Posljedice se već osjećaju u lansiranjima međuplanetarnih sondi i satelita, ali ništa ne simboliše ovaj raskol bolje od Međunarodne svemirske stanice (MSS).
Stanica je namjerno izgrađena od nezavisnih američkih i ruskih modula - što znači da su bili potrebni jedni drugima da bi stanica rasla - i od 2000. godine vođena je uz pomoć pozamašnih donacija i iz SAD-a i iz Rusije.
Ali ona je postala predmet rata riječima na društvenim mrežama sa šefom Ruske svemirske agencije (Roskosmos) Dmitrijem Rogozinom u glavnoj ulozi.
U nizu objava od 25. februara, Rogozin je iznio sijaset tvrdnji, od kojih je najdramatičnija da bi sankcije protiv Rusije mogle da dovedu do pada MSS-a na Zemlju.
Svađa oko MSS-a
Rusija kontroliše ključne aspekte sistema propulzije stanice, među kojima i onaj koji sprečava da konstrukcija bude uvučena u atmosferu naše planete.
Rogozin (takođe bivši potpredsjednik ruske vlade) dodatno je insinuirao da bi ruski kosmonauti mogli da napuste MSS i ostave za sobom američkog astronauta Marka Vande Haja, koji je u stanici proveo skoro čitavu godinu - naime, gotovo svim letovima od i do stanice upravljaju ruske rakete.
Roskosmos se, međutim, ogradio od Rogozinovih izjava.
„Roskosmos nikad nije pružio povoda za sumnju u njegovu pouzdanost kao partnera", izjavila je agencija u saopštenju od 15. marta.
Četiri dana kasnije, na stanicu su stigla trojica ruskih kosmonauta.
Što se tiče Vande Haja, Amerikanac će ustopirati vožnju nazad sa dvojicom njegovih ruskih kolega koji se vraćaju kući 30. marta.
Aktuelni sporazum oko MCC-a garantuje funkcionisanje do 2024. godine, ali Amerika traži produženje do 2030.
Rusija - ili tačnije Rogozin - sugerisala je u decembru prošle godine da je ne zanima da ostane partner poslije 2024. godine.
Raskinuta partnerstva
Nekoliko sporazuma Moskve i njenih ekvivalenata kao što su Evropska svemirska agencija (ESA) zamrznuto je ili otkazano od početka rata, najistaknutije od njih lansiranje evropskog rovera na Mars, koji je trebalo da poleti uz pomoć ruske rakete. Projekat je ESA sada otkazala na neodređeno.
„Kao međuvladina organizacija sa zadatkom razvijanja i sprovođenja svemirskih programa u potpunom skladu sa evropskim vrijednostima, duboko osuđujemo ljudske žrtve i tragične posljedice agresije prema Ukrajini", navela je ESA u saopštenju od 17. marta.
„Iako priznaje uticaj koji će to imati na naučno istraživanje svemira, ESA u potpunosti podržava sankcije koje su Rusiji uvele njene zemlje članice."
Rusija je odgovorila povukavši se iz sporazuma sa ESA-om oko zajedničkih operacija lansiranja iz Kosmodroma Kuru u Francuskoj Gvajani.
Partnerstvo je od 2011. godine rezultiralo slanjem 26 evropskih satelita u orbitu putem ruskih raketa Sojuz- jedno od tih lansiranja prošlog decembra nosilo je legendarni svemirski teleskop Džejms Veb.
I na kraju, Roskosmos je 26. februara saopštio da okončava učešće NASA-e u misiji Venera D, koja podrazumijeva lansiranje orbitera i sletača na Veneru 2029. godine.
„Neka lete na svojim metlama"
Moskva je isto tako saopštila da će prestati da šalje raketne motore američkim kompanijama.
„Neka lete na svojim metlama", izjavio je Rogozin državnom ruskom informativnom kanalu Rusija 24 početkom ovog mjeseca.
U najskorijem javnom saopštenju povodom ukrajinske krize, američka svemirska agencija NASA ublažila je važnost Rogozinovog stava.
„Drugi ljudi koji rade u ruskom civilnom svemirskog programu su profesionalci. Oni ni za sekund nijesu prekinuli saradnju sa nama, američkim astronautima i američkom kontrolom misije", izjavio je 18. marta administrator NASA-e Bil Nelson za Asošijejted pres.
I zaista, Amerikanci i Rusi su sarađivali na svemirskim misija decenijama, uprkos Hladnom ratu.
