Drugi krak žičare Škaljari, koja vodi od Kotora prema Krscu, građen je od 21. februara do 15. aprila 1916. godine. Ovaj krak žičare dug je 3.433 m, a visinska razlika na ovoj trasi iznosila je 1.036 m. Po jednom satu mogla je da transportuje 7.500 kg tereta.
Treći krak žičare koja vodi od Krsca ka Cetinju trasiran je od 15. marta do 15. aprila dok je izgradnja trajala od 1. aprila do 25. juna 1916. godine. Ovaj krak pripada tipu 150, a to znači da su pojedinačni tovari bili 150 kg, a Škaljari i Škurda samo po 100 kilograma
Predstavnici Vlade Crne Gore i konzorcijuma ,,Leitner – žičara Kotor 1350“, koji čine kompanije ,,Novi Volvox“ Podgorica i ,,Leitner“ Italija potpisali su 15. decembra Ugovor o izgradnji žičare Kotor – Lovćen, koja, prema najavama iz Vlade, treba da bude završena 12 mjeseci nakon potpisivanja ugovora, a njeno otvaranje se očekuje u proljeće 2023.
Nakon potpisivanja saopšteno je da će ova žičara biti jedna od najljepših u Evropi, da će sklapanje ugovora uticati na poslovni ambijent cijelog područja i stvoriti uslove za poseban doživljaj Lovćena i Bokokotorskog zaliva. Ukupna investicija procijenjena je na oko 20 miliona eura.
A, 106 godina prije ovog ugovora Crna Gora imala je žičaru kojom su povezani Kotor i Cetinje! U izdanju Pobjede 2013. godine objavljena je knjiga Radojice Raša Pavićevića ,,Austrougarska žičara Kotor – Cetinje 1916. godine“ koja je donijela obilje autentičnih dokumenata koji ilustruju razmjere građevinskog i inžinjerskog poduhvata gradnje žičare.
Na predstavljanju knjige, autor Radojica Pavićević ocijenio je da je žičara, prema njegovim saznanjima, rađena kao nužnost i jedina mogućnost snabdijevanja austrougarskih trupa 1916. godine.
"Riječ je o lovćenskoj operaciji, sa 40.000 vojnika koji su upali na teritoriju Crne Gore i okupirali Lovćen, Cetinje... Austrougarske snage bile su na liniji Đinovići - Dobrsko Selo, znači 15 kilometara od Cetinja, a vojsku je trebalo snabdijevati. Osim toga, preuzima se odgovornost za zauzete teritorije i njeno stanovništvo koje broji 200.000 ljudi. Izlaska nema, komunikacija nema. Brodovi do Kotora dovoze hranu, municiju i sve ostalo i jedino rješenje je žičara. Motiv ovog mog rada i istraživanja je upravo razjašnjavanje zbog čega je izgrađena žičara", kazao je Pavićević na predstavljanju knjige u Kotoru u avgustu 2013. godine.
Ovom prilikom Pobjeda prenosi dio iz Pavićevićeve knjige, a fotografije koje objavljujemo su takođe preuzete iz nje. Među ilustracijama u knjizi su brojne originalne fotografije gradnje, projekta i rada žičare koje šira javnost do tada nije imala prilike da vidi.
Austrougarska monarhija počela je 1916. godine izgradnju trokrake žičare od Kotora do Cetinja, a rađena je u tri faze.
Prvi krak – ŽIČARA ŠKURDA – KRSTAC I
Prvi krak žičare Škurda – Krstac I izrađen je od 16. januara do 25. februara. Izgradila ga je 14. Kompanija (specijalizovane jedinice austrougarske vojske, obučene i uvježbane za izgradnju željeznica, sa bogatim iskustvom u izgradnji željeznica uskog kolosijeka i zupčastih željeznica u Austriji, Švajcarskoj i BiH). Pomoć pri pravljenju i izgradnji ovoj kompaniji pružilo je odjeljenje ratnih zarobljenika i civilno odjeljenje radnika. Ovaj krak žičare dug je 2.607 metara, a visinska razlika na trasi kraka iznosila je 963 metra. Nosivost žičare po jednoj tovarnoj jedinici bila je l00 kg, a napravljena je tako da po satu može transportovati 7.500 kg tereta.
