Sa ukupno osam paketa mjera, CBCG je izdvojena kao nacionalna banka sa najopsežnijim mjerama u Evropi, te najdužim rokovima u smislu povoljnosti za korisnike kredita, rekao je guverner dr Radoje Žugić u intervjuu za Pobjedu.
Podsjetio je da su trenutno na snazi dva moratorijuma: za ugrožene djelatnosti (važi do 31. avgusta) i za fizička lica koja su ostala bez posla zbog korona krize, za one kojima je zarada smanjena za najmanje deset odsto i za fizička lica koja su u radnom odnosu, ali im poslodavci, usljed negativnog uticaja pandemije, nijesu isplatili neto zaradu više od tri mjeseca prije podnošenja zahtjeva za moratorijum (važi do 31. decembra).
– Važno je da prilikom definisanja mjera, čemu prethodi detaljna analiza, ne ugrozimo balans podrške ekonomiji i stanovništvu i očuvanja zdravlja bankarskog sistema i, posljedično, finansijske stabilnosti. Stoga u kontinuitetu, samostalno i kroz prethodnu komunikaciju sa Vladom, pratimo realizaciju svojih mjera, kao i kretanja u realnoj ekonomiji i finansijskom sistemu. Po potrebi, vršimo korekcije i/ili dopune mjera kako bi se ublažili negativni efekti na građane i privredu, uz istovremeno očuvanje stabilnosti banaka, koje će igrati glavnu ulogu u dugoročnom oporavku ekonomije, koji je pred nama – rekao je Žugić.
Koje je sve mjere CBCG donijela kako bi u vrijeme pandemije pomogla privredi i građanima?
ŽUGIĆ:Zahvaljujući proaktivnom djelovanju i intenzivnim regulatornim i supervizorskim aktivnostima CBCG iz prethodnog perioda, bankarski sistem je spremno dočekao globalnu krizu uzrokovanu pandemijom. U trenutku njenog pojavljivanja, ranjivosti bankarskog sektora iz prethodnog perioda su bile sanirane, a banke su bile dobro kapitalizovane, likvidne, profitabilne i sa pozitivnim trendovima kada su u pitanju najvažniji indikatori poslovanja.
Sve to je obezbijedilo kvalitetnu osnovu za adekvatnu reakciju. U prethodnoj godini implementirali smo osam paketa mjera usmjerenih na ublažavanje posljedica pandemije. Mjere su, između ostalog, bile usmjerene na odlaganja i olakšavanja otplate obaveza, kroz moratorijum i restrukturiranje kredita. Na ovaj način je bankarski sektor „ustupio“ likvidnost stanovništvu i privredi. Svim fizičkim i pravnim licima koja su pogođena trenutnom situacijom omogućili smo da privremeno odlože plaćanje obaveza prema bankama, što im je obezbijedilo veći nivo dohotka i mogućnost izmirenja drugih obaveza. Takođe, dozvolili smo bankama da restruktuirane kredite tretiraju kao novoodobrene, što ih je oslobodilo dodatnog tereta troškova rezervacija, čime su se stvorili uslovi za restrukturiranje kredita građana i privrede pod povoljnijim uslovima. Posebno smo vodili računa o usmjeravanju podrške ka onim kategorijama stanovništva i privrede koje su bile najteže pogođene pandemijom.
Iskoristili smo i monetarni instrument kojim raspolažemo i smanjili stopu obavezne rezerve banaka za dva odsto, čime smo „upumpali“ 70 miliona eura likvidnosti i povećali kreditni potencijal banaka. CBCG je takođe ,,prepolovila“ cijene povlačenja likvidnosti obavezne rezerve, obezbjeđujući jeftin pristup dodatnim izvorima likvidnosti banaka u slučaju potrebe.
Paralelno smo, kroz komunikaciju sa Evropskom centralnom bankom i Bankom za međunarodna poravnanja, radili na jačanju sistemske likvidnosti, odnosno na obezbjeđivanju dodatnih sredstava (u iznosu do 350 miliona eura) koja bi Crnoj Gori bila stavljena na raspolaganje u slučaju ozbiljnijih šokova usljed pandemije korona virusa.
Danas možemo konstatovati da su naše mjere spriječile da se pokrene spirala negativnih događaja i ublažile veoma teške posljedice pandemije na ekonomski život u Crnoj Gori. Uspjeli smo da likvidnost banaka ustupimo realnom sektoru i stanovništvu, a da pri tome očuvamo stabilnost bankarskog sektora, koji čini 80 odsto ukupnog finansijskog sistema.
