Evropa se suočava s efektima ubrzanog klimatskog zagrijavanja. Prema COPERNICUS-u (Evropskom programu za posmatranje klime) i ECMWF (Evropskom centru za srednjoročne vremenske prognoze), 2024. godina bila je najtoplija otkako se vrše mjerenja, sa prosječnom temperaturom u Evropi koja je bila za 1.54°C viša od prosjeka, dok je globalna temperatura bila čak za 1.6°C iznad predindustrijskog nivoa. Ljeto 2024. godine, konkretnije mjeseci jun, jul i avgust bili su najtopliji u istoriji evropskog kontinenta.
Prema sezonskim prognozama, ljeto 2025. godine biće izuzetno toplo, sigurno jedno od najtoplijih u istoriji mjerenja, sa izvjesnošću intenzivnih talasa toplote i temperaturnih rekorda u Evropi, posebno u južnim i centralnim djelovima. Naime, postoji čak 93 odsto vjerovatnoće da će tekuće ljeto biti toplije nego inače, a u značajnom broju modela prognozirane temperaturne razlike premašuju i stepen iznad prosjeka, što je izuzetno visoko za sezonske prognoze.
Maj 2025. godine bio je drugi najtopliji maj ikada zabilježen globalno, sa prosječnom temperaturom od 15.79°C, što je za 0.53°C iznad prosjeka za period 1991-2020. godine. Podaci iz više država, uključujući Španiju, Francusku, Italiju i Grčku, pokazuju da su izuzetno visoke temperature zabilježene već krajem maja 2025. godine. Iako kalendarski još nismo na vrhuncu sezone, meteorološki i klimatološki signali pokazuju da je Evropa zabilježila tople dane kakvi su nekada bili rezervisani za sredinu jula.
Koncept ,,juna kao novog jula“ postaje sve više prihvaćen među klimatolozima, budući da prelazak u temperaturne pragove opasnosti sada dolazi ranije nego ikad. Navedeno se odnosi na temperaturni prosjek od 21°C koji se prelazi u junu, a talasi vrućine se produžavaju do septembra. Ono što posebno zabrinjava jeste to da dužina i intenzitet toplotnih talasa sa kojima se Evropa suočava u kontinuitetu rastu, te da više ne predstavljaju izuzetak, već novu normu.
Osim toga, suše koje prate visoke temperature sve više ugrožavaju vodosnabdijevanje i poljoprivrednu proizvodnju, naročito u centralnoj i južnoj Evropi. Sušni uslovi povećavaju i rizik od šumskih požara, koji iz godine u godinu izazvaju ozbiljne ekološke i ekonomske gubitke.
Urbanizacija i manjak zelenih površina stvaraju sve više tzv. urbanih toplotnih ostrva koja čine gradove toplijim u odnosu na ruralna područja, pa su stanovnici gradskih sredina izloženi nekoliko stepeni celzijusa više. Osim povećanog broja tropskih dana, tj. onih dana kada je maksimalna temperatura vazduha veća od 30°C, i broj noći kada se temperatura vazduha ne spušta ispod 20°C (tzv. tropske noći) je u porastu, što dodatno otežava noćni oporavak organizma i stvara zdravstvene rizike.
Tokom prethodnih godina, Evropa je bilježila sve veći broj smrtnih slučajeva povezanih s vrućinom, naročito među starijim osobama i hroničnim bolesnicima. U pitanju je tzv. skrivena smrt, jer smrtnost često nije direktno evidentirana kao posljedica vrućine, već kao komorbiditet. Posebno siromašnija područja, gdje klima uređaji nisu standard, postaju žrtve nevidljive epidemije. Svjetska zdravstvena organizacija procjenjuje da samo u Evropi toplotni udari nanesu između 55.000 i 72.000 smrtnih slučajeva tokom ekstremnih ljeta, kao što su ona iz 2003, 2010. i 2022. godine.
Takvi događaji nisu ravnomjerno raspoređeni po kontinentu, jer jug i središnji dio Evrope trpe najveće udare, ali visoka osjetljivost javnog zdravlja povećava žrtve i u drugim regionima. Prestižna naučna studija Barcelona Institute for Global Health i francuskog Instituta Inserm objavljena u Nature Medicine, procjenjuje da je u periodu jun-avgust 2022. godine u 35 evropskih država, poput Grčke, Italije, Španije i Portugalije, bilo 61.672 smrtna slučaja, koji su pripisani visokim temperaturama.
Zvanično je Evropska agencija za životnu sredinu 2023. godine upozorila da će toplotni talasi biti jači i duži, a da će u južnoj Evropi i više od 60 dana tokom ljeta imati uslove koji su opasni po zdravlje. Prema najnovijem izvještaju Španske državne meteorološke agencije (AEMET), jun 2025. godine u Španiji već sada ruši temperaturne rekorde i izaziva svakodnevne zdravstvene alarme, dok izlaganje povećanim koncentracijama ozona na Mediteranu dodatno opterećuje respiratorno stanje starijih i hroničnih bolesnika.
Ljeto 2025. godine nosi jasno vidljiv trend, a to su znatno topliji uslovi, uz češće i intenzivnije toplotne talase. Ono neće biti samo toplo, već će označiti nastavak intenziteta ekstrema iz prethodnih nekoliko godina, te će pokazati koliko brzo i neizvjesno klima mijenja svakodnevni život.
U pitanju je produženi period opasne toplote koji sada počinje već u junu i traje do septembra. Iako meteorološki modeli još uvijek predviđaju opšti raspon mogućnosti, jedan zaključak se čini neizbježnim: evropski građani, uključujući i nas u Crnoj Gori, moraće da se pripreme za duga, suva i izrazito topla ljeta. Zato, čim živa na termometru pređe 32°C, svi segmenti sistema moraju biti na najvišem stepenu pripravnosti, jer borba protiv klimatskih ekstrema ne trpi kašnjenje, a zaštita zdravlja i infrastrukture zahtijeva brze, odlučne i precizno usmjerene mjere.
(Autorka je direktorica Centra za klimatske promjene UDG)
