U prošloj godini ostvaren je najmanji rast crnogorske ekonomije od 2016. godine (izuzev 2020. godine kada je započeta pandemija kovid 19), a došlo je i do značajnog pada u odnosu na 2023. godinu. Monstat je u srijedu objavio da je stopa rasta bruto domaćeg proizvoda (BDP) za prošlu godinu iznosila 3,2 odsto. Predsjednik Crnogorskog udruženja poslodavaca (CUP) i ekonomski analitičar prof. dr Vasilije Kostić ocijenio je, u izjavi za Pobjedu, da je riječ je o ozbiljnom i drastičnom padu u odnosu na 2023. godinu, te da Crna Gora ima potrebu za znatno većim stopama ekonomskog rasta.
„Ako posmatramo stopu ekonomskog rasta, odnosno rast BDP-a u prošloj godini izolovano (samu za sebe) onda ta stopa od 3,2 odsto ne djeluje loše - naprotiv, pogotovu ako se imaju u vidu prosječne stope rasta u EU koje se kreću između jedan do dva odsto. To je, dakle, još uvijek vrlo dinamična stopa rasta. Međutim, ukoliko se stopa ekonomskog rasta iz 2024. godine stavi u odnos sa prethodnim godinama, na primjer sa 2023, vidimo da se taj rast gotovo prepolovio i sa stope rasta od 6,3 odsto spao na 3,2 odsto. Dakle, riječ je o ozbiljnom i drastičnom padu, a sva je prilika da se ne radi o trenutnom padu, već da će se pad nastaviti i u ovoj godini (sa svim posljedicama koje takav trend nosi) imajući u vidu podatke o ekonomskom rastu za prvi i drugi kvartal tekuće godine“, kazao je Kostić Pobjedi.
Vještački podstican rast
On smatra da se dešava ono što je nužno i što je očekivano ,,a to je da vještački podstican plamen ekonomskog rasta - potpirivan rastućom ličnom potrošnjom zasnovanom na povećanim dohocima (programi Evopa sad 1 i 2) mimo rasta produktivnosti - jenjava, te da takav obrazac ima ozbiljna ograničenja na koja je više puta ukazivano, ali koja su bila bez odjeka“.
„Sada je već izvjesno da ozbiljna ograničenja takvog pristupa postaju vidljiva i da se manifestuju u vidu ekonomskog usporavanja, visoke inflacije, pada životnog standarda, rasta uvoza…I to što rast malaksava i gubi na snazi, a inflacija uzima maha i još nije najgora posljedica. Dugoročno, gora stvar od toga je da strada opšte stanje ekonomije koje se mijenja na gore, što će reći, da ekonomija gubi snagu i da je još više umanjila ionako skromne performanse za stabilnim i održivim rastom, odnosno za neophodnim strukturnim promjenama“, rekao je Kostić.
On je naveo da je ekonomski rast jedna od najvažnijih svari u svakoj ekonomiji.
- Međutim, ekonomski rast sam za sebe ne predstavlja mnogo jer BDP raste i kad raste proizvodnja mrtvačkih sanduka. Ukoliko rast nije održiv i nije praćen adekvatnim sistemom distribucije, odnosno raspodjele i ako se dobrobiti rasta ravnomjerno ne raspoređuju na njegove građane, onda od takvog rasta nema mnogo vajde – upozorio je Kostić i dodao da u tom slučaju standard najvećeg broja građana ne raste i oni od takvog rasta nemaju koristi.
„Ključno je, dakle, da za dugoročnu održivost rast počiva na rastu produktivnosti. Samo na taj način rast može da znači prosperitet i dobrobit za građane“, poručio je Kostić.
Evropski prosjek
On ističe da crnogorska ekonomija ima potrebu za znatno većim stopama ekonomskog rasta, ukoliko želi da u što kraćem roku dostigne razvijene zemlje zapadne Evrope.
„Stopa rasta od šest odsto bi, na primjer, značila da bi sadašnji BDP udvostručili za 12 godina (tada bi dohodak po glavi stanovnika bio oko oko 25.000 eura, primjera radi, prosječan BDP u EU je nešto preko 44.000 eura). Bili bi, dakle, za 12 godina na polovini prosječnog dohotka u EU, a pri stopi od 3,2 odsto BDP bi udvostručili tek za 22,5 godina, odnosno tek bi tada bili na polovini prosjeka EU. Iz ovoga je jasno kakve stope ekonomskog rasta trebaju Crnoj Gori i od kolikog je značaja za nas, njene građane da se vodi odgovorna ekonomska politika koja bi rezultirala stabilnim dinamičnim stopama ekonomskog rasta. To je, po mom sudu, najveća dobrobit za građane“, saopštio je Kostić.
