„Crnogorsko iskustvo odnosa građana prema državi zaista je jedinstveno“, kaže za Pobjedu predsjednik Crne Gore Milo Đukanović. „Teško je naći sličan primjer društva u kojem je gotovo polovina građana tako strasno radila protiv postojanja vlastite države. Nadogradnja te specifičnosti je da oni koji su javno i ubijeđeno dokazivali da nezavisna Crna Gora ne treba da postoji, sada žele da njome upravljaju. Zahvaljujući volji građana iskazanoj na poslednjim parlamentarnim izborima, markantno obilježenim nezapamćenim uplivom stranih i kleropolitičkih domaćih interesa, tu su priliku i dobili“.
Kako biste ocijenili dosadašnju saradnju sa premijerom i ministrima?
Uslov uspješne kohabitacije je da, saglasno Ustavu i zakonima, uvažimo nadležnost predsjednika i Vlade. Naši pristojni politički razgovori snažno su obilježeni činjenicom da je DPS odmah priznala rezultate izbora i obezbijedila neometanu tranziciju vlasti. Na iskazanom nivou demokratske kulture Crnoj Gori bi danas mogla pozavidjeti i društva sa neuporedivo dužom demokratskom tradicijom.
Zašto je mirna tranzicija vlasti toliko iznenadila Vaše zapadne partnere?
Nakon parlamentarnih izbora, razgovarao sam sa istaknutim ljudima američke politike i civilnog društva.
„Hvala Vam što ste nam pomogli da shvatimo koliko je lažna bila priča o Crnoj Gori kao nedemokratskom društvu, u kojem se vlast neće predati mirnim putem“, rekli su mi.
I prije i nakon 30. avgusta, moj stav je isti: beskompromisno ćemo braniti pobjedu, makar ona bila glas više; istovremeno, priznaćemo poraz dobijemo li glas manje.
Što je taj glas manje donio Crnoj Gori?
Cio Zapadni Balkan još se dvoumi da li će naša budućnost biti evropska ili nacionalistička i šovinistička. Kada je riječ o evropskim ambicijama, Crna Gora je donedavno bila ubjedljivi lider u regionu. Naročito nakon što smo, petnaestak godina posle Dejtonskog sporazuma, imali utisak ne samo izvjesne, nego i bliske perspektive članstva država regiona u EU. Nažalost, ubrzo je stigla kobna ocjena o „zamoru od proširenja“, zatim ekonomska i svekolika kriza u Evropi, što je, zajedno sa izbjegličkom i krizom evroatlantskih odnosa, ozbiljno oslabilo snagu proevropske i reformske politike na Zapadnom Balkanu.
Ko je ojačao?
Antievropska, retrogradna, nacionalistička politika. Naročito nakon što je, izazvana ozbiljnim poremećajem u geopolitičkim odnosima, dobila snažan podstrek „trećih strana“, zemalja koje u kontinuitetu pokušavaju da svojim malignim političkim djelovanjem osujete evropsko jedinstvo i globalnu konkurentnost EU, kao i da dodatno dovedu u sumnju evropski sistem vrijednosti. Takav odnos međunarodne politike prema našem regionu logično je oživio staru nacionalističku priču da je multietnički život na Balkanu nemoguć, te da nam je, umjesto toga, potrebna državna rekonfiguracija koja bi podrazumijevala formiranje uvećanih, nacionalno i vjerski homogenih država, zasnovanih na velikodržavnom nacionalizmu i šovinizmu.
Zar taj „model“ nijesmo probali devedesetih?
Jesmo. I koštao nas je blizu 150.000 žrtava.
Oživljavanjem ideje velike Srbije, sada nazvane ,,srpskim svetom“, želi se promijeniti karakter Crne Gore, koja bi, umjesto dosadašnje multietničke, sekularne, proevropske zemlje, članice NATO-a, postala nužan dio velikosrpskog trougla Beograd-Banjaluka-Podgorica. U tu bi svrhu bilo poželjno Crnu Goru podvrgnuti identitetskom inženjeringu i predstaviti je „starom srpskom državom“, koju je tobože formirala Srpska pravoslavna crkva. Što je epohalna laž.
