Najveći utisak na mene ostavio je slučaj jednog mladog zavisnika kojem su otkrili da boluje od hepatitisa C. Pričao mi je da je nakon izlaska sa klinike stajao na Union bridge- u, u dilemi da li da okonča život. Na sreću, na infektivnoj klinici su ga obavijestili i o našoj organizaciji „4 Life“. Danas je taj momak, kako kažemo, „čist“ - priča za Portal Analitika Saša Mijović, direktor i osnivač jedne od najpoznatijih crnogorskih nevladinih organizacija čija je isključiva aktivnost podrška oboljelima od bolesti zavisnosti, konkretnije – od narkomanije.
Među mnoštvom crnogorskih nevladinih organizacija, nekoliko se izdvojilo angažmanom na polju borbe protiv bolesti zavisnosti. Portal Analitika je u ovom istraživanju uglavnom se oslonila na opis djelatnosti organizacija „Preporod“ i „4Life“ koje su imale najviše kontakta upravo sa onima kojima su posvećene – zavisnicima. I Mijović, direktor podgoričke „4Life“ i Jovan Bulajić, direktor nikšićke NVO “Preporod”, ističu da su narkomanija i ostale bolesti zavisnosti toliko kompleksan problem, da je bilo očigledna neophodnost da se u njegovo rješavanje uključi i civilni sektor, kao veza, kao potpora sistemima standardnih metoda liječenja i prevencije.
Neke organizacije usmjerile su svoj rad ka edukaciji i primarnoj prevenciji, a druge direktnom radu sa zavisnicima. I „Preporod“ i „4 life“ opredijelile su se za direktan rad sa zavisnicima. Ono što ih takođe povezuje jeste to što se i u jednoj i u drugoj NVO trude da bivše zavisnike uključe u aktivnosti i programe pomoći onima koji su „zagazili“ u svijet droge.
Međutim, po mnogo čemu se i razlikuju. „Preporod“, koji je dvije godine „stariji“ od NVO „4Life“, i koji je osnovan 2006. godine, osim svakodnevnih aktivnosti na prevenciji i edukaciji, postao je spona između zavisnika i terapijskih zajednica u Crnoj Gori i inostranstvu. NVO „4Life“- iako takođe dosta radi na edukaciji i prevenciji - opredijelila se za primjenu poznate terapijske metode „Dvanaest koraka“.
U toku proteklih sedam godina, “Preporod” je bio od pomoći za oko 300 zavisnika. Bulajić kaže da od tog broja, oko 20 odsto danas „uživa stabilnu apstinenciju“. Kroz NVO “4Life”, otkad vodi evidenciju, a to je od druge godine postojanja, prošlo je 117 zavisnika. Sudeći po cifri od 30-tak njih koji su danas u stanju “stabilne apstinencije”, riječ je o sličnim procentima efikasnosti terapija. Ove cifre, međutim, govore koliko je težak, mukotrpan i neizvjestan rad sa bolestima zavisnosti.
Koga preobražava „Preporod“: „Naš rad je za Crnu Goru bio inovativan. Jer, do tada je tretman kroz terapijske zajednice i komune bio skoro nepoznat“, tvrdi Bulajić i dodaje da je njegova NVO - koja je osnovana upravo na Svjetski dan borbe protiv droge - začetnik vaninstitucionalnog tretmana zavisnosti u Crnoj Gori. Prvi su, kaže Bulajić, uveli kod nas i praksu da u proces odvikavanja uključe i one koji su sami prošli Golgotu zavisnosti.
No, i Mijović sa njegovom NVO „4Life“ može se pohvaliti nekim pionirskim koracima na ovom polju. Njih dvojica i njihove organizacije potvrđuju da se uspjeh u prevenciji i liječenju bolesti zavisnosti može postići različitim metodama i različitim pristupom. Uostalom, i sami zavisnici i njihove porodice tako imaju više izbora na raspolaganju. Cilj je, zapravo, zajednički – vratiti zavisnika na normalni životni put. To je misija koja treba da vrati spokoj ne samo njima, već svima onima sa kojima im je život povezan.
„Program 12 koraka podrazumijeva cjelokupnu promjenu ličnosti, načina razmišljanja i ponašanja jednog zavisnika. Od osobe koja je bila teško bolesna, psihički rastrojena, koja je radila mnogo loših stvari, štetnih za sebe, porodicu i društvo, pokušavamo da stvorimo zdravu, kvalitetnu i odgovornu ličnost. Prvi korak je najvažniji i suštinski predstavlja suočavanje zavisnika sa samim sobom i svojim životom. Da bi se krenulo naprijed, mora se znati koja je polazna tačka“ objašnjava Mijović.
