Poznavajući političku karijeru predsednika Đukanovića, nama je jasno da on od malo koga zazire u političkoj borbi u Crnoj Gori. Veštiji je od mnogih. I hrabriji je od mnogih.
A vidimo iz njegove nedavne istanbulske epizode da je uverio i patrijarha Vartolomeja da je veoma bogobojazan jer Boga niko ne može da nadjača, i stoga razumemo kada za svoj porod zamoli Fanaru za blagoslov na dečjem krštenju i dobije ga. Sa političkog stanovišta to je verovatno sjajno! A mnogi su sigurno uočili da Đukanović nije poljubio Vartolomejev prsten niti se ijedanput prekrstio, čak ni kod paljenja sveće, mada ju je, ipak, nekako bezukusno celivao. Opet sjajno! Zato tu ima i kaznene žrtve, Vartolomej nije ličnom procedurom izrekao blagoslov, opunomoćio je za to podređenog mitropolita Emanuela. Vaseljenski patrijarh blagoslovi samo careve.
A mi ne komentarišemo ničiji stepen obredne religioznosti, niti ćemo komentarisati moguće nesekularno korišćenje državnog položaja u private svrhe. Jer, ako vođe atentatorskih partija u Crnoj Gori mogu avionom Vlade Srbije da lete po novac i planove za razaranje svoje države u Beograd i nazad u Podgoricu, i da pale zastavu Crne Gore u Beogradu, onda može i predsedniku da se omakne polu-privatni postupak u crkvi na račun narodnog budžeta. Šteta je infantilna. I samo cepidlake zanima ovo: a ko je bio detetov kum, sigurno nije telohranitelj?
NEŠTO SE KUVA
Tu se, ipak, nešto kuva što prevazilazi učlanjenje predsednikovog besvesnog trećeg kolena u Crkvu. Razgovor Đukanović - Vartolomej je svakako vodio ispitivanju atmosfere za rešavanje političkog položaja Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori. To je tema za očekivati posle otcepljenja Makedonaca od beogradske dominacije.
O njoj ne znamo ništa, kao što na drugoj strani ne znamo ništa ni o Vladinoj sadržini navodnog ,,temeljnog“ sporazuma o imovinskom statusu srbijanske patrijaršije u Crnoj Gori. Ne znamo ni ko je legalni crkveni potpisnik ugovora, niti znamo koju imovinu on obuhvata .
Mi držimo stranu Đukanoviću kada ukazuje da je do 1920. godine, do Ukaza Aleksandra I Karađorđevića, sva imovina koju je koristila autokefalna Mitropolija crnogorska bila u državnoj svojini i da po raspadu Jugoslavije pripada državi Crnoj Gori. A morala joj je pripadati i u SFRJ.
Jedino što možda nije više od potrebnog da se danas u Skupštini Crne Gore učini jeste da se deklaracijom kaže da državna crkvena imovina Crne Gore nije nijednom odlukom državnog tela ove države posle Prvog svetskog rata isporučena organizaciji pod imenom Srpska pravoslavna crkva u Beogradu i da prema tome i sada pripada narodu Crne Gore. Katastar sačinjen od falsifikata posle 1920. godine se proglašava nevažećim i država Crna Gora de iure vaspostavlja upravu nad svojim nespornim vlasništvom.
Uistinu, kako crnogorski biskupi iz 1918-1920. godine mogu odlučivati da se državna crkvena imovina koju uslužno koristi crnogorska Mitropolija oduzme od naroda bez ikakvog zakona Crne Gore? Čak i bez naknade, čak poharom, i tako preda u ruke Srbijancima u Beogradu?
Nisu jedini, tu izdaju su učinili i Vojvođani u sremskoj Karlovačkoj mitropoliji jer nisu pitali Srbe na crkveno-narodnom saboru smeju li to učiniti. A ona je bila srpski patrijarhat, a ne Beograd, Beograd nikada nije bio patrijarhat. Sada se svi batrgamo i plaćamo stogodišnju cenu svoje zablude, svog svesrpskog zanosa ne videvši pohlepu mlade beogradske buržoazije.
