Anne Lacaton i Jean-Philippe Vassal upoznali su se krajem sedamdesetih godina prošlog vijeka, tokom formalnog arhitektonskog obrazovanja na univerzitetu École Nationale Supérieure d’Architecture et de Paysage de Bordeaux. Lacaton je nastavila master studije iz urbanog planiranja u Bordou, dok se Vassal preselio u Niger u zapadnoj Africi da bi se bavio urbanističkim planiranjem. Upravo ih je ljepota i iskorišćavanje štedljivih resursa u pustinjskim pejzažima Nigera zaintrigiralo i tu je započela geneza njihove arhitektonske doktrine.
„Niger je jedna od najsiromašnijih zemalja na svijetu, a ljudi su tako nevjerovatni, tako darežljivi, rade gotovo sve bez ičega, neprestano pronalazeći resurse, ali sa optimizmom, puni poezije i inventivnosti. To je zaista bila druga škola arhitekture“, sa zanosom i dalje ističe Vassal.
U gradu Niamey u Nigeru, Lacaton i Vassal su izgradili svoj prvi zajednički projekat, slamnatu kolibu, izgrađenu od lokalnog žbunastog granja, koja se pokazala izuzetno izdržljiva, odupirala se vjetru čak i poslije dvije godine od završetka. Tada su odlučili da nikada neće srušiti ono što se može rekonstruisati i učiniti održivim, poštovaće luksuz jednostavnosti i predlagaće nove mogućnosti.
Osnovali su studio Lacaton & Vassal u Parizu 1987. godine i od tada su pokazali smjelost svojim projektima novih zgrada i transformacijama postojećih. U više od tri decenije postojanja studija projektovali su privatna i socijalna stanovanja, kulturne i akademske institucije, javne prostore i master planove.
Projekti Anne Lacaton i Jean-Philippe Vassal - a odražavaju demokratski duh arhitekture. Kroz svoje ideje, pristup profesiji i izgrađene projekte dokazali su da se posvećenost restorativnoj arhitekturi koja je istovremeno tehnološka, inovativna i ekološki odgovorna može ostvariti bez nostalgije. Ne samo da su definisali arhitektonski pristup koji obnavlja nasljeđe modernizma, već su predložili i prilagođenu definiciju arhitekture. Modernističke nade i snovi o poboljšanju života mnogih oživljavaju kroz njihov rad koji odgovara klimatskim i ekološkim vanrednim situacijama našeg doba, kao i socijalnim problemima, posebno u domenu urbanog stanovanja. To postižu snažnim osjećajem prostora i materijala koji stvara arhitekturu snažnu u svojim oblicima kao u svojim uvjerenjima, transparentnu u svojoj estetici kao i svojoj etici. Istovremeno lijepi i pragmatični, odbijaju bilo kakvu opoziciju između arhitektonskog kvaliteta, odgovornosti za životnu sredinu i potrage za etičkim društvom.
Pojam pripadanja i odgovornosti prema većoj cjelini uključuje ne samo ljude, već i planetu uopšte. Od svojih prvih projekata, Anne Lacaton i Jean-Philippe Vassal dosljedno su širili pojam održivosti da bi se razumio kao stvarna ravnoteža između njegovih ekonomskih, ekoloških i socijalnih stubova. Njihov rad postignut je kroz niz projekata koji se aktivno bave odgovornošću u ove tri dimenzije.
Arhitektonska škola u NantuJedan od tih projekata je i Arhitektonska škola u Nantu, gdje su pokazali osjetljivost i toplinu iskustva prema korisnicima. Arhitekte su naglasile da su zgrade lijepe kada se ljudi u njima osjećaju dobro, kada je svjetlost iznutra prijatna i prirodna i kada postoji lak protok između unutrašnjosti i spoljašnjosti. Na obalama Loare, između objekta Law Courts Jean Nouvel - a i mosta Haudaudine, Arhitektonska škola zauzima svoje mjesto u okviru razvojnog plana „ostrvo Nant“. Zbog svojih izdašnih dimenzija, ovaj projekat ispituje sposobnost strukture koja može da proizvede mobilnost i da olakša vertikalno planiranje. Veliki potencijal njegovog betonskog kostura dovodi do izuzetno smjelih i reverzibilnih situacija upotrebe koje su od interesa ne samo za arhitektonsku školu već i za grad i pejzaž.