Kroz 12 koraka počinje se otkrivanjem i uklanjanjem uzroka koji su doveli do zavisnosti, nastavlja prestrukturiranjem ličnosti zavisnika i redefinisanjem sistema njegovih vrijednosti, moralnih normi i usvajanjem opšteprihvaćenih normi ponašanja. Željeni rezultat je - resocijalizacija i adekvatno socijalno funkcionisanje po završetku programa.
„Kroz program 12 koraka, pokušavamo da iz zavisnika izvučemo kvalitetnu ličnost, moralnu i odgovornu, koja će moći da društveno odgovorno funkcioniše nakon završetka programa. Pomažemo zavisnicima, ne samo da se izliječe, već da nastave život tamo gdje su stali. Dajemo im psihološku podršku, kako bi stekli samopouzdanje, formirali porodicu, zaposlili se...“, objašnjava Mijović za Portal Analitika.
Pioniri novih metoda liječenja: Prisjećajući se prvih dana rada svojih organizacija, i Bulajić i Mijović navode opšte nepovjerenje. Trebalo je, kažu, mnogo truda i zalaganja da se taj led razbije.
„Vrijeme činjenja“, ali i sami ljudi koji su prolazili kroz njihove programe, koji su „počeli bivati dobro i postizati stabilne apstinencije“, postali su dobri primjeri i dali su podstrijeka drugima.
Mijović, se ne ustručava da prizna da je svoj nekadašnji porok transformisao u životni poziv i životnu misiju, ističući da mu je zavisnička istorija nekada pomagala a nekada ne.
„U radu sa zavisnicima mi je pomagala, kod svih ostalih - nije“, kaže Mijović, i napominje da društvo nije bilo spremno da pruži podršku nekom ko sam dolazi iz tog svijeta.
I Mijović i Bulajić na svoje početke vezane za razbijanje mnogih barijera gledaju kao na normalnu stvar, kao na sudbinu onih koji počinju neki pionirski posao i probijaju „duboke prtine“.
Terapijske komune ili zajednice: „Preporod“ je već prepoznat kao organizacija koja pomaže u uspostavljanju kontakta između zavisnika i terapijskih komuna i zajednica. Bulajić kaže da u Crnoj Gori do 2006. godine nije postojala mogućnost liječenja zavisnosti dugotrajnim stacionarnim i besplatnim liječenjem, već samo ambulantno.
„Terapijska zajednica ili komuna je zajednica ljudi koji su bili ili su još uvijek zavisnici. Obično se organizuju najčešće u kućama u nekoj seoskoj sredini“, objašnjava Bulajić pojam terapijskih zajednica.
Te kuće su ili u vlasništvu centara za rehabilitaciju, ili zakupljene, i po pravilu smještaju od 20 do 40 ljudi. „Preporod“ sarađuje sa velikim brojem ovakvih zajednica u zemlji i širom Evrope, nezavisno od metoda koje koriste u liječenju, kao i religijskog pravca koji preferiraju, s obzirom da postoje komune koje u svom radu koriste religijska učenja nekih vjeroispovjesti.
Program i liječenje u terapijskim zajednicama i komunama, prema riječima Bulajića, po pravilu ne traje ispod godinu i po dana, i izdijeljen je u tri faze. Ono što karakteriše ovu metodu liječenja jeste da funkcioniše na iskustvu ljudi koji su sami bili zavisnici. Osobe koje su nekada bile zavisnici, pomažu u svojstvu „sjenke“,“ anđela čuvara“, „starijeg brata“ i slično pridošlog zavisnika u centar.
„Praktično ga obučava na koji način da razmišlja, na koji način da se ophodi prema svom životu, na koji način da sagledava i kroz koju prizmu da provlači svoj život, kako bi uvidio koji su problemi uzrokovali da krene teškom stranputicom“, navodi Bulajić i dodaje da je za liječenje u nekom od centara potrebno da zavisnik plati samo putne troškove, a da je sve ostalo besplatno.
„To su zajednice koje decenijama funkcionišu i koje su razvile sisteme samofinansiranja. Sastavni dio terapije je – rad. Na tom principu funkcioniše i centar RETO u Danilovgradu. Oni obavljaju selidbe, restauracije i slično. Novac prikupljen ovim djelatnostima koristi se za unaprijeđenje uslova u centrima“, objašnjava sagovornik Portala Analitika.
Bulajić navodi da ima i onih koji nisu saglasni sa načinima i metodama organizacije, ali kako kaže podršku može svako da očekuje.