Uostalom: kako da čak i pored stavova Venecijanske komisije od 24 .juna 2019. godine, koji govore o pravu države Crne Gore na svoju istorijsku crkvenu imovinu, nema odgovarajućih stavova Ustavnog suda Crne Gore?
SEKULARIZAM U PODGORICI I BEOGRADU
Crna Gora je već u XIX veku bila, što se imovine Crkve tiče, sekularna država slično katarinskoj Rusiji, Francuskoj i Meksiku.
Crkva nije imala u svojini nijedan hram a mitropolit je bio go kao crkveni miš. Bio je državni službenik, plaćen iz budžeta i sakupljene milostinje. Ali Crna Gora nije bila iscrpno sekularna po stavu iz Ustava iz 1905.godine jer se u članu 40 ističe da je ,,državna vjera u Crnoj Gori istočno-pravoslavna“. To govori da osim izdržavanja iz državnog budžeta, u kadrovskoj politici episkope i mitropolita bira kralj, njegov sabor.
Danas Crna Gora ne može nijednu religiju da proglasi za državnu. To bi bila pristrasna diskriminacija drugih religija i bila bi obaveza države da crkvene stavove pretvara u svoje zakone i zakonom sakuplja prihode za izdržavanje Crkve. To bi bila stara srednjevekovna privilegija čiji značaj još uvek ne bi bio iscrpljen.
I danas postoje državni porezi za crkve u Evropi, recimo u Švajcarskoj, Finskoj, Austriji, Švedskoj, Danskoj, a u Nemačkoj ga plaćaju svi registrovani katolici, protestanti i Jevreji (oko 20 milijardi eura u 2020.godini), sve dok ne odluče da izađu iz svojih crkava, što u talasima i rade.
A kod nas se crkveni porez za SPC plaćao pre Drugog svetskog rata u Aleksandrovoj Jugoslaviji. Sve su to ostaci krstaških i drugih poreza, poput ,,petrovčića“, papskog poreza za održavanje groba Sv. Marka i finansiranje dizanja bazilike Sv. Petra u Rimu gde je sahranjen.
Za vreme Zorana Đinđića u Srbiji je zavedena 2001. godine posebna poštanska marka bez koje se pisma i paketi nisu mogli slati a da se ona ne kupi radi finansiranja izgradnje Hrama Sv. Save u Beogradu. Akcija je trajala sve do 2006. godine, kada je Vlada odlučila da se nastavi sve do 2015. godine kada je ubrano preko 3,3 miliona eura.
To je ponovila i Vlada Ane Brnabić kada je 2021. godine zavela obavezu da svi poštanski pošiljaoci moraju između 11. oktobra i 11. decembra te godine kupiti doplatnu marku (7,6 miliona komada) za nastavak dizanja ove crkve na Vračaru, jer popovima nije bilo dovoljno što su do 2020. godine primili za Hram iz državnog budžeta 43 miliona eura.
Primili su 2021. godine još i preko šest miliona eura iz budžetske rezerve Srbije koji, uprkos zakonu, nisu isplaćeni kao subvencije preduzećima za ublažavanje ekonomskih posledica od epidemije korone. Vlada Srbije isplaćuje plate jednom broju popova na Kosmetu, upućuje novac monasima po raznim manastirima, uplaćuje iz budžeta novac za penzijsko, invalidsko i zdravstveno osiguranje črncima svih vrsta iako nisu zaposleni u državi, a iz budžetske rezerve finansira i izgradnju crkava SPC u inostranstvu, poput one u Beranama za koju je dala preko pola miliona eura. Osim toga, iz budžeta Srbije se plaća i interni obrazovni sistem SPC sa Pravoslavnim bogoslovskim fakultetom u članstvu Univerziteta u Beogradu.
