“Takva situacija je neodrživa i zbog toga se mora naznačiti da li se radi o pasivnosti Ustavnog suda ili njegovoj marginalizaciji u predpristupnom procesu”, navodi se u Izvještaju GA, koji će sjutra biti predstavljen u Podgorici.
Monitoring rada sudova u Crnoj Gori sproveden je od 1. marta prošle do 1. februara ove godine, a istraživanjem su obuhvaćeni osnovni sudovi u Podgorici, Bijelom Polju, Kotoru, viši u Podgorici i Bijelom Polju, kao i Upravni i Ustavni sud.
Iz GA su objasnili da su istraživanjem pratili transparentnost, pristup pravdi, efikasnost, organizaciju, finansijski menadžment i odnos prema korisnicima usluga sudske administracije.
U Izvještaju se ocjenjuje da je predstojeća ustavna reforma u dijelu pravosuđa shvaćena kao prilika da se sprovede reforma Ustavnog suda.
Navodi se da je i to jedan od razloga zbog kojih se mora računati na veće i aktivnije uključivanje Ustavnog suda u proces evropskih integracija Crne Gore.
U Izvještaju se navodi da su 2011. godine crnogorski sudovi postigli takozvanu godišnju ažurnost, odnosno da su riješili veći broj predmeta od priliva, ali da je numerički izraženo broj riješenih predmeta bio manji.
Drugi izraženi problem, kako su naveli, predstavlja manjak kvaliteta kod nekih sudova u Crnoj Gori, što je činjenica koja se mora podrobno i kontinuirano istraživati.
“U tom procesu se moraju otkriti razlozi ukidanja većeg broja sudskih odluka, kako bi se u konačnom preduzele mjere za rješavanje problema, odnosno utvrdilo da li je takvo stanje posljedica rigidnih pravila postupka, komplikovanog i često mijenjanog materijalnopravnog osnova presuđenja ili pak lošeg rada sudija pojedinačno”, ocjenjuje se u Izvještaju.
Kada se govori o efikasnosti sudskih postupaka, navodi se da je nedvosmisleno utvrđeno da postoji bitan napredak kod hijerarhijski viših sudova, naročito kada se to tiče ažurnosti u rješavanju predmeta - viši sudovi i Vrhovni sud.
Navodi se da se u tom smislu ovi sudovi se kvalitativno ističu i u odnosu na sudove istog nivoa u okruženju.
“Osnovne karakteristike rada sudova i dalje počivaju na velikom prilivu broja predmeta po svim vrstama, te rješavanje na godišnjem nivou (Izvještaj za 2011.godinu) većeg broja predmeta nego što je to činio priliv u tekućem izvještajnom periodu, kao i manji broj riješenih predmeta u odnosu na prethodnu godinu”, ističe se u Izvještaju.
Ukazuje se da, načelno, kvalitet rada svih sudova karakteriše 65,46 odsto potvrđenih prvostepenih odluka u parničnim i krivičnim predmetima, odnosno 7,73 odsto preinačenih i 26,78 odsto ukinutih sudskih odluka.
“Ako se ovaj podatak poredi sa nekim drugim zemljama u okruženju utvrdiće se da postoje vrlo slični, ako ne i lošiji pokazatelji, pa se s pravom postavlja pitanje razloga ovakvog stanja i naročito uzroka koji su determinisali odluke sudova višeg stepena”, ukazuje se u Izvještaju.
Ističe se da je najveći pritisak na prvostepenim sudovima koji najčešće prvi, a ponekad i jedini dolaze u “živi” kontakt sa predmetom i učesnicima postupka, odnosno izlaze na lice mjesta, kontaktiraju sa strankama u postupku, vještacima, svjedocima, žrtvama krivičnih djela, predstavnicima drugih državnih organa, pravnim i fizičkim licima, na temelju čega sačinjavaju svoju odluku, odnosno primjenjuju pravo.
”Iz podataka u kojima su dati uporedni parametri sa institucijama zemalja koje baštine istu ili sličnu pravnu tradiciju, jasno se vidi da crnogorske sudove i sudove u okruženju još opterećuje jedan broj predmeta iz prethodnih godina, ali se vremenska ekvidistanca potrebna za okončanje sporova sve više smanjuje”, ističe se u Izvještaju.