Nakon svemirske trke pedesetih i šezdesetih, koju je simbolički dobio Vašington sletanjima na Mjesec 1969. godine, predstavnici dvije zemlje bukvalno su se rukovali u svemiru 1975. godine, u sklopu zajedničke misije Apolo-Sojuz.
Rusko dijeljenje vožnje
Partnerstvo je postalo izrazito korisno za NASA-u poslije penzionisanja programa spejs šatl: između 2011. i 2020. godine, ruske rakete bile su jedini način za Amerikance i mnoge druge strane astronaute da stignu u svemir.
I iako je Spejs Iks, kompanija u vlasništvu američkog milijardera Ilona Maska, počela 2020. godine da prevozi astronaute do Međunarodne svemirske stanice, to zapravo nije promijenilo tu situaciju.
Mnoge američke operacije i dalje zavise od ruskih raketnih motora - iako NASA trenutno gradi novu raketu, Vulkan, koja će koristiti motore napravljene u američkoj kompaniji Blu oridžin.
Napetost između Rusije i njenih zapadnih partnera počela je da se javlja još prije invazije na Ukrajinu.
Doktor Bledin Bouv, ekspert za svemirsku politiku pri britanskom Univerzitetu u Lesteru, objašnjava da su odnosi počeli da se kvare poslije ruske aneksije Krima 2014. godine.
„To je bila promijena pravca, zato što je tada Rusija počela da radi stvari koje su prethodno bile nezamislive za evropske države", kaže doktor Bouv.
Iako eksperta ne iznenađuje odmazda Moskve, on ističe da Rusija može više toga da izgubi na duže staze kad je u pitanju svemirska politika.
„Rusija je već neko vrijeme svemirska sila u opadanju, jer nije uspijela da modernizuje ključne djelove vlastite svemirske industrije", ističe doktor Bouv.
„Ona zavisi od uvoza kompjuterske tehnologije ne samo sa Zapada, već i iz Južne Koreje, Japana i sa Tajvana."
Partnerstvo sa Kinom
Sad kad je ruska privreda pogođena do sada neviđenim sankcijama, svemirski program će najvjerovatnije pretrpijeti veliku štetu.
Lansiranje raketa je dragocen izvor gotovine za Roskosmos - jedno jedino putovanje ruskim letom sa ljudskom posadom koštalo je NASA-u 2020. godine više od 90 miliona dolara.
Svemirski analitičari veruju da će slom nastao zbog ukrajinskog sukoba pojačati želju Moskve da potraži svemirska partnerstva na istoku: Rusija je već 2021. godine najavila niz planova za zajedničke misije sa Kinom, među kojima je i izgradnja baze na Mjesecu.
Posljednjih nekoliko godina, Kina je postajala sve jača svemirska sila sa ambicijom da parira SAD-u i Evropi - Peking, na primer, očekuje da će dobiti vlastitu svemirsku stanicu Tiangong, potpuno operativnu do kraja ove godine.
Kina nije dio konzorcijuma zemalja Međunarodne svemirske stanice i zvanično joj je zabranjeno da šalje astronaute tamo poslije 2011. godine, kada je američki Kongres usvojio zakon zabranivši američki kontakt sa Kineskim svemirskim programom - što je bila odluka motivisana „zabrinutošću za nacionalnu bezbjednost".
Ali uticaj mnoštva sankcija uvedenih ruskoj privredi mogao bi da ograniči ulogu Moskve u tom partnerstvu.
„Kina ima mnogo masivniji svemirski program od Rusije", kaže profesor Džon Logdson, američki stručnjak za svemirsku politiku.
„Rusiji je potrebna Kina, a ne obratno"
Budžet NASA-e za 2022. godinu, na primjer, iznosi 24 milijarde dolara, skoro deset puta više od Roskosmosovog, prema ciframa koje je objavio ruski parlament u oktobru prošle godine.
Kineski svemirski budžet, koji nije dostupan javnosti, procijenjen je 2020. godine na oko devet milijardi dolara.
Taj investicioni jaz, smatra Logdson, mogao bi da diktira budućnost u kojoj je Rusija svedena na manjinsku ulogu u istraživanju svemira.
„Ruski svemirski program je već neko vrijeme u gubitničkom položaju", kaže ovaj profesor.
„Vrlo je vjerovatno da će postati izolovan ukoliko ga Kina zaista ne primi pod svoje."