Vlada Crne Gore je za izgradnju Hrama Hristovog vaskrsenja u Podgorici priložila 1,325 miliona eura do 2013. godine. Popovi su joj se zahvalili uvrštavanjem predsednika Filipa Vujanovića u počasni odbor proslave 1700 godina od Milanskog edikta na osveštanju ovog hrama, a svečani prijem za crkvene časnike je priredio i premijer Đukanović.
Crkva im se ,,posebno zahvalila“ 2020. godine demonstracijama jer je polu-sekularna Podgorica želela da povrati staru crkvenu imovinu države do 1920. godine na koju je bacila oko beogradska patrijaršija. Crkva je napala državu.
Kako će se rivalitet okončati? Bog zna. A mi možemo biti sigurni da će crnogorska država pobediti tek kada se u Beogradu slomi Velika Srbija. A ona se lomi, izgleda, jedino silom, porazom Beograda od Hrvatske 1995. godine, od NATO-a na Kosmetu 1999. godine i od nezavisne makedonske države podržane Bugarskom i Grčkom 2022. godine. Imajmo u vidu, svetosavlje je ratna ideologija Srpske pravoslavne crkve.
CRKVA NIJE DIZNILEND
Ko god je u državi mislio da je novac dovoljan da se kupi lojalnost Crkve - varao se.
Crkva je politička ustanova per definitionem jer ona bez intervencionizma u društvu pada na čistu obrednu zabavu sa krštenjima, venčavanjima, slavama, radno-neradnim kalendarom, bogojavljanskom vodicom, sahranama, parastosima, bogožderskom euharistijom, ispovedima, molebanima, litijaškim paradama, paljenjem badnjaka i ostalim vračevskim razonodama poput plivanja za časni krst.
Ali ona nije Diznilend, već je ona politička sila sa različitim ideologijama, od zemlje do zemlje drugačijim. Nije hrišćanstvo jedno, ono je sto i jedno u skladu sa interesima lokalne crkve. Pravoslavno hrišćanstvo je samo u liturgiji jedno, ali van nje je nacionalno, sve do međusobnih sukoba, uključujući i ratne. Vidimo Ruse i Ukrajince, a sećamo se srpsko-bugarskih, zatim srpsko-rumunskih i srpsko-grčkih crkvenih sporova. I srpsko-makedonskih.
CARABINA TRENTA-TRENTA
Na Crkvu se ne ide pogrešnim shvatanjem sekularizma, ne ide se zabranom da govori o društvu, već se ide širinom programa o društvu na demokratskom savezu odlučujućih političkih snaga koji Crkva ne može da nadgovori.
U suprotnom, njen Hram Hristovog vaskrsenja u Podgorici, kao i Hram Svetog Save u Beogradu, postaju politički štab protivnika crnogorske nezavisnosti i kasarne iz kojih izlaze novi kaplari nove svirepe kaluđerske diktature.
Jeste, ima država - poput Francuske i Meksika - gde popovi ne smeju na misama i van njih govoriti o društvu, ali je to zato što je Crkva u ovim zemljama fizički uništavana posle napada ,,humanističke“ građanske revolucije žirondinaca, jakobinaca i Napoleona Bonaparte, a u Meksiku pod masonskom revolucijom Huana Alvareza i bivšeg franjevca Benita Huareza od 1856. godine, sa liberalnim ustavom iz 1857. godine, sve do 1940. godine kada joj je obnovljen rad.
U njima je Rimokatolička crkva deset puta više grešila protiv interesa naroda nego danas, jer je u Francuskoj galicijski branila feudalizam i monarhiju, a u Meksiku svoju obradivu zemlju koja je činila 50 odsto od ukupne i štitila se spoljnim, francuskim protektoratom pod Burbonom Maksimilijanom, koji je to platio glavom. Milioni gladnih peona su srušili Crkvu.