Prije trideset godina, međunarodna zajednica je mnogo jedinstvenije, odlučnije i blagovremenije reagovala na ovakve retrogradne političke ideje. Svjestan da su sukobi realan epilog zaostajanja regiona za evropskom civilizacijom, više puta sam naše međunarodne partnere na to javno upozoravao.
Jesu li Vas čuli?
Ne bih rekao. Naprotiv: čini mi se da je na mnogim partnerskim evropskim i evroatlantskim adresama sve što se u našoj zemlji događalo poslednjih četiri-pet godina neudubljeno tretirano kao problem Crne Gore. Što je ozbiljan previd. Nova, sofisticirana faza hibridnog rata, kojem je Crna Gora bila izložena tokom čitave 2020. godine, nije kreirana zbog nas.
Nego?
Ovo je rat protiv Evrope i NATO. Crna Gora se branila koliko je mogla. I više nego što je mogla, posebno imajući u vidu koga je imala za protivnika. I u susjedstvu i u daljem inostranstvu.
Time je izborni rezultat koji smo ostvarili još vrijedniji. Avgusta 2020. našli smo se na liniji vatre, na kakvoj će se naći i svaka evropska država u vrijeme izbora. Ulogu koja je u Crnoj Gori dodijeljena Demokratskom frontu, širom Evrope igraće Alternativa za Njemačku, Slobodarska partija Austrije, Marin Le Pen, Salvini, proruske partije u baltičkim zemljama. Ipak, nakon što se zabrinuto izjadamo jedni drugima i vratimo u svoje države, mi Evropljani, nažalost, nastavljamo sa politikom koju ne opredjeljuju zajednički, već nacionalni, najčešće komercijalni interesi.
Postajete evroskeptik?
Ni slučajno! Još snažnije vjerujem u ispravnost ideje evropskog ujedinjenja i evroatlantskog partnerstva. Bez obzira na promijenjenu poziciju na političkoj sceni, partija koju vodim nastaviće još odlučnije da brani vrijednosti savremene Crne Gore: građansku državu, multietničku demokratiju i evropski put razvoja. Baš zato veoma podržavam najavu predsjednice EK Fon der Lajen da će osnažiti geopolitičku poziciju EU, što razumijem i kao intenziviranje procesa evropeizacije i integracije Zapadnog Balkana.
Kako ovakva EU može osnažiti svoju geopolitičku poziciju?
Jasnim profilisanjem svojih ključnih politika: vanjske, bezbjednosne, odbrambene. Da bi ostala konkurentan činilac globalnog poretka i poželjan partner onima sa kojima dijeli isti sistem vrijednosti, EU mora aktivnije i odgovornije projektovati svoje interese; neuporedivo bolje nego je, recimo, to uradila u nedavnoj istoriji, u susjedstvu, u operaciji ,,arapskog proljeća“.
Nadam se da smo razumjeli da se demokratija ne može izvoziti kao gotov, univerzalno primjenjiv model, bez uvažavanja sociokulturnog nasljeđa društva kojem želimo da pomognemo. Jer, šta dobijamo takvim pristupom? Umjesto demokratije, milione izbjeglica u Evropi. Najzad, može li se dogoditi da superiorna ideja ujedinjene Evrope izgubi atraktivnost? Može li nam se ponoviti Bregzit?
Očekujete li da nova američka administracija pomogne EU?
Duboko vjerujem da pobjeda predsjednika Bajdena donosi željene promjene, prije svega obnovu evroatlantskog partnerstva i snaženje svijesti o superiornosti civilizacijskih vrijednosti na kojima je zapadni svijet utemeljio svoj dinamični ekonomski i demokratski razvoj nakon Drugog svjetskog rata. Takođe, vjerujem da će taj odgovorniji odnos prema evroatlantskom nasleđu dovesti do brže konsolidacije i profilisanja EU, što će nesumnjivo otvoriti jasniju perspektivu za Crnu Goru i region.
Nakon izbora 30. avgusta, rekli ste da će se građanska, evropska Crna Gora braniti svim sredstvima, „čak i šumom“. Kome je ta poruka bila upućena?
Svakoj usijanoj glavi koja je pomislila da je dovoljno jedno poslaničko mjesto više u parlamentu da bi se poništile mukotrpno dostignute tekovine savremene Crne Gore – njena nezavisnost, međunarodni subjektivitet i pravo na suvereni izbor vlastite budućnosti.
