Najava Srbije da će formirati specijalni tim za zaštitu svetinja, tj. zaštitu srpske i hrišćanske duhovne baštine, ima cilj da pomogne Srbima u završnici predizborne kampanje u Crnoj Gori, ili da ozbiljno riješi ovaj problem.
Kultura ili politika
- U Srbiji od 2008. godine postoji Nacionalna strategija za zaštitu Srba u dijaspori i Srba u regionu i odnosi se na Kosovo, BiH i Crnu Goru i tu su utvrđeni zadaci razne zaštite. To je i dokument u kojem je utvrđeno da Srbi u Crnoj Gori nemaju politička i druga prava i da ih treba podržati u borbi za ravnopravnost - kaže za Pobjedu Dušan Janjić, direktor Foruma za etničke odnose.
Ipak, najavljeno je da u ovom projektu treba da učestvuje široki krug stručnjaka, ali za formiranje tog tima zadužena je Vlada koja je u odlasku: valjda zato Ministarstvo kulture koje se bavi i integralnom zaštitom kulturnog nasljeđa nije odgovorilo na naša tri pitanja. Zato se postavlja pitanje koliko je ozbiljna ta ideja.
- Pitanje zaštite srpskog kulturnog i duhovnog nasljeđa na svim prostorima na kojima živi ili je živio srpski narod treba da bude trajni prioritet. Ono prevazilazi dinamiku zbivanja u političkom životu, uključujući i promjene izvršne vlasti, a trebalo bi i da na njega odviše ne utiču ni ideološke razlike i sukobljavanja - objašnjava za Pobjedu prof dr Darko Tanasković bivši ambasador Srbije u Turskoj, UNESKU i Vatikanu.
Prema njegovim riječima, o tome još ne postoji konsenzus.
- Još uvijek smo, nažalost, udaljeni od ostvarivanja potpunog nacionalnog jedinstva u vezi sa prevashodnim, trajnim značajem brige za identitetski temeljno kulturno i duhovno nasljeđe, kako ono u zemlji tako i ono van zemlje - kaže Tanasković.
On naglašava da ima utisak da su težina i oštrina opasnosti koje su se nad neke njegove segmente nadvili tokom posljednjih decenija, doveli, i na najširem nacionalnom planu, a i u političkim formacijama, do jačanja svijesti o potrebi adekvatnog reagovanja, dok nije prekasno.
- To nije nikakvo ,,buđenje velikosrpskog nacionalizma“ ili ,,kontinuitet hegemonističke i kleronacionalističke politike Beograda“, kako se može čuti, već samo čvrsto uvjerenje da srpski narod ne bi smio da bude jedini u okruženju čije se kulturno i duhovno nasljeđe van sadašnjih granica njegove države, a priori smatra nepoželjnim, a staranje matice o njemu nelegitimnim posezanjem i bezmalo neprijateljskim aktom - navodi Tanasković.
Sumnje
Podsjetimo, ideja o zaštiti ćirilice i očuvanja istorijskih tekovina Srba iz regiona trebalo je da bude pretočena u Deklaraciju o zaštiti Srba u regionu. Ona je počela velikim sastankom Srba iz regiona u Novom Sadu u avgustu 2017. godine, a propala je godinu dana kasnije.
Janjić objašnjava da se sada radi o očiglednom nastavku politike iz perioda Borisa Tadića, bivšeg predsjednika Srbije.
- Umjesto da ta politika bude prevaspitana, jer je izvan konteksta multikulturalizma i nacionalnog pitanja i manjinskog pitanja u Evropi - ona se sada nadograđuje nečim što mislim da je dnevno politička upotreba. Odnosno, dnevno politčka pomoć prosrpskim strankama na dolazećim izborima u Crnoj Gori. To se, naravno može protegnuti i na pitanje Dečana i iskoristiti kao jedan argument. Ali, u to je jako teško uvesti ovo što radi Milorad Dodik. Zato imamo stalni problem te politike, pa i ove Vučićeve da on jedan princip ne može da istjera do kraja - zaključuje Janjić.
Jedno od ključnih pitanja je kako je Srbija do sada štitila svoju kulturnu baštinu van granica, odnosno da li je bilo nekih propusta kada je najavljeno formiranje ovog specijalnog tima...