Zgrada se sastoji od primarne nadgradnje sa tri velika platoa na 9, 16 i 23 metra iznad prirodnog nivoa tla, što povećava teren i obezbjeđuje površinu lokacije duplo veću nego što je zauzetost objekta. Ove spratne ploče opslužuje blago nagnuta spoljna rampa.
Podne ploče su projektovane tako da mogu da prime opterećenje od 1 tone po m2, pružajući tako studentima mogućnost gradnje u razmjeri 1:1. Sekundarna konstrukcija omogućava smještanje programskih prostora potpuno nezavisno od nadgradnje. Široki fasadni paneli, pokretni i prozirni, koriste ulaz sunčevih zraka i osiguravaju modulaciju unutrašnje klime i prirodnu ventilaciju. Zbog svojih funkcija, prizemlje je otvoreno i dostupno za javne aktivnosti. Nastavni prostori, biblioteka i studiji za dizajn postavljeni su na gornjim nivoima. Najviši nivo, na 23 m, je prostrana, potpuno otvorena terasa koja se otvara ka Loari. Izložbena galerija, istraživački centar i administrativni prostori smješteni su tik pored Loare u nezavisnoj zgradi koja je sa glavnom zgradom povezana mostom na nivou 1.
„Dobra arhitektura je prostor u kojem se događa nešto posebno, gdje se želite nasmijati, samo zato što ste tamo“, kaže Vassal. „To je takođe odnos sa gradom, odnos sa onim što vidite i mjesto gdje ste srećni, gdje se ljudi osjećaju dobro i prijatno - prostor koji pruža emocije i zadovoljstva.“
Palais de TokyoOtvorena 1937. godine, Palais de Tokyo je decenijama zanemarivana i posledično propadala. Pružajući dom modernoj umjetnosti u ranim fazama života, ubrzo je marginalizovana nakon završetka Centra Pompidou krajem 70-ih godina, koji je preuzeo ulogu domaćina izložbi moderne umjetnosti. Ogoljena struktura je početkom dvadesetog vijeka dobila novo proširenje od strane arhitekata koji su joj udahnuli novi život. Galerija je narasla sa 7000 na 22.000 kvadratnih metara. Lacaton i Vassal odlučili su da ostanu vjerni svojoj prvobitnoj restauraciji gdje je sve ostalo sirovo - poštenje materijalnosti.
To je posebno vidljivo u podrumskoj etaži koja je bila potpuno neiskorišćena, i gdje su projektom planirani „gole obrade“ horizontalnih i vertikalnih površina. Oslobođeni tipične atmosfere čistih prostorija drugih muzeja, građevinskim elementima je dozvoljeno da „stare“ neopterećeni, što dodaje patinu strukturi koja postoji skoro čitav vijek. Iako donje podrumske etaže pružaju gotovo opsežnu auru nalik grobnici, gornji nivoi se sunčaju u toplini sunčeve svjetlosti kroz staklene krovove.
Palais de TokyoJoš jedan zanimljiv aspekt muzeja je nedostatak diktiranih ruta koje su tipične za druge galerije. Posjetilac u Palais - u može nesmetano da luta i istražuje kroz pećinu ispod nivoa zgrade i njene izložbene prostore na višem nivou. Toj sirovosti materijala suprotstavljeno je blago nametanje tehnologije kao što su linijska svjetla umetnuta u postojeću ciglu ili izloženi kablovi koji prolaze kroz prostore, što sve skupa čini da Palais de Tokio izgleda potpuno drugačije od ostalih savremenih muzeja.
Nekadašnja zgrada brodogradilišta pretvorena je u regionalni centar savremene umjetnosti - FRAC Nord-Pas de Calais. Hala je pružala tako fantastično iskustvo ogromnog volumena da su je arhitekti jednostavno ostavili da stoji kao veliko prostorno umjetničko djelo i arhitektonska postavka u jednom. Uz nju su podigli arhitektonskog blizanca za izlaganje umjetnosti.
Centar savremene umjetnosti - FRAC Nord-Pas de CalaisSjeverni region FRAC nalazi se na mjestu luke Dunkerque u starom skladištu brodova zvanom Halle AP2. Hala AP2 je jedinstveni i simbolički objekat. Njegova unutrašnja zapremina je ogromna, svjetla, impresivna. Koncept izgradnje novog umjetničkog centra kao katalizatora ovog područja i revitalizacije postojeće hale bila je osnovna ideja projekta.
