- O crkvi Svete gospođe na Svetom Stefanu ima dovoljno neophodnih elemenata kako bi moglo da se pristupi njenoj potpunoj rekonstrukciji i predloženo je nekoliko konzervatorsko opravdanih načina. Uprava za zaštitu kulturnih dobara donijeće precizne konzervatorske uslove i odlučiti o projektu, kazao je za Portal Analitika istoričar umjetnosti dr Aleksandar Čilikov, predsjednik komisije za davanje mišljenja o problematici rekonstrukcije.
Na pitanje Portala Analitika - zašto se projekat za rekonstrukciju našeg spomenika kulture radi u Rusiji, u Sočiju - Čilikov ističe da je riječ o idejnom, a ne konačnom projektu i da o njemu tek treba da odluči Uprava za zaštitu kulturnih dobara. “Znam da je autor idejnog projekta arhitekta koji se specijalizovao za crkvene objekte. Inače, ovu rekonstrukciji je prilično jednostavno uraditi, to nije komplikovan projekat”, naglašava Čilikov.
Upitan da li smatra da je odluka o rekonstrukciji crkve na Svetom Stefanu kompromis vlasti i srpske crkve odnosno da li se iza odluke krije namjera države da izađe u susret crkvenom odboru sa Svetog Stefana koji je čak nasilno, protiv zakona, pokušao obnovu crkve, Čilikov naglašava da niko nije vršio uticaj na komisiju i da je ona radila profesionalno.
- Sa aspekta zaštite spomenika kulture stvar je potpuno čista i rekonstrukcija je - legitimna. To je ono što ja kao čovjek iz struke i kao predsjednik komisije mogu da kažem, ističe Čilikov.
Na konstataciju da se kod nas vrlo rijetko rade rekonstrukcije, tako da je ova na neki način iznenađenje, naš sagovornik naglašava da Italijani, naprimjer, na osnovu vrlo malo podataka ulaze u velike rekonstrukcije, dok su u Crnoj gori strožiji i rigidniji kriterijumi. “Naravno, tu je važan i novac. U našem slučaju imamo dosta elemenata da valjano rekonstruišemo crkvu, a tu je i investitor”, kaže Čilikov.Poznati crnogorski istoričar umjetnosti objašnjava da je komisija odluku donijela na osnovu obimne građe. Tu su izvještaj o rezultatima arheološkog istraživanja, grafički i foto prilozi; relevantni arhivski izvori i literatura.
- Imamo prilično pouzdane informacije o genezi pomenutog sakralnog objekta čija je originalna arhitektura sačuvana do visine vijenca bočnih i istočnog zida. Negdje na prelazu iz XV u XVI vijek na zapadnom kraju svetostefanskog ostrva bila je podignuta mala kapela ispred koje je formirano groblje. U postvizantijskom periodu – veoma moguće krajem XVII, a sigurno u XVIII vijeku na malu kapelu je dodat nešto veći prostor čime je formirana crkva koju istorijski izvori pominju pod imenom Sv.Gospođa. Ovakvom intervencijom, čiji je cilj bio proširenje crkvenog prostora – takvih primjera imamo i kod drugih sakralnih objekata u Paštrovićima – nekadašnja kapela preuzela je funkciju oltarskog prostora, a dograđeni dio funkciju naosa – mjesta za vjernike, kaže Čilikov.
On naglašava da se crkva Sv. Gospođe pominje u više paštrovskih isprava. Nalazimo je, kaže, i u starim austrougarskim katastrima XIX vijeka, a njen izgled nam je poznat i preko jedne originalne grafike iz 1832.g. i starih fotografija sa početka XX vijeka. Čilikov potvrđuje pisanje Portala Analitika da je crkvu, prije Drugog svjetskog rata, kraljica Marija Karađorđević jednostavno – otkupila od Srpske pravoslavne crkve koja je tada u kraljevini Jugoslaviji gazdovala objektima na teritoriji Crne Gore.
- Za vrijeme kraljevine Jugoslavije 1938.g. kraljica Marija Karađorđević otkupljuje crkvu Sv. Gospođe koju obnavlja – njene intervencije nijesu u većoj mjeri narušile originalnu arhitekturu koja je zadržana u istim gabaritima – dobivši pri tom dozvolu od aktuelnih crkvenih vlasti da izvrši preimenovanje patrona, tako da stara paštrovska crkva dobija prema kraljičinoj želji ime Sv. Aleksandra Nevskog. Promjenom patrona, duboko sam ubijeđen, narušena je paštrovska tradicija i oskrnavljen veliki ugled koji je među Paštrovićima uživala stara crkva Sv. Gospođe. Novi kult je u bogatoj paštrovskoj istoriji potpuno nepoznat i tradicionalno neutemeljen, ističe naš sagovornik.
On na kraju ističe da su svi članovi komisije bili saglasni da postoje svi elementi neophodni da se pristupi totalnoj rekonstrukciji stare crkve Sv. Gospođe, čime bi jedan vrijedan spomenik kulture bio obnovljen. Najvažnije je kaže, da izabrani model bude potpuno u skladu sa principima zaštite kulturnih dobara.