Kaže se da, kada se govori o drugim učesnicima postupka, vrlo često se navodi nekooperativnost državnih i drugih institucija, odnosno pravnih lica koja jednostavno ne postupaju po nalozima suda, a disciplinske sankcije koje stoje na raspolaganju tiču se samo dostave.
“Na koji način prinuditi državne i druge organe na saradnju ostaje otvoreno pitanje, a jedan od načina pomenut je u više navrata i on se odnosi na strožiju intervenciju, zakonodavnu i sudsku, po pitanju (ne)poštovanja suda i njegovih naloga, kao što je to sada slučaj sa neizvršavanjem sudske odluke gdje su materijalne sankcije i visoke i odvraćajuće”, ocjenjuje se u Izvještaju.
Ukazuje se da se u svim ovim procedurama ne može zanemariti obaveza sudova da izriču zakonom propisane sankcije radi očuvanja procesne discipline.
“Međutim, one zakonodavno u ovom trenutku ne pokrivaju sve učesnike sudskog postupka, a govoreći o iskustvenim zapažanjima reklo bi se da sudovi sada nešto češće izriču sankcije punomoćnicima/braniocima, vještacima i drugim učesnicima u postupku za koje su ovlašćeni izricati takve sankcije”, ističe se u Izvještaju.
Navodi se da je jedan od uočenih nedostataka u radu sudova neadekvatan odnos prema opštoj javnosti u smislu pravovremenog izvještavanja i dozvoljenog eksponiranja do nivoa koji ne ruši principe prava stranaka u postupku, niti interes samog postupka.
Kako se dodaje, istraživanjem je registrovan izvjestan stepen nedostatka kvalitetnih odnosa sa javnošću, kakve bi trebalo da imaju sve sudske institucije i naročito starješine sudskih organa.
Ocjenjuje se da dio tih poslova može biti povjeren posebnim službenicima, ali i da bi javni istupi starješina bio korak naprijed u sticanju povjerenja javnosti i povećanja reputacije suda u široj zajednici.
Vidljivi pomaci su, kako je ukazano, učinjeni na planu uređenja informatičke osnove i plasiranja obavještenja putem novih komunikacionih tehnologija i popularnih vidova informisanja.
Ocjenjuje se i da infrastruktura sudskih institucija i dalje predstavlja ozbiljan problem za ostvarivanje načela javnosti i nesmetano korišćenje tehnologija koje omogućuju lakše i brže odvijanje sudskih postupaka.
“Objekti i zgrade u kojima su smješteni sudovi ozbiljno ugrožavaju elementarne pretpostavke za odvijanje suđenja, a da ne govorimo o potrebnom komforu, odnosno potrebi nesmetane i povjerljive komunikacije između stranaka i njihovih punomoćnika”, ocjenjuje se u Izvještaju.
Navedeno je i da su već evidentni pomaci u rješavanju komunikacija i boljeg korišćenja postojećih prostornih kapaciteta u većem broju sudova.
Navodi se da je činjenica što je Državna revizorska institucija Crne Gore (DRI) dala uslovno pozitivno mišljenje dovoljan razlog da sudska vlast učini pomak u poimanju značaja svojeg finansiranja i naročito planiranja izdataka koji su potrebni za optimalno, katkad i elementarno funkcionisanje i rad sudova.
“Problem finansiranja je ujedno i problem samostalnosti sudske vlasti u situaciji kada projektovani sudski budžet predstavlja samo “reper” kod utvrđivanja i donošenja budžeta za određenu fiskalnu godinu (koji se prema iskazanoj praksi nikad ne poštuje)”, kaže se u Izvještaju.
Ukazuje se da su i u DRI istakli da je teško ostvariti potpunu finansijsku samostalnost sudske vlasti kada konačnu odlukuu pogledu predloga budžeta donosi Vlada, koja je ujedno i jedini pregovarač sa međunarodnim finansijskim institucijama, na čijim se stavovima i zahtjevima često kreira sistem javnih finansija u nekoj državi.
