U istoriji ljudskog roda pojavili su se mnogi velikani uma poput Ajnštajna, Njutna, Kanta, Hegela, Aristotel i, naravno, mnogih drugih istaknutih umova. Osnovna zajednička crta njihovog rada je bavljenje problemom prostora i vremena. Međutim, mnoge stvari o tim pojmovima su samo djelimično objašnjene, ostaje kao velika tajna - njihova međusobna veza.
Da iznesem ovu tvrdnju, navode me rezultati moderne nauke, a i mnogo puta dokazana činjenica da - ništa nije konačno. Ovo je vjerovatno lako reći iz pozicije sadašnjeg stanja nauke, no u to vrijeme njihova razmišljanja su bila revolucionarna.
Fantastične naučne teorije: Bez konkurencije, najveću pažnju naučne i ostale javnosti u zoni pokušaja da se objasne prostor i vrijeme izazvao je Ajnštajn svojim radovima koje je nazvao Specijalna teorija relativnosti (STR, 1905 god.) i Opšta teorija relativnosti (OTR, 1916. god.).
Početkom XX vijeka te Ajnštajnove teorije relativnosti su šokirale svijet. Predviđale su drastične promene zakona klasične fizike koji su ljudima vjekovima bili logični i prihvatljivi i u čiju ispravnost niko nije sumnjao.
Aristotel, Njutn i svi drugi naučnici prije Ajnštajna vjerovali su u apsolutno vrijeme. To je bilo nešto o čemu se ne razmišlja, o čemu nema rasprave; prosto - bilo je tako i nikako drugačije. Smatrali su, naime, da je moguće izmjeriti interval između dva događaja, odnosno da vreme protiče isto za sve posmatrače. Vrijeme je bilo potpuno nezavisno od prostora.
Ove zakonitosti su sasvim u saglasnosti sa stvarima kao što su jabuke ili planete, ali one, po mišljenju Ajnštajna i njegovih sljedbenika, navodno, prestaju da važe kada se govori o stvarim koje se kreću brzinom bliskoj brzini svjetlosti.
Specijalna teorija relativnosti (STR) razmatra samo predmete ili sisteme (tzv. inercijalni sistemi) koji se, jedni prema drugima, kreću ili konstantnom brzinom ili se uopšte ne kreću. Opšta teorija relativnosti (OTR) razmatra predmete ili sisteme koji se jedni prema drugima kreću sa određenim ubrzanjem (neinercijalni sistemi).
Problem novog shvatanja: Pitanje gravitacije je ključni problem koji pokušava riješiti OTR.
Na osnovu rezultata mnogih eksperimenata, kao i matematičkih radova, u prvom redu Lorencovih transformacija, Ajnštajn je došao do dva, po njemu, vrlo važna zaključka, dva postulata, na kojima je zasnovao cijelu Specijalnu teoriju relativnosti.
Prvi postulat: svi fizički zakoni izražavaju se u istom obliku u svim sistemima koji se kreću ravnomjerno pravolinijski. Ovaj postulat predstavlja tzv. Ajnštajnov princip relativnosti.
Da bi se bolje razumio smisao ovog postulata, posmatrajmo sledeću situaciju: Čovek stoji u vozu i posmatra vagon drugog voza na susjednom kolosijeku. Ako jedan od ova dva voza krene, čovek bi lako mogao da dođe u zabunu koji se voz zapravo kreće.
Naravno, ovdje je lako odrediti ko se zapravo kreće - potrebno je samo pogledati bilo koji predmet pored pruge.
Međutim, kako odrediti ko se i kojom brzinom kreće u slučaju da ne postoji neki vidljiv predmet kao orijentir? U tom slučaju može se govoriti samo o eventualnom kretanju jednog voza (ili bolje rečeno: rakete) u odnosu na drugi. Ovo je bila činjenica do koje je Ajnštajn došao – svako kretanje je relativno.
Nikada ne možemo govoriti o apsolutnom kretanju, već samo o kretanju u odnosu na nešto drugo. I uopšte se ne može reći da se neki predmet kreće nekom brzinom, već se mora reći da ima neku brzinu u odnosu na nešto.
Drugi postulat: STR kaže da je brzina svjetlosti - odnosno maksimalna brzina prenošenja interakcije - ista u svim inercijalnim sistemima.