Da bi se postigao ovaj koncept, projekatovana je nova hala, istih dimenzija, prikačena na postojeću zgradu sa strane koja gleda na more. Nova zgrada se delikatno suprotstavlja bez nadmetanja.
Prefabrikovana konstrukcija omogućila je stvaranje slobodnih i fleksibilnih platformi, sa malo ograničenja, prilagodljivih potrebama programa. Prozirnost kože omogućava uvid u pozadinu vida neprozirnog obima rezervi umjetničkih djela. Javna pasarela koja prelazi preko zgrade postaje natkrivena ulica koja ulazi u hodnik i unutrašnju fasadu FRAC-a.
Hala AP2 ostala je potpuno dostupan prostor koji može da radi ili sa FRAC-om, u produžetku svojih aktivnosti (izuzetne privremene izložbe, stvaranje velikih djela...) ili nezavisno da ugosti javne događaje (koncerte, sajmove, predstave, cirkus, sport). Funkcionisanje svake zgrade je odvojeno ili kombinovano.
Centar savremene umjetnosti - FRAC Nord-Pas de CalaisProjektom se dobio ambiciozan javni resurs, fleksibilnog kapaciteta, koji omogućava rad u nekoliko razmjera, od svakodnevnih izložbi do velikih umjetničkih događaja, regionalne ali i evropske i međunarodne razmjere, što ima ogroman uticaj na obnovu luke Dunkerque.
„Odsutnost je nostalgija za prošlošću. Umjesto toga, tražili smo transparentnost, otvorenost i osvjetljenost uz poštovanje nasljeđenog i težnju za odgovornim djelovanjem u sadašnjosti. Danas zgrada koja je ranije prošla neprimjećeno postaje statusni element obnovljenog kulturnog i prirodnog pejzaža.”
Višenamjenska sala u Lilu - Polyvalent Theater mjesto je širenja kulture kako na gradskom nivou, tako i na nivou susjedstva. Ona je samo jedan od djelova šireg master plana koji se proteže na 28 hektara sektora Arras Europe. Projekat se delikatno „zavlači“ pod pristupačni krov u kome se nalazi javna bašta. Unutra, glavni volumen sale zauzima centralno područje.
Lilu - Polyvalent TheaterZbog posebnog konteksta projekta, zgrada ima samo dvije fasade. Ako volumen „nestane“ ispod bašte, fasade definišu snažan vizuelni identitet zgrade i čine dio propusnosti za njeno okruženje. Fasadni paneli su pokretni kako bi se objekat mogao u potpunosti otvoriti, opremljeni su automatskim sistemom prirodne ventilacije, zalivanjem, magljenjem i hladnim membranama – nalik staklenicima. Postavljena pravo na scenu, pokretna fasada se može u potpunosti otvoriti, produžavajući hodnik prema parku. Iznutra se može koristiti kao dio scene ili zatvoriti zvučnim neprozirnim zidom.
Lilu - Polyvalent TheaterTokom svoje karijere, Lacaton i Vassal su se suprostavljali gradskim planovima koji se odnose na rušenje socijalnih stanova, fokusirajući se umjesto toga na „projektovanje iznutra“ kojim se prioritet daje dobrobiti stanovnika zgrade i njihovim jednoglasnim željama za većim prostorima. Zajedno sa Frédéric Druot - om i Christophe Hutin - om, transformisali su 530 jedinica u tri zgrade u Grand Parc - u Bordou, 2017. godine kako bi nadogradili tehničke funkcije, ali što je još značajnije, dodali fleksibilne prostore svakoj jedinici bez raseljavanja stanovnika tokom gradnje i uz održavanje visine stanarina. „Postojeće nikada ne doživljavamo kao problem. Gledamo pozitivnim očima, jer postoji mogućnost da učinimo više sa onim što već imamo“, izjavio je jednom prilikom Lacaton. „Otišli smo na mjesta na kojima bi zgrade bile srušene i sreli smo ljude, porodice koje su bile vezane za svoje stanove, čak i ako situacija nije bila najbolja. Najčešće su se protivili rušenju jer su željeli da ostanu u svom susjedstvu. To je pitanje ljubaznosti“.