On je naveo što je potrebno uraditi da stope rasta BDP-a budu veće i da se ubrza ekonomski rast.
„Neophodno je funkcionalno društvo kao preduslov (nažalost mi smo od suštinskih vrijednosti napravili floskule: vladavina prava, funkcionalne institucije, demokratsko a ne političko društvo); strategija dugoročnog razvoja sa planom usklađenosti regionalnog razvoja zemlje; jasna industrijska politika (prerađivačka industrija, poljoprivreda, energetika, turizam, IT sektor, AI…) kao posljedica strategije razvoja. Investicije u infrastrukturu (putnu, energetiku, ICT), obrazovanje, zdravstvo; podrška istraživanjima, start-apovima, inovacijama. Uspostavljanje partnerstava između obrazovnih, istraživačkih institucija i državnih organa, restrukturiranje državne uprave i još mnogo toga“, kazao je Kostić.
Prema podacima Monstata, BDP za prošlu godinu je iznosio 7,65 milijardi eura, dok je 2023. bio 7,07 milijardi eura.
„U apsolutnom iznosu, u prošloj godini stvoreno je 383,9 miliona eura više dodane vrijednosti u odnosu na 2023. godinu“, rekla je u srijedu vršiteljka dužnosti pomoćnice direktora Sektora za makroekonomske statistike, nacionalne račune i cijene Branka Šušić-Radovanović na konferenciji za novinare.
BDP po stanovniku u prošloj godini iznosio je 12.260 eura, dok je 2023. godine bio 11.340 eura.
„U prošloj godini, privredna aktivnost pokazala je pozitivan trend u većini sektora, iako su pojedine grane i komponente BDP-a ostvarile negativne rezultate, što je ukupni rast učinilo umjerenim“, kazala je Šušić-Radovanović.
Najveći doprinos rastu BDP-a dolazi iz sektora prerađivačke industrije, koja se pozicionirala kao ključni nosilac industrijskog oporavka. S druge strane, značajan negativan doprinos rastu BDP-a zabilježen je u sektoru snabdijevanja električnom energijom, koji je pao 20,7 odsto u realnim iznosima.
„Privreda je u prošloj godini pokazala zapažene rezultate, vođena rastom industrije, građevinarstva, lične potrošnje i investicija. Ukupno gledano, ekonomski rast podržan je domaćom potražnjom i fiskalnim prilivima“, objasnila je Šušić-Radovanović.
Preliminarni podaci Monstata pokazuju da je BDP Crne Gore porastaou drugom kvartalu ove godine 3,5 odsto.
Šušić-Radovanović je kazala je da je BDP u drugom kvartalu iznosio dvije milijarde eura, dok je u istom prošlogodišnjem periodu bio 1,85 milijardi eura.
„U apsolutnom iznosu stvoreno je 106 miliona eura više dodane vrijednosti u odnosu na isti kvartal prethodne godine“, kazala je Šušić-Radovanović.
Ovaj rast, kako je objasnila, rezultat je kombinovanog efekta rasta proizvodnje, potrošnje, zaposlenosti i fiskalnih prihoda, uprkos izazovima na strani spoljnotrgovinske razmjene.
„Ključni doprinos rastu BDP-a za drugi kvartal odnosi se na industrijsku proizvodnju, koja je zabilježila izuzetno visok rast od 18,6 odsto, što je najveći sektorski doprinos ukupnom BDP-u“, dodala je Šušić-Rdovanović.
Monstat je sproveo veliku (benčmark) reviziju BDP-a za period 2006–2023. godine, u skladu sa harmonizovanom evropskom politikom revizije (HERP).
Velika revizija i usklađivanje obračuna BDP-a sa Evropskim sistemom nacionalnih računa, rezultat je novih izvora podataka, metodoloških unapređenja i primjene nove klasifikacije individualne potrošnje prema namjeni COICOP 2018.
Novi izvori podataka uključili su, između ostalog, podatke popisa stanovništva, domaćinstava i stanova, popisa poljoprivrede, administrativne izvore podataka.
„Na osnovu novih i unaprijeđenih izvora podataka, nominalni BDP za 2023. godinu, kao referentnu (benčmark) godinu, povećan je 1,5 odsto, dok je za period 2006–2022. u prosjeku smanjen 0,6 odsto“, rekla je Šušić-Radovanović.
Realna stopa rasta za 2023. godinu revidirana je sa 6,3 odsto na 6,5 odsto, dok su za period 2006–2022. realne stope rasta BDP-a ostale uglavnom na prethodno objavljenim nivoima, uz manja odstupanja po godinama.
