Ponovo se iz svoje utrobe oglasila naša stara-majka Gea oslobađajući „vjetrove svakojake“. Ovoga puta treslo se područje jugoistočne Turske i sjeverne Sirije.
Zemljotres, magnitude 7,8 (crnogorski zemljotres 1979. godine imao je magnitudu 7,1) pogodio je u ponedjeljak ujutro, 6. februara, područje jugoistočne Turske i sjeverne Sirije. Epicentar zemljotresa registrovan je u području Pazarcik u turskom Kahramanmarašu. Potom je novi zemljotres magnitude 7,6, u ponedjeljak u 13,24 sata pogodio distriht Elbistan, takođe u Kahramanmarašu.
Trinaest dana nakon razornih zemljotresa registrovano je više od 46.000 žrtava (broj nije konačan) i na desetine hiljada povrijeđenih. Oko pet miliona ljudi ostalo je bez krova nad glavom. Prijeti zdravstvena kriza. U Turskoj je uvedeno vanredno stanje.
PROKLETE TEKTONSKE PLOČE
Prema podacima italijanskog Nacionalnog instituta za geofiziku i vulkanologiju, zemljotrese je izazvalo pomjeranje tektonskih ploča, koje je iznosilo tri metra na dužini od 160 km. O čemu se radi?
Kao što je poznato, Zemljina kora nije jedinstvena, već je podijeljena na sedam velikih tektonskih ploča koje pokrivaju oko 94 odsto Zemlje.
Od njih šest su dominantno kontinentalne, a najveća Pacifička (površine 108 km2) je okeanska. Zatim po razmjerama slijede: Evroazijska (90 miliona km2), Afrička (80 miliona km2), Sjevernoamerička (62 miliona km2), Južnoamerička (60 miliona km2), Antarktička (58 miliona km2) i Australijska (46 miliona km2).
Kontinentalne ploče na svojim leđima nose kontinente, od kojih je većina njih nekada činila dio jedinstvenog kontinenta (Pange-e). Ploče imaju konstantne brzine pomjeranja koje iznose od 2 cm/god. do 20 cm/god.
ŠTO POKREĆE PLOČE?
U Omotaču Zemlje postoji ljuska relativno viskozne i plastične materije koju nazivamo astenosfera (astenos - slab). Iznad astenosfere je Zemljina kora koja sa astenosferom čini litosferu. Debljina kontinentalne litosfere iznosi 150-400 km, a okeanske od nekoliko kilometara do 90 km, što praktično odgovara i debljini tektonskih ploča.
Plivajući po astenosferi litosfera se sa njom izdiže, spušta ili pomjera horizontalno u odnosu na unutrašnji Omotač i Jezgro Zemlje. U svim tim pokretima kao sastavni dio litosfere učestvuje i Zemljina kora.
Uzrok pomjeranja tektonskih - litosfernih ploča je ispod litosfere. Tu se odvija kružna uzlazno-silazna cirkulacija ili konvekcija - prenos materije iz omotačac.
Konvekciono tečenje razdvaja tektonske ploče i pokreće ih u suprotnim pravcima, slično ključanju supe u uzavrelom loncu. Kada u domenu silaznih konvekcionih tokova jedna ploča podilazi ispod druge, ploča se najprije uvija i spušta pod blagim nagibom (100-150). Pri tome se isteže i puca na konveksnoj strani „grmeći svoje zemljotrese“. Na kraju, na velikoj dubini, ploča postaje rastopljena i izbija na površini Zemlje u vidu vulkanske lave.
ARABIJSKA I ANADOLIJSKA SUBPLOČA
Osim velikih, postoje i manje tektonske ploče. One se javljaju kao geološki srasli tereni sa velikim pločama i to u rubnim djelovima velikih ploča, odnosno u zonama gdje se velike ploče međusobno sudaraju ili podilaze jedna ispod druge. Ima ih ukupno 18, a za naš slučaj su najinteresantnije Arabijska i Anadolijska subploča.
Arabijska subploča je dio velike Afričke ploče koja je pukla i otvorila današnje Crveno more podilazeći i snažno, kao torpedo, pritiskujući jugoistočnu Tursku kao dijela velike Evroazijske ploče.
U nemogućnosti da se podvuče ispod Evroazijske ploče, južni djelovi ove ploče pucaju duž Sjevernoanadolijskog rasjeda, čime dolazi do formiranja Anadolijske ploče.
Pošto pritisak indukovan Arabijskom subpločom ne jenjava, Anadolijska subploča iz pravca zapada se rotira prema istoku i jugoistoku gdje njene granice danas još nijesu potpuno jasne.
ZEMLJOTRESI SE JAVLJAJU U NIZOVIMA
Utvrđeno je da se na ovom području zemljotresi javljaju u nizovima. Razlog leži u karakteru Sjevernoanadolijskog rasjeda koji uokviruje Anadolijsku ploču sa sjevera.
Ovaj rasjed se proteže preko sjevera Turske i prolazi ispod Mramornog mora. Po mehanizmu pomjeranja je smičući (right-lateral) dužine oko 1000 km.
Rasjed se nalazi u jednoj od najjačih energetskih zemljotresnih zona u svijetu. Od katastrofalnog zemljotresa, Erzikan zemljotres (1939) do sada je bilo sedam zemljotresa duž ovog rasjeda sa magnitudom većom od sedam. Pri tome se svaki sljedeći pojavljivao idući dalje na zapad.
Poslije zemljotresa koji je razorio Izmir (1991), smatralo se da bi naredni mogao biti dalje prema zapadu i ugroziti gusto naseljen Istanbul. To se za sada nije dogodilo jer se ovaj zemljotres dogodio na istočnom kraju rasjeda.
Crna Gora: Seizmološki zavod bez geologa i geofizičara!
Đe smo mi u ovoj ili sličnoj priči o zemljotresima? Da vidimo.
Odnedavno, naš Seizmološki zavod, ranije relativno respektabilna institucija, administrativno je pripojen Hidrometeorološkom zavodu. Tako smo spojili vodu i vatru, ono što je po prirodi stvari nespojivo.
Danas u Seizmološkom zavodu nije zaposlen nijedan geolog niti geofizičar, iako su oni po fakultetskoj diplomi jedino kompetentni da se bave zemljotresima, jer su zemljotresi geološko-geofizičke pojave.
U drugim sredinama je druga priča. U Beogradu, pored fakulteta imamo i višedecenijsku Srednju geološku školu, a u Varaždinu Višu geološku školu.
Umjesto toga, mi smo ove godine otvorili dvije vjerske škole - jednu u Podgorici, drugu u Nikšiću. I popove smo doveli na vrata učionica da nam oni tumače prirodne pojave Božjom voljom.
Bože, kako se ovdje brzo smrkava!
