Još u julu, Vijeće ekonomskih savjetnika Bijele kuće (C.E.A.) objavio je promišljen članak na svom blogu pod naslovom „Istorijske paralele sa današnjom inflatornom epizodom“.
U članku je razmatrano šest porasta inflacije od Drugog svjetskog rata uz ubjedljive tvrdnje da sadašnji događaji ne liče na 1970-te. Umjesto toga, najbliža paralela inflaciji iz 2021. je prvi od ovih skokova, skok cijena od 1946. do 1948. godine.
Izveštaj o potrošačkim cijenama u srijedu je bio ružan; inflacija je znatno jača nego što su mnogi ljudi, uključujući i mene, očekivali. Ali ništa o tome nije u suprotnosti sa analizom C.E.A. – naprotiv, sličnost sa ranom poslijeratnom inflacijom izgleda jača nego ikad. Ono što sada doživljavamo mnogo više liči na 1947. nego na 1979.
A evo šta treba da znate o tom skoku inflacije iz 1946-48: to je bio jednokratni događaj, a ne početak dugotrajne spirale plata i cijena. A najveća greška koju su kreatori politike napravili kao odgovor na taj porast inflacije bila je to što nijesu shvatili njenu prolaznu prirodu: oni su se i dalje borili protiv inflacije iako je inflacija prestajala da predstavlja problem, i na taj način pomogli da se dođe do recesije 1948-49.
Što se tiče izvještaja o cijenama objavljenim u srijedu: Veoma je ličilo na klasičnu priču o inflaciji koja je rezultat pregrijane ekonomije, u kojoj previše novca juri premalo robe. Ranije ove godine rast cijena u osnovi je bio strm, uglavnom zbog hrane, energije, polovnih automobila i usluga poput avionskih putovanja kod kojih je primijećeno poboljšanje u odnosu na početak pandemije. To je sada manje tačno: izgleda kao da tražnja nadmašuje ponudu u većem dijelu privrede.
Ono što sada doživljavamo mnogo više liči na 1947. nego na 1979.
Jedno upozorenje ovoj priči je da ukupna potražnja u SAD zapravo ne izgleda tako visoka; realni bruto domaći proizvod, koji je jednak stvarnoj potrošnji na robu i usluge proizvedene u SAD, i dalje je oko dva procenta ispod onoga što bismo očekivali da će biti kapacitet privrede da se pandemija nije dogodila.
Ali tražnja je iskrivljena, zbog potrošača koji manje troše na usluge, ali više na robu nego ranije, što je opteretilo luke, kamione, skladišta i još mnogo toga.
Ova pitanja u lancu snabdijevanja su pogoršana globalnom nestašicom poluprovodničkih čipova, paralelno sa Velikom ostavkom — nevoljnošću mnogih radnika da se vrate na svoja stara radna mjesta. Dakle, imamo nalet inflacije.
Pozitivna strana je to što je poslova rijetko bilo ovoliko za one koji ih žele. I suprotno klišeu, trenutna inflacija ne pogađa najjače siromašne: povećanja plata su se prvo desila kod najslabije plaćenih radnika.
Dakle, šta nas 1946-48 može naučiti o inflaciji 2021? Tada, kao i sada, došlo je do porasta potrošačke kupovine, jer su porodice žurile da kupe robu koja je bila nedostupna u ratu.
Tada, kao i sada, trebalo je vremena da se ekonomija prilagodi velikom pomaku u potražnji — 1940-ih, prelasku sa vojnih na civilne potrebe. Tada kao i sada rezultat je bila inflacija, koja je 1947. dostigla skoro 20 odsto.
Nije ova inflacija bila ograničena na hranu i energiju; Rast plata u proizvodnji, koji je bio mnogo reprezentativniji za privredu u cjelini 1947. nego sada, dostigao je vrhunac od 22 procenta.
Ali inflacija nije potrajala. Nije se završilo odmah: cijene su naglo rasle više od godinu. Tokom 1948. godine, međutim, inflacija je opala, a do 1949. se pretvorila u kratku deflaciju.
Izjave da inflacija ne može biti prolazna jer traje nekoliko mjeseci su jednostavno glupe
Šta nas, onda, istorija uči o trenutnom skoku inflacije? Jedna pouka je da kratke epizode pregrijavanja ne moraju nužno dovesti do stagflacije poput one 1970-ih — period između 1946-48. nije izazvao dugoročnu inflaciju, kao ni druge epizode koje najviše liče na ovo gdje smo sada, Prvi svjetski rat i Korejski rat.
I zaista bi trebalo da imamo malo strpljenja: s obzirom na ono što se dogodilo 1940-ih, izjave da inflacija ne može biti prolazna jer traje nekoliko mjeseci su jednostavno glupe.
Oh, i koliko god vrijedi, tržište obveznica zapravo predviđa privremeni porast inflacije, a ne trajni porast. Prinosi na obveznice zaštićene inflacijom koje dospijevaju u narednih nekoliko godina su izrazito negativni, što implicira da investitori očekuju brz rast cijena u bliskoj budućnosti. Ali dugoročna tržišna očekivanja inflacije su ostala stabilna.
Još jedna lekcija, koja je trenutno veoma relevantna (zdravo, senatore Menčin), jeste da nalet inflacije nije razlog za otkazivanje dugoročnih planova ulaganja.
Nalet inflacije iz 1940-ih bio je praćen epskim periodom javnih investicija u budućnost, što je uključivalo izgradnju sistema međudržavnih autoputeva. Ta investicija nije ponovo pokrenula inflaciju – ako ništa drugo, poboljšanjem američke logistike, vjerovatno je pomogla da se inflacija zadrži.
Isto se može reći i za predloge potrošnje Bajdenove administracije, koji bi malo doprinijeli povećanju kratkoročne tražnje i pomogli bi dugoročnom snabdijevanju.
Dakle, da, to je bio ružan izvještaj o inflaciji, i nadamo se da će budući izveštaji izgledati bolje. Ali ljudi koji prave besmislena poređenja sa 1970-im i vrište o stagflaciji gledaju u pogrešnu istoriju. Kada pogledate pravu istoriju, ona vam poručuje da ne paničite.
* * * * *
Autor je od 2000. kolumnista New York Timesa, univerzitetski profesor i dobitnik Nobelove nagrade za ekonomiju 2008.