Metoda „12 koraka“: NVO „4 Life“ svoj metod „12 koraka“ sprovodi kroz nekoliko aktivnosti: grupne terapije koje se organizuju tri puta nedjeljno, individualne psihološke radionice, individualna savjetovanja, meditaciju, susrete članova porodica zavisnika, sportske aktivnosti za zavisnike, izlete, druženja, posjete pozorištu... Već tri godine ova organizacija sprovodi i grupne terapije sa zavisnicima, zatvorenicima u Zavodu za izvršenje krivičnih sankcija u Spužu, ali im i pomažu nakon izlaska iz te institucije.
On objašnjava da je inače svjetski poznat program „12 koraka“, nadograđen i prilagođen crnogorskom mentalitetu. Program traje oko dvije godine.
„Naravno, sve zavisi od osobe, od snage i volje. Bolje, reći, od onoga što je od snage i volje ostalo“, veli Mijović i dodaje da 30-ak osoba koje su prošle kroz ovaj program danas uspješno apstinira, da su promijenile ponašanje i razmišljanje, kao i način života.
Kao bitan segment procesa liječenja navodi neformalna druženja jer omogućavaju stvaranje novih prijateljstava, što je veoma bitno za izlazak iz kruga starih navika. Neformalno druženje često podrazumijeva i šetnju parkom i odlazak na kafu.
„Ono što nekima izgleda sitnica, za zavisnika je velika stvar. Prilikom jedne obične šetnje, zavisnici uče da ne idu prečicama, nego putem, da se ponašaju ’normalno’, promijene način komunikacije, ritam hoda, da uživaju u prirodi, u danu, u trenutku...“, objašnjava Mijović.
Ističući da su za sve potrebne finansije, on podvlači pomoć koju im je u više navrata pružio direktor hotela „Splendid“, Žarko Radulović, otvaranjem vrata hotelskog spa centra za korisnike tretmana „12 koraka“.
„4Life“ je, međutim, nebrojeno puta pružila pomoć i pri reintegraciji bivših zavisnika. Nerijetki su primjeri, kaže Mijović, da su pomogli pri zapošljenju, pri plaćanju stanarine, hrane, hrane za djecu i slično. Posredovanjem i saradnjom sa Institutom za javno zdravlje i Infektivnom klinikom, „4 Life“ često pomaže i u liječenju hepatitisa B, C i HIV-a.
„Veoma bitna je psihosocijalna podrška i podržavajuće okruženje“ objašnjava Mijović, jer kroz razgovor zavisnici rade na izgradnji povjerenja i prihvatanju od strane drugih.
„Borba“ u hodu: Ono što razlikuje ovu metodu od drugih, jeste to da zavisnik „u hodu uči da se bori sa stvarima i na taj način jača sebe i druge i tako se mijenja. Oni mogu da se druže u našim prostorijama, mogu da pozovu svog prijatelja ili mentora iz grupe, ako se loše osjećaju. Ono što nauči u programu, zavisnik počne odmah da primjenjuje i to je ono što razlikuje ovaj program od onih koji se sprovode u izolaciji.
Mijović dodaje da pokušavaju da razviju i prošire svoje aktivnostii na polje prevencije, kroz rad sa maloljetnicima, pa i djecom predškolskog uzrasta, kao i sa djecom bivših ili sadašnjih zavisnika, koja se u posebnoj opasnosti da postanu zavisnici ili da ispolje neko drugo devijantno ponašanje.
Oba sagovornika Portala Analitika istiću da danas roditelji često prepuštaju vaspitanje djece, školi, društvu, ulici, te da su „porodice postale više materijalni nego duhovni oslonac“.
No, bez obzira na procente današnjih apstinenata kojima su vrata ove dvije NVO bile vrata kroz koja su izašli iz pakla, koji nekima mogu djelovati mali, valja imati u vidu da je riječ o mladim ljudima, i o bolesti koja „usisava“ u sebe cijele porodice i ostavlja duboke psihološke tragove. To je bolest koja bukvalno razara porodično tkivo.
Obje NVO su za korisnike besplatne. „Preporod“ je uveo i besplatnu info liniju koja je namijenjena zavisnicima i zavisničkim porodicama na teritoriji cijele Crne Gore, a koja je povjerljiva. Ona je besplatna za sve mobilne, ali i fiksne operatere (0800 81400), i putem nje svi koji žele mogu stupiti u kontakt sa ovom organizacijom. NVO „4 Life“ svi zainteresovani se mogu obratiti za pomoć putem e-mail-a: 4life@t-com.me.
Kristina ĆETKOVIĆ
(Tekst je dio projekta „Doprinos u borbi protiv droge i svih oblika zavisnosti“)