Istovremeno, poruka je bila upućena međunarodnoj javnosti: nažalost, iako je tokom cijele svoje istorije časno i hrabro branila i afirmisala principe na kojima danas počiva zapadni demokratski svijet, Crna Gora ima gorko iskustvo žrtvovanja njenih interesa od strane država saveznica u Prvom svjetskom ratu.
I, hoće li biti potrebe za šumom?
Nadam se da neće. Vjerujem da će se ponavljati ne samo loša, nego i dobra istorijska iskustva. I devedesetih je, baš kao i danas, velika društvena energija bila pokrenuta idejom promjena. Ubrzo se pokazalo da je pod kišobran želje za promjenama stalo mnogo nepodnošljivih različitosti, uključujući i ponudu, identičnu današnjoj, da je za Crnu Goru najbolje da nestane, budući da je „samo organski dio srpskog državnog, nacionalnog i kulturnog bića“.
Naučili ste lekciju?
Jesmo… Što je tadašnji velikosrpski nacionalizam bio agresivniji, na drugom polu pokreta inspirisanog promjenama dinamično je rastao otpor, odlučan da ne dozvoli potiranje Crne Gore i Crnogoraca i ugrožavanje multietničkog karaktera našeg društva. U finalu, taj je pokret doveo do obnove nezavisne države. Napredna, nacionalno odgovorna platforma danas je otvorenija i politički atraktivnija i nema dilemu gdje vidi Crnu Goru - u društvu razvijene, demokratske Evrope ili u jazbini primitivnog nacionalizma i šovinizma. Zašto onda i danas ne očekivati sličan rasplet?
Znam da bi naši zapadni partneri voljeli kada bi u državama Zapadnog Balkana postojale po dvije političke divizije evropske politike. Nema ih! Ima samo po jedna relevantna, čija je snaga i postojanost, zahvaljujući pominjanom širem političkom kontekstu, dosta nejasna. Uostalom, zar o tome ubjedljivo ne svjedoči najnovije izborno iskustvo Crne Gore?
Što je Crna Gora poručila Zapadu imenovanjem Milana Kneževića za predsjednika skupštinskog Odbora za bezbjednost, Aleksandra Šaranovića za šefa Obavještajno-bezbjednosnog direktorata u MO, majora Ivice Simonovića i Radula Čovića za Šaranovićeve prve saradnike?
Na današnju političku sliku u zemlji gledam kao na incident, koji, nažalost, moramo platiti i koji, što je još važnije, moramo sanirati po pravilima koja važe u demokratskom svijetu. Tokom poslednjih nekoliko mjeseci sagledali smo svoje greške, koje nijesu onakve kakvim ih žele prikazati naši konkurenti i kritičari iz funkcionalizovanih medija. Ipak, dovoljno su velike i vidljive da izazovu podozrenje dijela javnosti, koji nam je ranije poklanjao povjerenje. Vidjeli smo i ko je do sada radio pod okriljem naše politike, a intimno mislio drugačije. Danas je jasnije na koga se može računati u budućnosti.
Pitala sam Vas o imenovanjima.
Znam… Aktuelna Vlada Crne Gore izgleda kao čovjek zatečen u raskoraku, u kojem se, naravno, ne može dugo ostati. Podržavaju je tri koalicije sa 41 poslaničkim mandatom, od čega dvije trećine ima koalicija DF-a, koja otvoreno služi velikosrpskom nacionalizmu i antievropskoj politici. Istovremeno, Vlada se zaklinje u partnerstvo sa EU i NATO. Hajde da na trenutak pomislimo da je moguće da neko ko i danas slijepo slijedi SPC, koja je kroz usta svojih velikodostojnika ne samo negirala Crnu Goru i Crnogorce i vrijeđala Muslimane, nego je devedesetih bila glavni podstrekač ratova, inspirator genocida i njegov nevješti advokat, a kasnije, po vlastitom priznanju, i pripravni jatak realizatorima politike etničkog čišćenja; da pomislimo, dakle, da isti čovjek ili grupa može doprinositi usvajanju evropskog sistema vrijednosti. Zar bi za to imali podršku onih dvije trećine poslanika vladajućeg saveza koji i dalje sanjaju Crnu Goru kao dio velike Srbije, integrisane u evroazijski savez? Ne bi, naravno.
