Unutar SPC, kako je pojasnio Jovanović, trenutno postoje dvije frakcije, čija je osnovna tačka mimoilaženja podrška i potčinjenost aktuelnom predsjedniku Srbije. Pri tom, dodao je, frakcija koja je protiv predsjednika Vučića, a na čijem čelu se nalazi Vladika dizeldorfski Grigorije, koji posljednjih nedelja u srpskoj štampi slovi kao glavni kandidat opozicije u Srbiji za poglavara SPC, je manjina koja je dodatno oslabljena smrću Mitropolita Amfilohija.
Vučić ima paletu lojalnih kandidata
Sa druge strane, Vučić, prema ocjeni Jovanovića, ima paletu lojalnih episkopa koji mogu doći na čelo beogradske Patrijaršije, a koji su bili okupljeni oko potonjeg Patrijarha srpskog Irineja Gavrilovića.
“Vučić ima paletu lojalnijih i najlojalnijih arhijereja, tj. onih koje preko tajnih službi može manje ili više ucijeniti. Vasilije Kačavenda nije usamljeni primjer u SPC, no o njegovim prerverzijama i bogatstvu je javnost doznala tek kad je zabio prst u oko vlastima i Beogradu. Sikofanti većine u episkopatu su Irinej Bulović i Porfirije Perić. Ne znači da će nekoga od njih dvojice Vučići izabrati – ima još kandidata koji se utrkuju da mu izjave lojlanost i preporuče se. Teže je Vučiću procijeniti: da li mu više odgovara neko stariji ili mlađi?”, smatra ovaj vjerski analitičar i dobar poznavalac crkvenih prilika u Pravoslavlju.
“Apostolskim žrijebom” do novog poglavara
Izbor Patrijarha će, kako propisuje Ustav SPC, izvršiti Izborni sabor između trojice kandidata koje će 18. februara predložiti Sveti arhijerejski sabor kojim će predsjedavati najstariji član Sabora – Mitropolit ili Episkop.
Kandidati za Patrijarha mogu biti samo oni arhijereji koji su najmanje pet godina na čelu neke od eparhija SPC, a procedura nalaže da se trojica kandidata biraju tajnim glasanjem u kojem moraju dobiti natpolovičnu većinu glasova, nakon čega se prelazi na biranje tzv. “apostolskim žrijebom”.
Procedura “apostolskog žrijeba” predviđa da se na službi “Priziva Svetog Duha za izbor novog patrijarha”, imena trojice kandidata stavljaju u zasebne koverte, a one u Jevanđelje, da bi u tačno određenom dijelu službe, jedan od monaha, koji je izabran od Sabora, izvukao kovertu sa imenom jednog od kandidata koji će postati novi Patrijarh. Cilj ove procedure, koja je vraćena 60-ih godina prošlog vijeka, je da se smanji uticaj države u izbor poglavara SPC.
Vladari u Beogradu uvijek birali Patrijarha
Međutim, Jovanović podsjeća da su prethodni Patrijarsi SPC, bez obzira na fingiranje procedura, uvijek birani od strane vladara u Beogradu.
“Prethodnih sedmoricu patrijarha SPC, bez obzira na fingiranje procedura, birao je uvijek vladar u Beogradu: Aleksandar Karađorđević 1920. i 1930, Pavle Karađorđević 1938., Tito 1950. i 1958, Milošević 1990., Boris Tadić 2010. godine. Vučićev glavni cilj je da SPC ne dobije patrijarha koji će i pomisliti da šuruje s njegovom opozicijom. Pogrešne procjene se skupo plaćaju. SPC je učestvovala u nasilnim prevratima, obaranju 1941. princa Pavla, ili 2000. Miloševića. Patrijarh se bira doživotno, a nije ga moguće baš jednostavno i bez posljedica opozvati. Srpski vladari su skloni da posegnu i za manje popularnim mjerama opoziva: patrijarha Varnavu Rosića su 1938. navodno smrtno otrovali, a Germana Đorića 1990. uz pomoć vojne službe bezbjednosti proglasili zdravstveno nesposobnim. Drugim riječima, uz debljinu i upotrebljivost kompromata, pitanje starosne dobi bi moglo biti od značaja pri izboru patrijarha SPC”, kazao je Jovanović.
Novi Mitropolit neće imati harizmu i uticaj Amfilohija
Dakako, izbor novog Patrijarha će biti značajan za Crnu Goru jer će budući poglavar SPC imati presudnu ulogu u izboru novog Mitropolita crnogorsko-primorskog. Naime, napominje Jovanović, po Ustavu SPC, arhijereja na katedru cetinjsku postaviće Arhijerejski sabor – većinom glasova skupštine svih episkopa.
“Obično se Arhijerejski sabor održava u proljeće svake godine. No, patrijarh SPC, koji ujedno rukovodi i Sinodom, svakako ima važnu ulogu pri nametanju nekog kandidata za upražnjenu eparhijsku katedru. Tako će biti i pri izboru novoga mitropolita crnogorsko-primorskoga. Neposredno po Amfilohijevoj smrti, Irinej Gavrilović je smatrao da je episkop kruševački David Perović najbolje riješenje. No, ubrzo je i Irinej umro. Ostaje da vidimo da li će novi patrijarh SPC uzeti u obzir nekog drugog kandidata”, rekao je crnogorski publicista.
Međutim, ko god da bude kandidat za tron Sv. Petra Cetinjskog o neće imati ni harizmu ni uticaj koji je imao Mitropolit Amfilohije, što je, prema riječima vjerskog analitičara, i dobra i loša vijest kako za Srbiju tako i za Rusiju.