Ovaj postulat je direktna posljedica rezultata koji su dobijeni na osnovu Majkelson-Morlijevog eksperimenta. Protumačeno je, da je taj eksperiment pokazao, da bez obzira na pravac prostiranja svjetlosti, tj. na način na koji se sistem reference kreće, brzina svjetlosti uvijek ima istu vrijednost.
Ovi postulati su - u vremenu kada su dati - bili veoma zanimljivi, pogotovu kada je dato objašnjenje da oni dokazuju mogućnost putovanja kroz vrijeme, mogućnost da vrijeme različito protiče u raznim sistemima, navodnu pojavu skraćenja štapa koji se kreće velikom brzinom i druge senzacionalne, dotadašnjem načinu mišljenja nepojmljive događaje.
Između istine i iluzija: Sve vrijeme od kada je Teorija relativnosti ugledala svijetlo dana prati je i pitanje - da li je, i u kojoj mjeri, tačno ono što ona kaže, tj. ono što nam kažu da ona kaže?
Ako bi mene neko pitao kako da na popularan način kažem sud o Teoriji relativiteta i svemu drugom vezanom za nju, zaključujem: To je fina, prijatna i zanimljiva mješavina jave i sna.
A ta doza sna je razlog, da se za ovu Teoriju, kao ni jednu prije ili poslije, zainteresovao ogroman broj ljudi, nezavisno od njihovog obrazovnog nivoa.
Tome su u ogromnoj mjeri doprinijeli i oni njeni poštovaoci, koji su Teoriju relativiteta „razumjeli“ čak bolje i od Ajnštajna, „dokazujući“ da su međugalaktička putovanja moguća; da je možda moguće putovati kroz vrijeme; da postoji svemir sa mnogo više dimenzija; ali i ka sasvim nezamislivim fizikama gdje se prvo dešavaju posljedice, a potom uzroci, itd.
A tek mogućnost postojanja crvotočina (wormhole).
U cilju pravilnog razumijevanja Ajnštajnovog rada, treba se podsjetiti da je Nils Bor tek 1935. god. dao model atoma koji je manje–više prihvaćen u nauci.
Znači, Ajnštajn je STR dao 30. godina prije. To pokazuje da je bio genije, ali u velikoj mjeri i objašnjava neke njegove pogrešne zaključke.
Sukobi Ajnštajna i Tesle: Takođe, ne teba smetnuti sa uma da su i vrhunski fizičari ponekad samo obični ljudi, skloni reakcijama za koje se ne bi moglo reći da su na nivou njihove genijalnosti u nauci. Naime, postojao je konstantan, tihi, sukob između Alberta Ajnštajna i Nikole Tesle, koji je vrlo često rezultirao izjavama koje su, moguće, imale za cilj i negirati naučnu vrijednost radova onog drugog.
Tako je Tesla govorio da je izmjerio brzine čestica koje su bile brže od svetlosti. Ajnštajn je to poricao govoreći da je brzina svetlosti najveća moguća brzina u svemiru.
Po pitanju prostora su takođe imali oprečne stavove. Ajnštajn je smatrao da se prostor može zakriviti, dok je Tesla govorio da je nemoguće zakriviti nešto čega nema. Tesla je svoje zaključke bazirao na eteru koga je zvao „mehanički etar“, dok je Ajnštajn o tome imao svoje, potpuno drugačije mišljenje...
U dugogodišnjim pokušajima da shvatim Teoriju relativnosti, sve česće su mi se nametali zaključci koji su opovrgavali to što ona navodno dokazuje.
Prvo, došao sam do nekih zaključaka vezanih za pitanje brzine svjetlosti, tj. brzine fotona kao elementarnog kvanta svjetlosti: početna brzina fotona se treba mjeriti u odnosu na njegov izvor, jer taj izvor izbacuje iz sebe foton određenom brzinom kao posljedicu određenih događaja u njemu.
Ako se taj izvor svjetlosti kreće u odnosu na neku drugu referentnu tačku, brzina fotona u odnosu na tu tačku će biti vektorski zbir brzine izvora i brzine fotona u odnosu na izvor. Znači, moguća je veća ili manja brzina fotona od klasične brzine svjetlosti u odnosu na neku tačku koja se nalazi izvan izvora fotona. Konstantna brzina fotona bi podrazumijevala da postoji etar i da postoji korelacija između fotona i tog etera.
Ako bi postojala korelacija između fotona i etera, to bi uslovilo i određene promjene u kretanju fotona, u prvom redu promjene brzine i pravca kretanja. Naime, poznato je da je brzina svjetlosti različita kroz različite materijale, recimo kroz vakum, vodu, staklo, dijamant...