Taj neprirodni stav Vlade ne može trajati.
Zašto?
Pa, na šta liči ovakvo usvajanje zakona u parlamentu, i to bez procedure usaglašavanja sa nadležnim evropskim autoritetima, koji su svih prethodnih godina potvrđivali usaglašenost tadašnjih zakona sa evropskom pravnom tekovinom? Novom praksom, danas razgrađujemo dostignuti nivo harmonizacije sa EU. Tako je i sa odgovornošću prema zajedničkim bezbjednosnim interesima u okviru NATO.
Ozbiljna Vlada ne smije sebi dozvoliti da pod pritiskom svakodnevnih političkih ucjena pravi takve kompromise, i to baš u bezbjednosnom sistemu.
Zašto podvlačite sistem bezbjednosti?
Zato što je manje štetno imati neke od ljudi takvih političkih biografija u Vladi nego na mjestima gdje ne odgovaramo samo za svoje interese, već i za interese saveza čija smo članica. Bez imalo lične note: kako mislite da Vašington, Brisel, London, Berlin gledaju na okolnost da su ljudi, nepravosnažno osuđeni na visoke zatvorske kazne za događaje 2016. godine - što su bezbjednosne i spoljnopolitičke strukture tih zemalja okvalifikovale kao pokušaj državnog udara - danas na mjestima na kojim bi im mogle biti dostupne najpovjerljivije NATO bezbjednosne informacije? Neka nas ne zavara to što nam se takvo podozrenje još uvijek ne saopštava na sav glas. NATO je savez koji poštuje slobodnu volju građana u svakoj zemlji članici, u svakoj zemlji uopšte. Istovremeno, jednako tako poštuje i čuva povjerljivost svojih podataka i svoje bezbjednosne interese.
Pobjeda piše da je major Čović bio u štabu NATO-a u Poljskoj i da je otuda vraćen zbog težih prekršaja sa NATO dokumentima. Imate li takva saznanja?
Imam. Čović je vraćen iz Poljske u Crnu Goru nakon što je tu informaciju naše MO dobilo od strane NATO saveznika. U Crnoj Gori je sa njim obavljeno više razgovora u obavještajnom sektoru Ministarstva, a informacija o tome proslijeđena je NATO centrali u Briselu.
Vaša stranka ponavlja da se Srbija miješa u unutrašnje stvari Crne Gore. Miješala se i ranije, ali ste ćutali. Zašto?
Nijesmo ćutali. Govorili smo glasno i uporno o ugrožavanju suverenosti ne samo Crne Gore, nego i drugih država regiona, a sve pod plaštom iskonstruisane opasnosti od ugroženosti Srba. Veoma precizno smo govorili i o dvije linije upliva velikosrpskog nacionalizma u izborni proces u Crnoj Gori, sa jasnom dijagnozom da iza obje stoji vlast u Srbiji, koja je time služila i strateškim interesima Rusije na Balkanu i u Evropi.
Prva linija bila je politička, preko DF-a, čiji su čelnici lutke na koncu vlasti u Srbiji. Druga linija je SPC. Nešto komplikovanija za razumijevanje, ali ne previše.
U kojem smislu komplikovanija?
Vrh SPC je, kao i DF, instrument za manipulativno upravljanje od strane državnog vrha Srbije.
Sjetimo se samo pametnih izjava počivšeg patrijarha o Crnogorcima. Mitropolit SPC u Crnoj Gori, počivši Amfilohije, imao je kudikamo više integriteta. Nije tajna da je o državnom vrhu Srbije mislio i govorio sve najgore. Rekao bih, ne mnogo bolje ni o vrhu SPC. No, on je takođe bio nepopravljivi velikosrpski nacionalista, nesklon Crnoj Gori kao nezavisnoj državi; negator crnogorskog nacionalnog identiteta, poznat i po uvredama prema manjinama; o Evropi i NATO govorio je sve najgore. U Crnu Goru je devedesetih došao sa namjerom da je miri tako što će potirati ono što je sama supstanca crnogorskog identiteta – slobodarstvo i antifašizam.