“Amfilohije jeste bio glavni igrač Srbije i Rusije u Crnoj Gori, ali su s njim imali i razne probleme. Sukobi Amfilohija i Vučića su poznati. No, Amfilohije je i s Rusima (Ruskom crkvom) od 2016. na ratnoj nozi, jer im je minirao ideju da i Srbi, poput Rusa, bojkotuju pokušaj održavanja Vaseljenskoga sabora koji je u organizaciji Carigradske patrijaršije te godine održan na Kritu. A ruski bojkot Krita je posljedično izazvao Carigrad da prizna autokefaliju novostvorenoj Pravoslavnoj crkvi Ukrajine”, rekao je Jovanović, dodavši da će glavni kandidat dijela pro-srpskih snaga u Crnoj Gori ali i dobrog dijela pastve, Vladika budimljansko-nikšićki Joanikije teško preći prepreke koje mu stoje na putu da dođe na čelo MCP.
Joanikije teško do trona Sv. Petra Cetinjskog
“Izbor Joanikija za Mitropolita crnogorsko-primorskoga ima prepreke u kanonskim normama, a takođe i u praksi SPC da administratore neke eparhija ne imenuje potom i njihovim arhijerejima. No, pretpostavljam, ove bi se barijere mogle, pod raznim nesuvislim objašnjenjima, relativizovati ili ignorisati. Realni problem je na drugoj strani – Joanikije takođe pretenduje da igra ozbiljnu ulogu pri izboru za patrijarha SPC, bilo kao kandidat, ili lobista Grigorija Đurića. Međutim, mislim da je, ili sebe precijenio, ili želi da trguje, kako bi u toj trgovini osigurao da na proljeće bude izabran za mitropolita na Cetinju. Naime, pri izboru za patrijarha Joanikije će imati dva glasa, kao episkop budimljansko-nikšićki i administrator crnogorsko-primorski, a takođe može usmjeriti još nekolicinu episkopa kako da glasaju”, ocijenio je Jovanović.
Beograd postavljao Mitropolite bez obzira na mišljenje vjernika
Na pitanje da li se Patrijaršija u Beogradu može u potpunosti oglušiti o želje vjernika u Crnoj Gori odgovorio je potvrdno, podsjetivši da su i prethodnici Mitropolita Amfilohija postavljeni od strane Beograda a da za to nikoga nisu pitali ovdje.
“Na primjer, Arsenije Bradvarević, mitropolit crnogorsko-primorski od 1947, rođen je u Banatskoj Palanci i nikakve veze s Crnom Gorom nije imao. Ako je mogao Bradvarević iz Banata, zašto ne bi mogao neko iz Kruševca, ili Ćićevca? Pa i Joanikija su baš iz Beograda postavili i za administratora MCP i prethodno za episkopa u Nikšiću”, poručio je on.
Sem toga, Jovanović ne vjeruje da će novom Mitropolitu crnogorskom koga Beograd bude vaspostavio biti omogućeno da nastavi da koristi kvazi-autonomne tekovine koje je uspostavio Mitropolit Amfilohije.
“Amfilohije je, spletom okolnosti, de facto imao autonomiju, koja se ogledala u samovoljnom raspolaganju crkvenim parama i nekretninama, bez efektivne kontrole Patrijaršije u Beogradu. Takođe, pod objašnjenjem da će se efikasnije oduprijeti nastojanjima da se obnovi crnogorska autokefalija, Amfilohije je sebe samoproglasio arhiepiskopom i oformio svoj Episkopski savjet, što su u Beogradu, međutim, smatrali embrionom Sinoda, tj. crkvene autonomije. Nikada Patrijaršija u Beogradu u svojim saopštenjima, saborskim ili sinodskim aktima, nije Amfilohija titulisala kao arhiepiskopa. Tolerisali su mu da se s tom titulom kiti u Crnoj Gori, ali ne i na nivou SPC. Hoće li Beograd i novom crnogorsko-primorskom mitropolitu blagosloviti te amfilohijevske autonomne tekovine? Ja se na to ne bih kladio”, zaključio je Jovanović.
SPC je kvazicrkveni instrument Srbije
Jovanović je istakao da sadašnja upravno-administrativna crkvena struktura nije upodobljena viševjekovnoj crnogorskoj tradiciji, niti, što je važnije, sveštenim normama Istočno-pravoslavne crkve: da razdjeljenje političkih prati i razdjeljenje crkvenih granica. Obnova nezavisnosti Crne Gore, podsjeća, nije presedan i takva situacija za Crkvu je regulisana neporecivim kanonima svetih otaca: „razrjeđenje crkvenih oblasti neka slijedi razrjeđenju državnom i građanskom” (IV Vaseljenski sabor, 17).
“Nakon terora srpske okupacije od 1918, nastavljene 1945. kroz formu komunizma, te nakon perioda dezorijentacije u grabežu potonje tranzicije – provjerljivi eklisiološki i istorijski fakti se posljednjih godina intezivnije predočavaju javnosti Crne Gore.
Ogoljava se činjenicu da je SPC zapravo sekularistički i kvazicrkveni instrument Srbije. Ona je i suštinski, ali i nominalno Crkva Srbije – kako je doslovno naziva Majka Crkva Vaseljenska patrijaršija. Ovdašnji ogranci Crkve Srbije, Mitropolija crnogorsko-primorska osnovana 1931, ili Budimljansko-nikšićka episkopija osnovana 2001, nijesu drevna, autentična Mitropolija crnogorska – Crnogorska pravoslavna crkva, utemeljena 1485, čiji su se poglavari, poput onih iz dinastije Petrovića-Njegoša, od strane pravoslavnih Crnogoraca i birali i intronizovali (uvođeni u crkveni tron)”, poručio je Jovanović.