Drugo, smatram da foton egzistira samo od trenutka kada ga njegov izvor izbaci, pa do trenutka kada taj foton udari u neku drugu materiju, povećavajući pri tom energetski nivo te materije. Da li će ta materija, nakon tog udara fotona u nju, nakon nekog nemerljivo kratkog vremena izbaciti novi foton, i u kom smjeru, zavisi od stanja materije prije udara fotona.Ovakav prilaz kod analize rezultata Majkelson-Morlijevog eksperimenta, kao i kod Fizovog eksperimenta, daje potpuno očekivane rezultate u okvirima klasične fizike, tako da ti eksperimenti ne mogu biti nikakav dokaz Teorije relativnosti.
Struktura materije i Teorija relativiteta: Treće, pitanje relativnosti vremena objašnjeno na bazi Teorije relativnosti, ima u sebi startnu grešku.
Naime, u vrijeme kada je Ajnštajn dao svoju teoriju, nije bilo značajnijih saznanja o strukturi materije. On je posmatrao relacije između čovjeka, voza, lifta, rakete, planeta, Sunca i sl. Kada se ti odnosi prevedu na relacije između atoma od kojih je sastavljen voz, čovjek, planeta Zemlja i dr. onda se njegovi zaključci izvedeni iz zamišljenog eksperimenta u kom se čovjek kreće u vozu koji se istovremeno kreće po šinama, svodi na promjenu međusobnog položaja određenog skupa atoma od kojih su sastavljeni čovjek, voz, šine i ostalo.
Takvim prilazom postaje jasno da u stanju koje opisuje taj zamišljeni eksperiment nema nikakve relativnosti vremena, svi atomi iz tog skupa su u istom vremenu. Pitanje pojma vremena koje je dao Ajnštajn, a i drugi prije i poslije njega, treba da pretrpi značajnu korekciju.
Nema prošlosti i budućnosti: Naime, dati vremenu četvrtu dimenziju, pored tri dimenzije prostora, principijelno je pogrešan prilaz. To je kao sabiranje baba i žaba.
U suštini, postoji samo jedan trenutak vremena, a to je sadašnjost. A taj trenutak vremena je definisan rasporedom, energetskim stanjem i veličinom drugih relevantnih mjerljivih karakteristika svih elementarnih materija u Svemiru (Z. Ilinčić). Ni prošlost, ni budućnost, ne postoje. Kako onda putovati u ono što ne postoji?
Baš zbog toga što je ta fantazija o putovanju u vremenu bila toliko fantastična, stvoren je mit o geniju Ajnštajnu. Slično je bilo i za njegov „Paradoks blizanaca“, u kojem on protivuriječi zdravom razumu, zbog čega su njegovi sljedbenici, da bi ga opravdali, to i nazvali paradoksom.
Četvrto, pitanje skraćenja štapa koji se kreće velikom brzinom je prilično problematično.
Ako zanemarimo složenu fizičku prirodu pojmova „gurati“ i „vući“, već te pojmove prihvatimo u bukvalnom smislu, onda je moguće da prilikom kretanja neke materije i malom i velikom brzinom dođe do promjene rasporeda atoma i drugih čestica od kojih je ona napravljena, ali ne iz nekih „relativističkih“ razloga, već iz razloga međudejstva između štapa i uzročnika njegovog kretanja malom ili velikom brzinom. Ovo bi se moglo uporediti sa situacijom kada bi, recimo, čovjek povukao neki gumeni kanap koji je na drugom kraju fiksiran, kanap se istegne.
Peto, nedvosmisleno je dokazano da nije tačna tvrdnja koja proizilazi iz Teorije relativiteta, da sa povećanjem brzine neke mase, ta masa raste.
Priča o gravitaciji zahtijeva posebnu pažnju, pa ćemo to u okviru neke druge priče o tome šta se nalazi iza kraja Svemira.
Sve u svemu, umjesto zaključka, naveo bih neke od izreka koje se pripisuju Ajnštajnu:
- Dvije su stvari beskonačne, svemir i ljudska glupost. Međutim, za svemir i nijesam baš siguran.
- Da bi mogao biti član stada ovaca, kao prvo, moraš biti ovca.
- Glupost postaje nevidljiva kada dostigne ogromne razmjere.
A Vi umom obdareni, neka Vam i ovaj tekst bude izazov na putu traženja istine.
Zoran Ilinčić