Grand Parc - u Bordou
Projekat se sastoji u transformaciji tri moderne zgrade socijalnog stanovanja. Izgrađen početkom 60-ih godina, ovaj modernistički kvart broji više od 4000 stanova. Tri zgrade G, H i I, visoke 10 do 15 spratova, sadrže 530 stambenih jedinica i bila im je potrebna obnova nakon što je isključeno pitanje njihovog rušenja. Projekat transformacije započeo je od unutrašnjosti, kako bi se novim stanovima pružio dodatni kvalitet, precizno i pažljivo zadržavajući postojeće, koje treba sačuvati, a ono što nedostaje dopuniti. Dodatak zimskih vrtova i balkona u produžetku postojećih dali su mogućnost svakom stanu da uživa više prostora, više prirodnog svjetla, više pokretljivosti i više pogleda.
Opšta ekonomičnost projekta zasniva se na pažljivoj adaptaciji postojeće zgrade bez velikih intervencija na konstrukciji, stepeništu ili podovima. Ovakav pristup omogućava koncentraciju resursa na ključnim tačkama za poboljšanje kvaliteta i dimenzija stanova, na značajan i održiv način.
Ova proširenja su omogućila širi prostor upotrebe i pokretljivost unutar stana i pružaju mogućnost stanarima da, kao u kući, imaju privatni otvoreni prostor. Stanovi se otvaraju prema velikim zimskim vrtovima i balkonima i nude prijatne otvorene prostore, dovoljno velike da se u potpunosti iskoriste: duboki na južnim fasadama 3.80m za H i I zgrade i 2 fasade zgrade G, samo sastavljeni po jednostrano orijentisanim stanovima. Postojeći prozori zamijenjeni su velikim zastakljenim kliznim vratima, koja povezuju svaku prostoriju stana sa zimskom baštom.
U sklopu svake stambene jedinice urađena je i adaptacija kupatila i nove električne instalacije. Svako stepenišno i liftovsko jezgro je dopunjeno novim liftom izgrađenim za poboljšanje vertikalne cirkulacije. U prizemlju su izvedeni novi pristupni holovi, otvoreniji i transparentniji, a bašte ispred zgrada su poboljšane. Termičke performanse omotača zgrade takođe su poboljšane dodavanjem zimskih vrtova i izolacijom sjeverne fasade.
Ourcq Jaures Student & Social HousingJoš jedan sličan projekat socijalnog stanovanja je zgrada koja se nalazi u XIX pariškom okrugu, između kanala Ourcq i željezničke pruge koja danas nije u upotrebi. Objekat Ourcq Jaures Student & Social Housing uključuje 98 studentskih i 30 socijalnih stanova, kao i dom za specijalnu njegu i 3 prodavnice. Svi socijalni stanovi su dvostrano orijentisani. Dnevne sobe i kuhinje nalaze se na baštenskoj strani i izlaze na 2,10 m duboku zimsku baštu, orijentisanu na jug ili jugoistok. Spavaće sobe i glavna kupatila, dobro zastakljena, nalaze se na sjevernoj fasadi i izlaze na kontinualni, zajednički balkon. Studentski stanovi, od 19 do 23 m2, otvaraju se ka balkonu na uličnoj strani.
U prizemlju je smješten specizovani dom za njegu, koji ugošćuje 6 stalnih stanovnika. Prostorije i životni prostori daju prednost jugoistočnoj orijentaciji. Otvaraju se ka bašti, zasađenoj jednostavnim cvjetnim vrstama. Na uličnoj strani prizemlja nalaze se prodavnice. Zimski vrtovi i balkoni daju svakom stanu privatni otvoreni prostor koji pruža korisniku mogućnost da živi napolju u kolektivnom kontekstu dok je kod kuće. U kombinaciji sa termičkim zavjesama i sjenkama, oni obezbjeđuju funkciju u zimskim i ljetnjim klimatskim uslovima u zatvorenom (toplotni komfor) i uštedu energije u okviru bioklimatskog pristupa.
Kroz uvjerenje da je arhitektura više od pukih zgrada, kroz pitanja kojima se bave i predloge koje realizuju, kroz kovanje odgovornog i ponekad usamljenog puta koji ilustruje da najbolja arhitektura može biti skromna i uvijek promišljena, poštovana i odgovorna, studio Lacaton & Vassal je pokazao da arhitektura može imati veliki uticaj na naše zajednice i može doprinijeti svjesti da nijesmo sami. Zbog ostvarenog i budućeg rada, Anne Lacaton i Jean-Philippe Vassal proglašeni su laureatima Pritzker - ove nagrade za 2021. godinu.
