U krugu života ne postoje ni pobjede ni porazi, već samo promjene. Njih pomno bilježi i istorijska nauka, čiji statistički odjeljak, sa rubrikom „prvi“, ima posebno mjesto. U njemu je crnogorska žena uspjela visoko da se uzdigne. A biti prvi u nečemu, nije baš lako.
Postoje ljudi koji sebe ispunjavaju vremenom, ali i oni koji vrijeme ispunjavaju sobom. U ovu drugu grupu spadala je i Stana Tomašević, najkraće rečeno žena revolucionarka, od čijeg se rođenja, prije nekoliko dana (28. aprila), navršilo punih 99 godina. Svojim djelovanjem ova heroina života trajno je obilježila diplomatiju bivše SFRJ, unoseći u nju jednu potpuno novu dimenziju.
Nemoguće je u jednom kraćem osvrtu na njen život i djelovanje reći sve ono što treba i odgovoriti na mnoga pitanja koja zanimaju čitaoca, ali i pokušaj da oživimo sjećanje na nju, dragocjen je zbog toga što plemeniti nikada ne umiru dok postoje oni koji će se njih sjećati.
Bez biografije Stane Tomašević, svi leksikoni, enciklopedije, mozaici znanja i druge slične publikacije u Crnoj Gori i šire, bili bi znatno siromašniji. Sa njom svi su bogatiji, snažniji, sa onim trajnim pečatom koji daje ton ukupnom životu i čini ga životnijim.
Stana Tomašević je rođena u Baru, 28. aprila 1921. godine, ali je veliki dio djetinjstva provela na Kosovu gdje je njena porodica doselila zbog očeve službe. Učiteljsku školu pohađala je u Kosovskoj Mitrovici, Cetinju i Sarajevu. Početak Drugog svjetskog rata i italijanska okupacija Crne Gore, zatekli su je kao učiteljicu u selu Vrulja kod Pljevalja. Vjerujući u komunističke ideale Stana se priključila NOP-u. Na početku je bila u bataljonu „Jovan Tomašević“, a potom u Četrvtoj proleterskoj crnogorskoj udarnoj brigadi, gdje je postala i prva žena politički komesar.
Tokom rata dva puta je bila ranjena. Čitava njena porodica je učestvovala u Narodnooslobodilačkom ratu. Brata joj Duška ubili su četnici. Bila je i vijećnik AVNOJ-a i delegat na Drugom kongresu USAOJ-a, maja 1944. godine u Drvaru, kada je otvorila ovaj Kongres. Bataljon čiji je borac bila Stana, igrao je važnu ulogu u odbrani bosanskog grada Drvara u maju 1944. godine kada su njemačke snage pokušale da uhvate partizanskog komandanta Josipa Broza Tita. Tokom boravka u Drvaru, predstavnici britanske vojne misije, u kojoj su, pored ostalih, bili Randolf Čerčil, sin britanskog premijera Vinstona Čerčila i fotograf Džon Talbot, fotografisali su mladu komesarku Stanu, čiji se lik našao na lecima koji su distribuirani širom Evrope kako bi podstakli otpor okupatorima. Njene fotografije pojavile su se u sovjetskoj štampi, pa čak i u meksičkoj. Leci sa Staninim likom inspirisali su norveškog slikara Arne Taraldsena, koji se takođe borio protiv njemačke okupacije u ratu, da Stanin lik sa letka, prenese na platno četkicom koju je napravio od svoje kose.
Poslije rata Stana je diplomirala na Filozofskom fakultetu u Beogradu i zatim obavljala niz značajnih funkcija u državi. Bila je poslanik u Saveznoj skupštini i predsjednica Odbora Vijeća naroda za spoljnu politiku, a i pomoćnik saveznog sekretara za rad.
Njena životna staza našla se 1963. godine na svom raskršću. Titova ponuda, iskazana sljedećim riječima: “Stano, Norveška je naš veliki prijatelj (...). Kad budem otišao u posjetu, želio bih da me, kao naš ambasador u toj zemlji, dočekaš - ti. Bila si prva žena komesar u ratu, zašto ne bi mogla da budeš i prva žena ambasador u miru. Mislim da bi to Norvežani pozdravili”, preokrenula je njen život.
Po dolasku u Oslo, u lokalnim novinama se pojavio članak pod naslovom "Dobro došli u Norvešku po drugi put", koji je podsjećao na letke iz 1944. na kojima je bio Stanin lik.
Tokom boravka u Norveškoj Stana je upoznala svog budućeg supruga, norveškg sineastu Eugena Arnesena, za kojeg se udala tek kada joj je Tito to dozvolio.
Pored diplomatske, Stana je imala zapaženu ulogu i u kampanji za nominovanje Tita za Nobelovu nagradu za mir 1973. godine.
Od 1974. do 1978. bila je jugoslovenska ambasadorka u Danskoj. Život je bio mali za njene snove. Umrla je u ljeto 1983. godine, ubrzo nakon penzionisanja sa pozicije predsjednika Saveznog vijeća jugoslovenskog parlamenta, što je opet bila najviša pozicija u zemlji na kojoj je u tom trenutku bila žena.
Muzej u Baru danas čuva uspomenu na njeno ime.