Takva SPC bila je druga linija uticaja velikosrpskog nacionalizma na izborni proces u Crnoj Gori. Koliko god se međusobno neslagali, njihovi nesporazumi bili su lični a ne ideološki: nadmetali su se za slavu ko će Crnu Goru prinijeti na žrtvenik velikosrpskom nacionalizmu - da li DF, kao ovovremene trupe generala Milutinovića ili SPC ,,duhovnim“ prepariranjem svijesti Crnogoraca, kojima je na litijama trebalo objasniti da su Vojislavljevići, Balšići i Crnojevići „srpske dinastije“, a da je Ivan Crnojević Cetinjski manastir gradio parama iz Srbije, pa je zato valjda i pravedno da pripada SPC.
Na kraju, zvanični Beograd je rezultate crnogorskih izbora protumačio logikom osvajača.
Kako?
Kao otvorena vrata za nastavak svoje misije posrbljavanja Crne Gore i promjene karaktera građanske države. Budući da ciljevi velikosrpskog nacionalizma u Crnoj Gori još nijesu ostvareni, može se reći da je nervoza u sada jedinoj centrali DF-a - u državnom vrhu Srbije - u porastu. Tim prije što ni nova Vlada Crne Gore ne igra po njihovim taktovima.
Po kojim taktovima onda igra Vlada premijera Krivokapića?
Igra po inerciji: slijedi tezu pokojnog mitropolita Amfilohija da je SPC stvorila Crnu Goru i da bi je, shodno tome, sada trebalo ,,modernizovati“ i urediti kao srednjevjekovnu, teokratsku državu. Koja bi, ako ikako može, kao takva ostala u NATO, ušla u EU, a u bezbjednosnom sistemu raspoređivala vojnike DF i srpske nacionaliste, ne bi li sačuvali tradicionalno bliske odnose sa Rusijom.
Zvanični Beograd bi htio čistiji model: preko svojih političkih trupa bi da upravlja Crnom Gorom. Nervira ih što DPS, koju vide kao jedinu relevantnu političku branu osvajanju Crne Gore, ne gubi podršku javnosti kako su očekivali. Zato se u Nikšiću spremaju na „Kosovski boj“; zato je i popis, prema kazivanju beogradskih zvaničnika, u Crnoj Gori pitanje od najvećeg nacionalnog interesa Srbije: identitetskim inženjeringom Crnu Goru predstaviti kao srpsku državu. Nakon toga, DF bi mogao da sruši ovu Vladu, osloboditi je zavisnosti od „poštenog Albanca“ i formirati pravu srpsku Vladu sa čelnicima DF u njoj.
Zaista mislite da velikosrpskom nacionalizmu smeta „pošteni Albanac“ i njegov pokret?
Kod Ure je odavno sve suviše jasno. Svaki građanin koji je glasao za taj pokret uradio je to potpuno svjestan da svoj glas pridružuje velikosrpskom pokretu, čiji je cilj rušenje nezavisne, građanske i evropske Crne Gore. Politička dijagnoza Ure je sledeća: više mrze DPS nego što vole Crnu Goru. A DPS mrze uglavnom zato što misle da su ostali prikraćeni u ostvarivanju ličnih interesa i nerealnih političkih ambicija. Zato smatraju moralnim da sadejstvuju protiv svoje države.
Sadejstvuju?!
Anticrnogorska infrastruktura razrađena je i dobro plaćena. Neko tradicionalno – saradnički, iz kase civilnih i vojnih bezbjednosnih agencija - nekad jugoslovenskih, sada srpskih; neko iz tajnih i privatnih fondova aktuelne beogradske vlasti; neko dobijanjem unosnih poslova za svoje ili firme najbližih srodnika; neko, kao tobože nezavisni mediji, pod plaštom marketinških aranžmana sa Telekomom Srbije i njegovom ćerkom firmom u Crnoj Gori; neko apanažom ruskih oligarha aktivnih u regionu, koji, da bi se dokazali Kremlju, servisiraju zajedničke rusko-srpske akcije.
Govorite o proruskom tabloidu Vijesti?
