Podatak da je prirodni priraštaj u Crnoj Gori u prošloj godini bio najniži u posljednjih pedeset godina i da iznosi samo 842, sam po sebi je alarmantan i, bez sumnje, poziv je na uzbunu. Brojevi su neumoljivi i pokazuju da je u čak 13 opština priraštaj negativan, dok je u samo 8 zabilježena pozitivna razlika u korist novorođenčadi. Prema podacima MONSTAT-a u 2012. godini rođeno je 6.713 beba, dok je preminuo 5.871 stanovnik naše države. Postajemo sve starija nacija i sa prosjekom od 37, 2 godine pripadamo grupi koja se u demografiji određuje kao “demografska starost”.
Da su brojke zabrinjavajuće i da je broj umrlih u porastu potvrđuje za Portal Analitika i Biljana Sekulović, savjetnik u Odjeljenju demografije i popisa u MONSTAT-u. Naša sagovornica objašnjava da su podaci za 2012. godinu preliminarni i da će konačni biti objavljeni krajem aprila, što će dati još precizniju sliku stanja priraštaja. Činjenica je, kaže, da je evidentan pad nataliteta, a o koliko je ozbiljnom problemu riječ najslikovitije govori podatak da je daleke 1954. godine rođeno 14.428 beba, dok je u 2011. taj broj gotovo duplo manji i iznosio je 7.215. Iako su podaci alarmantni, naša sagovornica naglašava da je prirodni priraštaj u Crnoj Gori još uvijek pozitivan.
- Po opštinama, slika je različita: u Podgorici, Nikšiću, i većini primorskih opština, prirodni priraštaj je pozitivan, dok je na sjeveru negativan; Pljevlja, Plužine, Kolašin, Šavnik, Žabljak, Mojkovac, Andrijevica, bilježe sve manje rođenih, a više umrlih, dok na sjeveru samo Berane, Bijelo Polje, Plav i Rožaje imaju pozitivan priraštaj, kaže Sekulović i naglašava da je i na Cetinju nekoliko godina u nazad manje rođenih, a više umrlih.
Herceg Novi prvi put ima negativan priraštaj: Naša sagovornica ističe da je Danilovgrad karakterističan po tome što jedne godine ima pozitivan priraštaj, a druge negativan, a indikativni su i podaci iz Herceg Novog. Naime, u 2011. u ovom gradu je zabilježen negativan priraštaj i on je iznosio – 10.
Sekulović objašnjava da uzroke pada nataliteta, posebno na sjeveru, treba tražiti u sve većoj prosječnoj starosti stanovništva.
Plužine su najstariji grad sa prosječnim brojem godina njegovog stanovništva od 43. 7, Šavnik ima procenat od 42.5, Kolašin, Žabljak, Pljevlja, takođe imaju prosjek preko 40 godina, kao i Cetinje. Da je Prijestonica sve više grad starih - potvrđuje podatak iz Popisa 2011. prema kome je prosječna starost već dostigla 40.3. Najmlađi su stanovnici Rožaja čiji je prosjek 31.7, u Podgorici je 35.7, Budvi 36.5.
„Gledano na nivou države, prosječna starost stanovništva u Crnoj Gori je 37. 2 što se ubraja u demografsku starost. Ipak, mlađi smo od stanovništva u Srbiji i Hrvatskoj. No, brojke o priraštaju govore da se sve manje djece rađa, a iz preliminarnih podataka se vidi da je tokom jednog mjeseca- marta, zabilježen i negativni prirodni priraštaj“, naglašava Sekulović.
U regionu najmlađi Kosovo i Makedonija: Gdje smo u odnosu na susjede kada je u pitanju demografska starost pokazuje podatak da je u Srbiji, na primjer, prosječna starost stanovništva 40.4, u Hrvatskoj 41.7, BiH 40.7, dok najmlađe stanovništvo u bivšoj Jugoslaviji imaju Kosovo sa prosjekom 26.3 i Makedonija sa 36.2
Iako na prvi pogled podaci o starosti našeg stanovnika u odnosu na ono u zemljama u regionu - kao i velikom dijelu Evrope - mogu izgledati i optimistični, problem nije za potcjenjivanje i zahtjeva ozbiljnu analizu i akciju države.
Takvo mišljnje dijeli i mr Vojin Golubović, analitičar demografije, tržišta rada i penzijskih sistema u Institutu za strateške studije i prognoze. On naglašava da je Crna Gora suočena sa negativnim demografskim trendovima posebno posljednjih dvadesetak godina i da je to vrlo kompleksan problem.
„Mnogi faktori, demografski, geografski, a posebno socio-ekonomski, utiču na rast populacije. Natalitet, mortalitet, emigracije i imigracije uglavnom zavise od nivoa privrednog razvija neke regije ili cijele zemlje, ali i od obrazovanja, vjerskih uvjerenja, braka, društvenog statusa, strukture porodice, zdravstvene zaštite. Brojni problemi u društvu, situacija tokom devedesetih, sankcije, recesija, restrukturiranje privrede, sve je to uticalo na naše društvo“, objašnjava za Portal Analitika Golubović.
