja prve verzije zakona PIO, postavlja pitanje načina utvrđivanja visine prosječne zarade, što čitavu situaciju dodatno komplikuje i, u konačnom, upućuje na zaključak o nebrizi prema penzionerima, pri čemu se, ako je to tačno, nanosi šteta funkcionisanju socijalnog sistema u cjelini u državi - ističe Lojpur.
On zaključuje da na finansijsku održivost penzionog sistema u kratkom, a posebno u dugom roku, osim načina usklađivanja, veliki uticaj ima i postojeća, dosta nezavidna situacija na tržištu rada, koje karakteriše relativno niska stopa aktivnosti radno-sposobnog stanovništva skoro dvadesetak procenata niže od one u zemljama EU, kao i relativno niska stopa zaposlenosti.
Doprinosima pokriveno samo 86 odsto prihoda Fonda PIO za ovu godinu
Lojpur naglašava da procenat pokrivenosti izdataka za penzije prihodima od doprinosa pokazuje značajan pad iz godine u godinu čime je dovedena u pitanje održivost penzijskog sistema, ali ne krivicom penzionera jer su oni ta sredstva davno rezervisali, nego onih koji odlučuju i vode Fond.
– Tako je npr. u budžetu države za 2023. godinu u ukupnom iznosu od 506 miliona eura, iz doprinosa pokriveno svega 86 odsto prihoda Fonda, dok ostatak treba da se namiri iz budžeta, što u uslovima visokog spoljnog zaduženja države nije podatak koji će obradovati penzionere - naglašava Lojpur.