I o njima. Budući godinama dio ove infrastrukture, taj je tabloid usredsređen da podstakne sukobe u DPS-u, da joj pronađe „zdravo jezgro“, koje bi, umjesto dosadašnjih četrdesetak, dosezalo do svega dvadesetak procenata podrške biračkog tijela. Na taj bi se način i za njih i za prateću infrastrukturu otvorilo više mogućnosti da otimaju od Crne Gore. „Zdravo jezgro“ DPS bilo bi im zahvalno i više zavisno od njih. Najzad, dobili bi više prostora za političke partije koje neumorno fabrikuju ili favorizuju kao svoje političke sekcije: nekad PZP, onda Pozitivna, pa pokušaj sa SDP-om 2015. i 2016, sada URA...
Očekujem da Nikšićani dostojanstveno pokažu da nijesu na prodaju velikosrpskom nacionalizmu
Što očekujute od izbora u Nikšiću?
Što i uvijek: da Nikšićani zaštite svoje dostojanstvo, da pokažu da nijesu na prodaju velikosrpskom nacionalizmu, da prezru polusvijet koji im, zaklonjen crkvom, nudi novac da bi služili interesima rušitelja Crne Gore. Nikšić je uvijek bio uzdanica slobodarske, časne i pametne Crne Gore. Biće i sada.
I mnoge ljude u novoj parlamentarnoj većini veoma iritira i proglašavanje ovdašnjeg popisa nacionalnim interesom Srbije i agresivni paternalizam beogradske vlasti, koja u Crnu Goru šalje novac i svoje aktiviste ne bi li tako uticali na rezultate lokalnih izbora. To je kontraproduktivno i radi u korist građanske, samosvjesne i evropske Crne Gore.
Hoće li DPS stati na čelo suverenističkog bloka?
I DPS i ja smo takvu namjeru više puta jasno saopštili. Svjesni odgovornosti prema nacionalnim prioritetima, svi odluke donosimo samostalno. Vjerujem da ćemo sarađivati - predizborno ili postizborno - kako u Nikšiću, tako i u drugim opštinama u Crnoj Gori.
Ili Vučić ne poznaje istoriju ili želi svojatanjem crnogorske istorije da premosti nedostajući dio istorije Srbije
Ima li pravo Zlatko Vujović kada kaže da predsjednik Aleksandar Vučić koristi resurse da bi Vas politički definitivno uklonio sa vlasti?
Precjenjuju se kapaciteti predsjednika Srbije. Time se, vjerovatno nenamjerno, ide na ruku njegovoj iluziji kako je nadomak cilja da osvoji Crnu Goru. Nije! Na izborima za predsjednika osvojio sam 54 procenta glasova; na čelu sam stranke koja ima trideset mandata i koja vrši vlast u najvećem broju crnogorskih opština. Dakle: polakote!
Zapadni mediji tvrde da agresivna politika predsjednika Vučića prema susjedima neodoljivo podsjeća na onu Slobodana Miloševića devedesetih. Parafrazirajući bivšeg beogradskog novinara, podsjećam da je Miloševiću za realizaciju sličnih ideja bilo neophodno i nešto vojske.
Predsjednik Srbije kaže da je crnogorska kulturno-istorijska baština, koju kao sakralne objekte koristi SPC u Crnoj Gori, zapravo vlasništvo države Srbije. Za njega je dukljanska dinastija Vojislavljevića srpska dinastija.
Ili je riječ o apsolutnom nepoznavanju istorijske nauke, ili, u što sam skloniji da povjerujem, o tendencioznoj interpretaciji istorije, čiji je cilj da svojatanjem Crne Gore premosti nedostajući dio istorije Srbije. Pitali ste koliko će sve imati uticaja na dužinu mog političkog vijeka. I, što je važnije – na budućnost Crne Gore. Nikoliko!
Naopako je da Srbija ponavlja greške devedesetih, koje su, nažalost, ne samo nju skupo koštale. Devedesetih je taj duh pušten iz boce prema Hrvatima i Bošnjacima, kasnije prema Albancima. Sada su na red došli Crnogorci. Iz domaćih političkih razloga Srbija nastavlja da kontinuirano produkuje nezdrave odnose sa susjedima. Što je opasna igra, koju devedesetih nijesu uspjeli kontrolisati ni veći politički igrači od današnjih. A znamo kako je završila: u genocidu i u Hagu.