Crna Gora je daleko od toga, i ne može kao što je u Francuskoj i Meksiku, ne samo da zabrani popovima da govore o društvu, nego im ne može zabraniti ni da na ulicu izađu u uniformi, niti im može, kao Francuska, da zabrani Zakonom iz 1905. godine da u bilo kom mestu održi uličnu litiju-procesiju ukoliko u njemu postoje i druge verske kongregacije. To znači nigde.
Što se uniforme tiče, njih nije zabranila ni Titova Jugoslavija. I mi nemamo, kao Meksikanci, rezervnu himnu – ,,Carabina Trenta-Trenta“, Winchester karabin, kalibar 7,62 mm. Takvu himnu komponuje samo revolucija.
KO IMA BOLJI PROGRAM
Nije danas glavna teškoća Crne Gore u položaju Crkve, već srpski etos kog ona politički neguje zajedno sa otporom Đukanovićevoj elitističkoj strukturi u zemlji.
Tu se razvila u ,,demokratsku opoziciju“. Crkva je amalgam svesrpskog nacionalizma i otpora Đukanoviću zbog grešaka koje nije izbegao. Vredi li srušiti Đukanovića radi sloma Crne Gore u korist Velike Srbije?
Ne, bio bi to konačni trijumf Crkve. Narod bi dobio črnorisce u vladi, neuporedivo opasnije od Krivokapićevih apostola jer bi Crna Gora postala manastir. A vredi li čuvati staru monopolsku Đukanovićevu prvu liniju i njene zarade?
Ne, ali neko mora da ponudi bolju preraspodelu vlasti i iskrenu redukciju potplaćivanja od frontofskih atentatora i dobeglica iz Beograda. Oni su danas u Podgorici zato što se u Srbiji nisu u privatizaciji dočepali unosnih kapitala i eto ih doma da tu pokušaju. I nova preraspodela bi bila destruktivna ukoliko bi odbacila ogroman doprinos Đukanovića obnovi nezavisne Crne Gore, nacionalnoj i konfesionalnoj ravnopravnosti, sekularizmu, zapadnoj zaštiti države NATO-om i ujedinjavanjem Crne Gore sa Evropskom unijom.
Stvarno, ko ima bolji program?
KO TRAŽI RJEŠENJE
Ključ za političko slabljenje SPC u Crnoj Gori je kreacija unapređenog programa društvenog razvoja sa novom raspodelom političke moći.
To mnogi u Podgorici govore, ali - čeka se na program. On bi bio lomljiv ukoliko ne bi sadržavao istorijsko udaljavanje beogradske patrijaršije od samostalne zrelosti Crnogoraca da se otresu svetosavskog nacionalizma .
Ukoliko predsednik Đukanović bude želeo da i dalje učestvuje u političkoj areni Podgorice, onda nas ne bi iznenadilo da je već preduzeo prve korake kod patrijarha Vartolomeja u Istanbulu i ispita stav Fanare oko crnogorskog crkvenog rašomona. Posle Makedonije, to svakako ima smisla.
On, se, svakako, seća da Vartolomej nije želeo da 2019. godine u Beogradu bude na proslavi Srpske pravoslavne crkve povodom 800 godina od navodnog dobijanja pisanog autokefalnog tomosa vaseljenskog patrijarha Manojla I Haritopula 1219. godine. Ali došao bi na slavjansko prisećanje da je Sv. Sava pre 800 godina hirotonisan za arhiepiskopa žičkog.
Na to je, priznavši poraz, Srpska pravoslavna crkva povukla pozive svim pravoslavnim patrijarsima da dođu na proslavu, tako i Vartolomeju. Vartolomejevo znanje o SPC iz 1922. godine i Sv. Savi od pre 800 godina se razlikuje od kulta koji je izgradila svetosavska Srpska pravoslavna crkva i neistina da je ona dobila tomos a ne žička arhiepiskopija, i da je Sava hirotonisan za ,,arhiepiskopa srpskih i primorskih zemalja“. Nije.
A bude li novih unuka, eto, možda, predsednika Đukanovića ponovo na Bosforu?