Naš sagovornik naglašava da smo devedesetih imali nestabilnost, a sa druge strane od 2006 -2009. prilično visoke stope privrednog rasta i želju većine stanovništva da se u uslovima ekspanzije ostvari što bolji društveni status. To je, zajedno sa željom za sopstvenim usavršavanjem i dodatnim obrazovanjem, moglo uticati na odluku o kasnijem zasnivanju porodice, kaže naš sagovornik i napominje da je slična situacija i u okruženju.
Napuštanje Sjevera: Analitičar demografije ukazuje da je u Crnoj Gori prisutno odlaganje rađanja, odnosno sve veći udio žena starijih od 35 godina u ukupnom fertilitetu.
„Takođe, svjedoci smo permanentnog seljenja mlađeg stanovništva sa Sjevera u Podgoricu i na Primorje, u potrazi za boljim uslovima života, obrazovanjem, ili zaposlenjem. Sve to je uticalo da na sjeveru danas živi starije stanovništvo, dakle ono koje nije u reproduktivnoj dobi, kaže Golubović.
Koliko su velike bile migracije sa Sjevera najbolje pokazuje podatak da je 1948. godine 47,3% stanovništva živjelo u ovom dijelu Crne Gore, dok danas živi samo 28,7%. Broj stanovnika Podgorice je i dalje u porastu zbog priliva mladog stanovništva, posebno sa Sjevera, što i ne čudi jer u ovom dijelu države imamo i privrednu stagnaciju, naglašava Golubović.
Bez sumnje, riječ je o problemu koji poziva na permanentnu i dugoročnu akciju države, jer brojke govore da naše stanovništvo iz godine u godinu postaje sve starije. Tu, istina, dijelimo sličnu sudbinu sa svijetom, što potvrđuje istraživanje Ujedinjenih Nacija prema kojem će do 2050. godine više od jedne četvrtine svjetskog stanovništva biti starije od 65 godina. Dakle, vlade mnogih zemalja će biti suočene sa finansijskim poteškoćama kada je u pitanju obezbjeđivanje efikasne socijalne zaštite, napominje Golubović.
Naš sagovornik - koji je i analitičar penzijskih sistema - ukazuje da je situacija kod nas još ozbiljnija, posebno kada se zna da već sada imamo izuzetno veliki broj penzionera.
„Penzioni sistem u Crnoj Gori se godinama unazad koristio za rješavanje mnogobrojnih društvenih problema, od nazaposlenosti do penzionisanja pod povoljnijim uslovima. Rano penzionisanje i manje strogi uslovi za sticanje invalidske penzije su bila sredstva koja su korišćena za rješavanje viška radnika u privredi. Sve ovo je vodilo ka povećanju broja penzionera i smanjenju broja radnika koji uplaćuju doprinose. Tokom 80-ih imali smo odnos 1 penzioner prema 7 radnika, dok je danas taj broj gotovo izjednačen, naglašava Golubović i podsjeća da su to problemi koji utiču na visoki deficit fonda PIO.
Ako se tome, kaže, dodaju i već pomenuti negativni trendovi i demografske projekcije koje nijesu povoljne, jasno da će to u budućnosti stvoriti dodatne pritiske na državni budžet, odnosno na poreske obveznike.
Više imigranata kada uđemo u EU: Govoreći o projekcijama kada je demografija u pitanju, sagovornik Portala Analitika naglašava da one govore da će za nekih pedesetak godina biti znatno izmijenjena struktura stanovništva u Crnoj Gori.
-Tu prije svega mislim na imigracije i priliv mlađeg stanovništva iz manje razvijenih zemalja, koje imaju znatno povoljniji prirodni priraštaj. Iako je trenutni migracioni saldo Crne Gore negativan, realno je očekivati drugačije stanje nakon ulaska Crne Gore u Evropsku Uniju, kaže Golubović.
No, činjenica je da su se zemlje Evropske unije već suočile sa velikim brojem imigranata, ali da u isto vrijeme intenzivno rade na nacionalnim programima kao bi povećale natalitet. Podatak sa posljednjeg popisa stanovništva, po kome u Crnoj Gori živi 620 029 stanovnika, kao i najnoviji koji upozorava da imamo najmanji prirodni priraštaj u posljednjih pedeset godina- dovoljno su alarmantni da pozovu na ozbiljnu i dugoročnu strategiju države.
Tu bi se mogli ugledati na zapadnoevropske zemlje koje uveliko preduzimaju niz preventivnih mjera- poreske olakšice, dječje dodatke, povoljniji pristup rješavanju stambenog pitanja parovima s djecom… Dok oni rade, mi pričamo o akcionim planovima, konstatujemo da problem postoji, i kao da nam se ne žuri da krenemo u konkretnu akciju. Da mnogo vremena za razmišljanje nema govore statistički podaci, podsjećajući nas da se demografske promjene dešavaju mnogo brže nego što smo mogli i pretpostaviti. Drugim riječima, bijela kuga nije nešto što će tek doći, ona je već tu, a mi, željeli to da priznamo ili ne, postajemo društvo starih.
Suzana KAPETANOVIĆ