Ovaj krak žičare sastojao se od četiri sekcije: 1. Početna stanica (Anfangsstation) Škurda (6,00 mnv) nalazila se na izvoru Škurde, na početku starog serpentinskog puta koji iz Kotora preko Krsca vodi za Cetinje, 2. Stanica Špiljari (315 mnv), 3. Stanica Kovess von Kovesshaza (597 m) (ova stanica dobila je ime po Hermanu Keveš fon Kevešazeu (1854-1929) generalu, kasnije feldmaršalu, baronu, komandantu 3. austrougarske armije, koja je u januaru 1916. god. zauzela Crnu Goru). 4. Donja zaustavna stanica (Nietherhaltes- tationen) (620 mnv) nalazila se na staroj granici sa Crnom Gorom.
5. Stanica Pračište (857 mnv) i 6. Krajnja stanica (Endstation) ovog kraka, Krstac I (970 mnv).
Interesantno je to da su pedantni Austrijanci stanicama davali imena svojih vojskovođa, ali se i tu vidi hijerarhija, tako da najveća i najznačajnija stanica nosi ime vrha hijerarhije i onda redom prema mjestu u komandnom lancu.
Svaka sekcija je pokretana pomoću benzinskog motora od 25 KS. Da bi se obezbijedio i noćni rad, pogon stanica i magacini u njihovom sastavu bili su osvijetljeni električnom rasvjetom.
Drugi krak - ŽIČARA ŠKALJARI - KRSTAC II
Drugi krak žičare Škaljari, koja vodi od Kotora prema Krscu, je na isti način kao i ranije sagrađena žičara Škurda urađena da može prenositi pojedinačne terete od l00 kg. Žičara je trasirana i urađena od strane 23. kompanije za žičaru (23. Eisenbahn kompanie). Traženje i trasiranje ovog kraka žičare je trajalo od 11. do 20. februara 1916. godine, dok je izgradnja trajala od 21. februara do 15. aprila 1916. godine. Kao pomoć za izgradnju, kompaniji su dodijeljena dva odjeljenja radnika - ratnih zarobljenika. Ovaj krak žičare dug je 3.433 m, a visinska razlika na ovoj trasi iznosila je 1.036 m. Po jednom satu mogla je da transportuje 7.500 kg tereta.
Sastojala se od šest sekcija od kojih su II, III i IV radile sa pogonom na spojnicu. 1. Početna stanica (Anfangsstation) Škaljari (6,70 mnv), 2. Stanica Erzherzog Friedrich (120 mnv) (Ova stanica ime je dobila po nadvojvodi Fridrihu Maria Albrechtu Vilhelmu Karlu od Austrije (1856-1936). Bio je austrougarski nadvojvoda i vojni komandant različitih formacija, a tokom Prvog svjetskog rata bio je vrhovni komandant austrougarske vojske. Na tu dužnost imenovan je nakon ubistva Franca Ferdinanda 1914. godine... 3. Stanica Conrad von Hotzendorf (350 mnv) (Stanica je ime dobila po grofu Francu Konradu von Hotzendorfu (1852- 1925), načelniku Generalštaba austrougarske vojske od 1906. godine) – napisao je Pavićević.
4. Stanica Mokra ploča (616 mnv). 5. Stanica Reichsgrenze (824 mnv) u neposrednoj blizini ranije granice carstva. 6. Stanica Žanjev do (939 mnv) u istoimenom mjestu i 7. Krajnja stanica (Endstation) Krstac II (947 mnv).
Svaku sekciju pokretao je benzinski motor od 25 KS, postavljen na gornjem kraju sekcije tako da natovarenu žičaru direktno vuče pogonska koturača. Izuzetak čini i sekcija kod koje je motor bio na početnoj stanici, dakle na donjem kraju sekcije, zbog toga što je prvobitno taj motor bio određen za pokretanje diname za osvjetljavanje kancelarija u Škaljarima. Zbog noćnog rada, pogoni i magacini bili su osvijetljeni električnim svijetlom. Vrijeme izgradnje prvog i drugog kraka žičare odvija se u vrlo složenim uslovima, a ratna dejstva se odvijaju na malom odstojanju od gradilišta.
16. januara 1916. godine austrougarske trupe su poslije osvajanja Lovćena i Njeguša izbile na liniju S. Tomići - S. Mikulići - S. Kosijeri - S. Đinovići - Dobrsko selo i nastavile dalje prodiranje prema Ljubotinju i Crmnici.