Da li je pandemija uticala na poslovanje banaka i ako jeste, kako?
ŽUGIĆ:Nakon brojnih izazova prethodne godine, bankarski sektor je u 2021. ušao kao stabilan, likvidan i dobro kapitalizovan. Aktiva na kraju prvog kvartala ove godine iznosila je oko 4,6 milijardi eura, što je 1,7 odsto više u odnosu na isti period prošle godine. Koeficijent solventnosti, kao relativni pokazatelj adekvatnosti kapitala, na 31. mart 2021. iznosio je 19,3 odsto, skoro dvostruko više od propisanog minimuma, a sve banke ispunjavaju propisane minimalne dnevne i dekadne koeficijente likvidnosti. Depoziti su, takođe, očuvani i na kraju marta su iznosili 3,6 milijardi eura, što je 2,8 procenata više u odnosu na uporedni period.
Bankarski sistem je u 2020. zabilježio izražen pad dobiti od 54 odsto u odnosu na 2019, što je dominantno uzrokovano rastom troškova obezvređenja zbog potencijalnih očekivanih gubitaka koje su banke projektovale u vanrednim uslovima poslovanja, kao i smanjenjem neto prihoda od naknada i provizija. Zabilježen je i blagi rast učešća loših kredita u ukupnim kreditima i realno je očekivati da će smanjeni obim ekonomske aktivnosti i porast nezaposlenosti, u jednom trenutku, nakon ukidanja privremenih mjera, za posljedicu imati pogoršanje ovog važnog parametra koji dominantno utiče na adekvatnost kapitala. Ovo će, dalje, imati negativan uticaj na prihode banaka, kroz porast ispravki vrijednosti, odnosno rezervi za očekivane kreditne gubitke. Blagi rast nekvalitetnih kredita za sada ne zabrinjava, ali mi pojačano i vrlo posvećeno pratimo i analiziramo stanje i kretanja u bankarskom sistemu, koristeći sve raspoložive alate.
Što u MMF-u i SB misle o stanju u CG finansijama i finansijskom sektoru?
ŽUGIĆ:Na nedavno održanim sastancima sa visokim zvaničnicima MMF-a i Svjetske banke, pohvaljene su aktivnosti koje su Vlada i CBCG preduzele u cilju ublažavanja posljedica korona krize.
Istaknuto je da su antikrizne mjere CBCG kreirane i implementirane pravovremeno, adekvatno i snažno, te da su preduzeti ispravni koraci ka izgradnji čvrste i kredibilne institucije. Što se tiče finansijskog sektora, istaknuto je da je sistem pokazao dobru otpornost u periodu krize i da su pokazatelji bankarskog sektora stabilni. Ukazuju na potencijalni rast nekvalitetnih kredita nakon povlačenja mjera i potrebu opreznog postupanja i stalnog monitoringa od strane CBCG.
Kakvo je stanje javnog duga?
ŽUGIĆ:Kroz Preporuke za ekonomsku politiku u 2021. godini istakli smo hitnu potrebu pripreme programa fiskalne konsolidacije, koji bi, ukoliko se sprovede odlučno i sistemski, doprinio snižavanju deficita i javnog duga. Preporučili smo Vladi da kod povjerilaca pokrene inicijativu za restrukturiranje djelova javnog duga, što je, uz refinansiranje, jedan od mehanizama za obezbjeđivanje njegove dugoročne održivosti u kontekstu očekivanog trajanja pandemije, oslabljenog ekonomskog rasta i smanjenja javnih prihoda. U cilju obezbjeđenja održivosti javnog duga, sugerisali smo i osnivanje fiskalnog savjeta, reformu fiskalnih pravila, formulisanje srednjeročnog budžetskog okvira i reformu javne uprave.
Koje su mjere interne ekonomije sprovedene u CBCG?
ŽUGIĆ:CBCG je u 2020. iskazala neto dobit od 5,1 milion eura, što je rezultat aktivnog i kontinuiranog sprovođenja mjera interne ekonomije i racionalizacije svih kategorija administrativnih i operativnih troškova poslovanja. Ovo je najveća neto dobit u posljednih 10 godina, pri čemu je važno istaći da je ostvarena uz nepromijenjenu cjenovnu politiku za usluge i servise koje CBCG pruža.
Takođe je važno naglasiti da je CBCG u proteklom desetogodišnjem periodu kroz raspodjelu dobiti, saglasno Zakonu o CBCG, usmjerila više od 10 miliona eura u državni budžet, dok je od osnivanja banke Ministarstvu finansija prenijeto preko 32 miliona eura.
