Socijalni filozof Dž. Rifkin u djelu Kraj rada (1995) ističe da će tehnologija i kompjuteri u skoroj budućnosti eliminisati potrebu ljudskog rada, čime potvrđuje Marksovu tezu o mehanizaciji procesa organizacije rada, u kome će mašine zamijeniti ljudsku radnu snagu, jer moderne tehnologije pripremaju subrogaciju (zamjenu) radnika putem mašine: ,,Mašina se prilagođava ljudskoj prirodi da bi jednog dana od čovjeka načinila mašinu“.
Vlasnici kapitala podržavaju ovaj proces, jer su im mašine isplativije od radnika, a omogućavaju i kontrolu nad proizvodnim procesom. Industrijalac H. Ford slikovito je to prikazao govoreći: ,,Roboti nemaju sindikat sa kojim moram da pregovaram“, što će u budućnosti dovesti do nestanka radnika kao subjekta u radnom procesu. Hana Arent (Vita activa, 1958), glasovita filosofkinja, kaže da će automatizacija dovesti „do života bez rada“, bez obzira što je rad ključni fenomen civilizacije (O. Jaspers: ,,Civilizacija je glorifikacija ljudskog rada“) na što savremeni sociolozi rada ukazuju da rad ipak neće nestati, već se njegova priroda mijenja i počinje da liči na slobodno vrijeme, a ovo na vrijeme bez rada, što će ubrzati proces dezalijenacije (prestanka otuđenja od rada), a samu alijenaciju Marks je slikovito predstavio filozofemom, koja je danas još aktuelnija: ,,Kod kuće sam kad ne radim, a kad radim nijesam kod kuće“. Rješavanju problema ambivalencije (sukoba unutrašnjih volja) Oskar Vajld prilaže tezu: ,,U životu se mogu dogoditi dvije tragedije – jedna je da ne dobijemo ono što želimo, a druga je da to dobijete.
Ova druga je gora – istinska tragedija“. Ovim se anticipiraju konsekvence da će smanjenje dohotka, tj. profita izazvati finansijsku krizu kapitala i to u vrijeme ere tehničkog uma, za kojim zaostaju socijalni i moralni um, što će biti uzrok otpuštanja radnika zbog ukidanja radnih mjesta i porasta nezaposlenosti. Međunarodne konvencije o radu (MOR-ILO, Konvencija o nedjeljnom odmoru u trgovini 1958, pravo na nedjeljni odmor od 24 časa u toku perioda od sedam dana), međunarodne preporuke, rezolucije, deklaracije i paktovi, Evropska socijalna povelja, ustavno-pravni sistemi, nacionalna legislativa i autonomno kolektivno radno pravo (pregovaranje svijeta rada i svijeta kapitala – kolektivni ugovori o radu) je osnova jurističke i moralne civilizacije koja predstavlja minimum ljudskih subjektivnih prava, dok se maksimum u zaštiti prava po osnovu rada oblikuje prema stanju samosvijesti kulture i prosvijećenosti, što se postiže autonomnim radnim pravom (kolektivni ugovori o radu) kao realizovanim Kantovim principom samozakonodavstva, a kojima se uređuju povoljniji uslovi rada i zaposlenje, čime se afirmiše zlatno pravilo radnog prava: in favor laboraem (uvijek u korist radnika), čime svijet rada i vlasnici kapitala postaju ravnopravne strane kolektivnog ugovora o radu, ali i saradnici, a ne protivnici u procesu uređenja rada (kapital je sterilan bez uma, znanja i vještina svijeta rada, a ovaj nemoćan bez potpore kapitala). To je prirodni zakon konvergencije, jer ovaj proces ne poznaje međusobnu suprematiju, vlast i dominaciju, nego uzajamnost, solidarnost i egalitarnost.
Tako sloboda rada postaje vlasništvo slobodnih ljudi kao subjekata autonomije koji samodjelatno i autonomno uređuju svoj položaj u odnosima rada i time samosvjesno ukidaju formu dominacije, eksploatacije, alijenacije i nejednakosti, priznajući međusobno dostojanstvo ljudi kao moralni izvor ljudskih sloboda i prava.
Upravo sa iznijetih aspekata, sit veni a verbo, neka bude dopušteno reći: Zakonom o unutrašnjoj trgovini i njegovim novelama iz 2019. godine, zakonodavac je prekoračio ingerencije svojih kompetencija, unutrašnje i spoljašnje nadležnosti kao svoje autolimitacije regulirajući odnose u oblasti odmora radnika izvan sfere opšteg, matičnog, sistemskog i organskog Zakona o radu, prema kojem zaposleni ima pravo na sedmični odmor u trajanju od najmanje 24 časa, a sedmični odmor se koristi nedjeljom, a poslodavac je dužan da odredi drugi dan sedmičnog odmora, ako priroda posla i organizacija rada to zahtijeva (član 62). Zakonom o unutrašnjoj trgovini je uređeno da se trgovina na veliko i trgovina na malo ne može odvijati nedjeljom, čime između stipulacija ova dva zakona postoji unutrašnja kolizija, odnosno sukob jednog akta čija je saedes materia sistem organizacije i kulture rada unutrašnje trgovine sa organskim zakonom (mali ustav) o uređenju prava radnika i njihove zaštite u procesima rada.
Takođe, došao je u koliziju sa ustavno-pravnim izvorima kao ograničenjima – načelo slobode rada, načelo slobodnog preduzetništva (čl. 59 Ustava Crne Gore), čija ograničenja treba da budu proporcionalno srazmjerna prirodi i ciljevima prava, principima autonomnog kolektivnog radnog prava kojim radnici i poslodavci, kao instrumentima radne borbe sami uređuju svoje odnose, načelu zabrane diskriminacije (član 8 Ustava Crne Gore), te univerzalnom načelu modernog svijeta – slobodi trgovine, preuzimajući njihovu autonomnu kompetenciju, da u skladu sa međunarodnim radnim pravom i nacionalnim zakonodavstvom, urede pitanje nedjeljnog odmora u toku radne sedmice, čime bi oni odnose između svijeta rada i svijeta kapitala, kao najznačajnijeg društveno-radnog odnosa, inkorporirali i stipulisali u pravni odnos kao izvor prava i obaveza u procesu rada, uređujući načine i uslove njihovog ostvarivanja, što je karakteristika humanističke filozofije rada, na postulatima savremenog korporativizma, socijalne tradicije i kulture rada, ravnoteže i harmonije ekonomskih i socijalnih ciljeva uređenja rada od strane njegovih subjekata.
Granice ljudskih prava određuju razum i priroda (Hegel). Samo pravo izvire iz potreba života, a ne život iz prava, jer zakone treba prinaravljati narodnim potrebama, a ne narod i život zakonu (V. Bogišić).
Sapienti sat est.