III krak - ŽIČARA KRSTAC – CETINJE
Krak žičare koja vodi od Krsca ka Cetinju trasiran je od 15. marta do 15. aprila dok je izgradnja trajala od 1. aprila do 25. juna 1916. godine. Ovaj krak pripada tipu 150, a to znači da su pojedinačni tovari bili 150 kg, a Škaljari i Škurda samo po 100 kg. Za ovaj dio trase, prevoz većih pojedinačnih težina omogućen je dijelom zbog korišćenja čvršće čelične žice, veće čvrstoće i tvrdoće, na odgovarajući način promijenjenih i pojačanih konstrukcija, pogonskog i vučnog mehanizma – zapisao je Pavićević.
Krajnja stanica žičare Škurda – Krstac I i krajnja stanica žičare Škaljari – Krstac II i početna stanica žičare Cetinje – Krstac III su sistemom visećih šina povezane tako da tovar može da se prebaci sa jedne žičare na drugu, a da se ne vrši pretovar. Žičara Krstac III – Cetinje je trasirana i izgrađena od strane 14. kompanije.
Za pomoć izgradnje žičare, kompaniji su dodijeljena dva odjeljenja radnika i jedno odjeljenje od 100 ratnih zarobljenika. Urađena je u horizontalnoj dužini od 12.136 m i penje se od Krsca (949 mnv) do stanice Krobatin (1146 mnv) na Golom brdu i odatle stalno padajući dolazi do Cetinja na kotu 635 mnv. Ukupna nosivost žičare po jednom satu iznosila je 11.000 kg.
Ovaj krak žičare radi se u vrijeme već okupirane Crne Gore u kojoj je uspostavljena vojna uprava. U Crnoj Gori ostale su snage za održavanje okupacionog sistema, ali i razoružana crnogorska vojska i sav narod. Umjesto generala Filipa Brauna, komandanta posadnih trupa u Crnoj Gori i generalnog guvernera okupirane Crne Gore, Beč postavlja za generalnog guvernera Viktora Vebera fon Vebenaua - komandanta 47. pješadijske divizije, dobrog ratnika, čovjeka koji je imao iskustva u organizaciji vlasti. Borbe u Albaniji 3. austrougarske armije zahtijevale su mir i sigurnost u Crnoj Gori, koju je trebalo držati u čvrstoj ruci. Crnogorsko stanovništvo je prve dane okupacije dočekalo u velikim teškoćama. Glad se pokazivala u punoj svojoj stvarnosti. Osamnaestomjesečni rat, ekonomski zaostale Crne Gore, potpuno je iscrpio njeno stanovništvo.
Već prvih dana okupacije bilo je potrebno najmanje 200.000 porcija hrane dnevno (procjene Generalnog guvernadurstva), a Ministarstvo rata Austrougarske odobrilo je u martu 1916. godine 200.000 kg kukuruznog brašna i 70.000 kg pečenog hljeba za prehranu crnogorskog stanovništva. Pored navedenog, bilo je potrebno obezbjeđivati i materijalno tehnička sredstva za funkcionisanje okupacionog sistema i pružiti logističku podršku snagama u pokretu prema istoku.
Žičara je imala šest sekcija od kojih se svaka pokreće preko motora od 35 KS (jači za deset konjskih snaga od motora prva dva kraka).
1. Stanica Krstac III, 2. Donja zaustavna stanica I (Niederhaltes- tation I), 3. Stanica Njeguši, 4. Stanica Dugi do, 5. Donja zaustavna stanica II (Niederhalt- estation II), 6. Stanica Krobatin (dobila je ime po ministru rata Austrougarske Aleksanderu Fridrihu von Krobatinu), 7. Stanica Trollmann, 8. Stanica Bajice, 9. Ugaona stanica (Winkelstation) i 10. Stanica Cetinje.
Krak Škurda – Njeguši izgrađen za samo 38 dana
Autor knjige „Austrougarska žičara Kotor – Cetinje 1916. godine“ Radojica Pavićević otkrio je podatak da je krak žičare Škurda – Njeguši urađen za samo 38 dana!
"Našao sam podatke jednog poručnika bojnog broda koji je opisao vremenske uslove rada u januaru, pristupačnost terenu, koji su bili izuzetno teški i zahtjevni. Za sat vremena žičarom se do Njeguša prevozilo 7.500 kilograma materijala, ali pošto to nije bilo dovoljno onda su radili i drugi krak od Škaljara do Njeguša, nakon čega je urađen završni krak od Njeguša do Cetinja koji je prevozio fascinantnih 110 tona dnevno materijala. Usponi žičare su bili od 0 do 960 metara nadmorske visine na prvom kraku, a od 0 do 1040 metara na drugom kraku", kazao je Pavićević na promociji knjige u Kotoru u avgustu 2013. godine.