Od donošenja novog Zakona o CBCG 2010. godine, CBCG je uspjela da uveća osnovni kapital za 16 miliona eura i prošle godine dostigne zakonom definisani iznos od 50 miliona eura, isključivo kao rezultat pozitivnog poslovanja, bez sredstava iz državnog budžeta, iako Zakon o CBCG propisuje tu obavezu. Raspodjelom dobiti za 2020. osnovni kapital je uvećan za dodatna dva miliona na 52 miliona eura, čime je ojačana kapitalna pozicija CBCG kao preduslov snaženja njene finansijske nezavisnosti. Jedan dio dobiti usmjeren je državnom budžetu.
Kakva je ocjena eksternih revizora o poslovanju CBCG?
ŽUGIĆ:MMF je u februaru ove godine, prvi put od osnivanja CBCG, pripremio eksternu analizu kontrolnih mehanizama ove institucije. MMF je utvrdio da CBCG ima snažne operativne kontrolne mehanizme ključnih funkcija (uključujući upravljanje rezervama, trezorsko poslovanje, finansije i kontroling, operativni rizici, interne revizije), koje je podržala spoljna revizija, sprovedena u skladu sa međunarodnim standardima uz transparentan okvir finansijskog izvještavanja. Eksterna revizija finansijskih izvještaja CBCG za 2020. je uspješno i kvalitetno završena, a eksterni revizor Deloitte je dao pozitivno mišljenje uz tvrdnju da „finansijski iskazi daju istinit i objektivan prikaz, po svim materijalno značajnim aspektima, finansijski položaj CBCG na dan 31. decembra 2020. i njene finansijske uspješnosti i tokova gotovine za godinu koja se završava na taj dan, u skladu sa Međunarodnim standardima finansijskog izvještavanja“. Eksterni revizor finansijskih izvještaja u posljednje dvije godine nije imao nijednu preporuku rukovodstvu CBCG u pogledu unapređivanja finansijskog poslovanja.
CBCG je, uz Ministarstvo nauke, jedna od rijetkih institucija koja je dobila ocjenu dobrog progresa u Izvještaju o napretku Evropske komisije za 2020, a sličan rezultat, na osnovu već ispunjenih preporuka Evropske komisije za 2021, očekujemo i ove godine. Privodimo kraju proces procjene kvaliteta aktive (AQR), a prethodno smo usvojili 40 podzakonskih akata za implementaciju zakona o kreditnim institucijama i o sanaciji kreditnih institucija.
Konačno, u najnovijem izvještaju Evropske komisije o kvalitetu Programa ekonomskih reformi Crne Gore za 2021, navedeno je da je CBCG preduzela snažne mjere podrške finansijskog sektora likvidnosti realnom sektoru kako bi ublažila uticaj krize, uključujući moratorijum na otplatu i restrukturiranje zajma, dok su aktivnosti nadgledanja bile kvalitetne, uključujući i monitoring uticaja mjera. Ostvaren je dobar napredak u jačanju supervizije, uključujući funkcionisanje profesionalnog Supervizorskog komiteta za podršku donošenju odluka u oblasti supervizije i povećanje kapaciteta off site kontrole.
Najpovoljniji kreditni uslovi za auto-put u regionu
Kako komentarišete dešavanja oko kredita za auto-put?
ŽUGIĆ:U više savjetodavnih misija i analiza MMF identifikuje nedostajuću osnovnu infrastrukturu u zemljama Zapadnog Balkana kao značajnu prepreku snažnijem ekonomskom rastu. Njihova je ocjena da, zbog ovog nedostatka, svaka zemlja ovog regiona gubi u prosjeku 3-4 procentna poena godišnjeg BDP-a po glavi stanovnika. Dalje preporučuju, sa čim se apsolutno slažem, da zemlje Zapadnog Balkana finansiraju krupne infrastrukturne projekte koristeći međunarodne izvore, kako bi domaći finansijski resursi bili korišćeni za razvijanje privatnog sektora.
Što se samog ugovora tiče, dobili smo tada najpovoljnije kreditne uslove u regionu. Kredit je iskorišćen za izgradnju trajnih dobara naše zemlje, a ta imovina generiše i određene prihode, za razliku od zajmova koji se koriste za tekuću potrošnju, koja ima negativan uticaj na strukturu i kvalitet javnog duga.
Sve analize su pokazale da će ovaj projekat na srednji rok biti ekonomski isplativ, uz snažan multiplikativan efekat na turizam i integraciju i razvoj sjevera. Takođe, nikako se ne smije zanemariti bezbjednosni aspekat projekta.