- Srbija se o svojoj kulturnoj i duhovnoj baštini van sopstvenih državnih granica stara na način koji je to uobičajeno u savremenom svijetu, što podrazumijeva i njenu zaštitu, ako za to postoji potreba - odgovara Tanasković.
On objašnjava da se, konkretno, ta baština naučno proučava i predstavlja svijetu, izrađuju se studije o njenoj zaštiti, očuvanju i afirmisanju, a u sprovođenju planova i operacionalizaciji svih aktivnosti u vezi sa kulturnom baštinom srpskog naroda van sadašnjih granica Srbije ostvaruje se saradnja sa nadležnim organima, službama, stručnim tijelima i ustanovama države na čijoj teritoriji se predmetno kulturno nasljeđe nalazi.
- Takođe, briga o kulturnom nasljeđu u inostranstvu ostvaruje se i djelovanjem u međunarodnim organizacijama, a prvenstveno kroz Unesko. Ukupno uzevši, dosadašnje angažovanje Srbije u ovoj oblasti može se ocijeniti kao srazmjerno uspešno, iako je, naravno, moglo biti i efektivnije, posebno kad je riječ o planiranju, institucionalnoj koordinaciji i obimu sredstava izdvajanih za ovu namjenu. Mislim da inicijativa da se na nivou Vlade formira specijalni tim za staranje o srpskom kulturnom nasljeđu nije prvenstveno posljedica uočenih propusta u dosadašnjem radu, već izraz svijesti da je to kulturno i duhovno nasljeđe u na prostoru bivše Jugoslavije sve izrazitije ugroženo – smatra Tanasković.
Zaštita nasljeđa
Na pitanje na koji način jedna država može da štiti kuturnu baštinu koja je van njenih granica, odnosno da li se to može raditi samo preko međunarodnih organizacija koje se time bave, Tanasković ističe da to zavisi od brojnih faktora.
- Preduslov na bilateralnom planu je da su države na čijoj se teritoriji nalaze kulturna dobra o kojima je riječ dobronamjerne, kooperativne i spremne da poštuju pravne instrumente i kulturne standarde koji danas regulišu ovu osjetljivu oblast međunarodne saradnje, bez primjene dvostrukih standarda i raznih proceduralnih smicalica – ističe on.
Smatra, pak, da se Srbija već duže vrijeme suočava upravo sa takvim, „najblaže rečeno nekorektnim ponašanjem nekih država nastalih kroz raspad Jugoslavije, pri čemu je to izraz političkih, vankulturnih motiva i ambicija, ali sa štetnim odrazom u kulturnoj sferi“.
- Takođe, valja imati u vidu i dramatičnu protivrječnost koja proizlazi iz činjenice da je tzv. Kosovo za Srbiju ustavno i pravno dio njene teritorije, dok je, sa druge strane, na toj teritoriji nasilno i jednostrano proglašena i od dijela međunarodne zajednice priznata jedna paradržavna tvorevina. Univerzalno vrijedno srpsko kulturno nasljeđe na teritoriji Kosova formalnopravno nije van granica Srbije, ali joj je objektivno nedostupno, odnosno samo djelimično i posredno dostupno. Pošto ga vlasti kosovskih Albanaca na razne načine ugrožavaju, a ispoljavaju namjeru da ga raznim mahinacijama i kulturno-civilizacijski ,,rasrbe“, jasno je da takva situacija od Beograda iziskuje plansko, organizovano i uvjerljivo nastupanje sa državnog nivoa – smatra profesor Tanasković.
Janjić: Golo obećanje
- Kada Vučić proglasi jedan princip taman dok on dođe do Republike Srpske ispostavi se da ne važi. Mislim da će od sadašnje najave formiranja specijalnog tima biti više priče a manje konkretnih djela. Da li Srbija treba da formira jedno tijelo koje bi uticalo na politiku Srbije - kada je u pitanju legitimno pravo matične države da brine o svojim djelovima nacije u dijaspori i regionu? Naravno da treba. Ali, napraviti dio da se brane samo svetinje, ili „da ne damo da prođe put“, (mislim na akciju oko Manastira Dečani) to je besmislica. Po meni je to jedno golo obećanje koje se ne može na kraju ni ostvariti - ocjenjuje Dušan Janjić.
