Obilježavanje jubileja Savina rukopoloženja – a ne dodjeljivanja autokefalije, kako tvrde iz Srpske pravoslavne crkve – „majka-Crkva (Vaseljenska patrijaršija) odaje počast istorijskoj godišnjici – prekretnici u odnosima sa kćerkom-Crkvom Srbije (θυγατέρα Εκκλησία της Σερβίας)”.
U liturgiji sasluživali su članovi Svetoga Sinoda Vaseljenske patrijaršije. Svečani govor održao je mitropolit silivrijski Maksim Vgenopulos.
Na oficijelnome sajtu Vaseljenske patrijaršije u istorijskim napomenama o SPC doslovno piše:
„Sinodalnim tomosom, izdatim 1831. godine, Srpskoj crkvi je dodijeljena unutrašnja autonomija od Vaseljenske patrijaršije. U 1879. godini sinodalnim tomosom, vaseljenski patrijarh Joakim III je Srpsku crkvu proglasio samostalnom i autokefalnom, a 1920. je proglašena za patrijaršiju”.
Nema, dakle, pomena, ne samo o autokefaliji iz 1219. godine, nego da je prije 1879. Srpska crkva ikada bila autokefalna.
Nije saopšteno da je u liturgiji u Nikeji danas sasluživao neko iz SPC. Vaseljenska patrijaršija objavila je prethodno da su u Nikeju pozvani svi srpski arhijereji.
Beogradski „Blic” tvrdi da je Vartolomej Srbima u dva navrata „poslao pozivna pisma za proslavu u Nikeji”, ali je „iz Sinoda SPC izokola, poslata poruka vladikama ‘da nije poželjno da idu’”.
„Blic” dalje piše „da grupa vladika svađa SPC sa Carigradom, posljedice bi mogle da budu drastične”, a „ovakav skandal Sinoda SPC otvara mogućnost recipročnoga odgovora Vaseljenskoga Patrijarha”.
Skopska „Нова Македонија” piše da je „Srpska pravoslavna crkva proslavila ‘osam vjekova autokefalije’ nizom događaja bez prisustva predstavnikâ drugih pravoslavnih crkava, iako je ovaj jubilej proglašen jednim od najznačajnijih u novijoj istoriji SPC”.
„Zvanično, SPC nema objašnjenja da li su i koje su pravoslavne crkve pozvane. Nezvanično, međutim, razlog zašto SPC usamljena slavi ’osam vijekova autokefalije’ treba tražiti u spornome kontinuitetu, a takve reakcije su do SPC stigle od nekih pravoslavnih crkava.
Prema tim informacijama, SPC je planirala da pošalje poziv svim crkvama, ali ih je u poslednji trenutak povukla zbog skandala koji bi se mogao dogoditi da Vaseljenska patrijaršija nije poslala predstavnika, jer za nju kontinuitet autokefalije SPC počinje od 1922, nakon objavljivanja tomosa”, navodi „ Нова Македонија”.
„Istoričari kažu da je prva samostalnost SPC bila od 1219. do 1368. godine, kada su sve eparhije Srpske crkve došle pod kontrolu Carigradske patrijaršije.
Tokom osmanske vladavine Balkanom, SPC je imala periode prekida i pokušaja obnove, a formalna nadležnost nad nekim eparhijama se mijenjala između Carigradske patrijaršije i Ohridske arhiepiskopije.
Konačno, 1766. godine, odlukom sultana Mustafe III, Pećka arhiepiskopija je ukinuta, a jurisdikciju je preuzela Carigradska patrijaršija. Taj period trajao je sve do oslobađanja Srba od Osmanlija i proglašenja autonomne mitropolije u Beogradu 1831. godine, nakon čega je 1879. [godinu nakon što je priznata nezavisnost dotad vazalne Srbije] proglašena autokefalija.
U svome sadašnjem obliku, i to pod nazivom Ujedinjena pravoslavna crkva Kraljevine SHS/Jugoslavije, Srpskoj crkvi je priznata autokefalija, konačno, tek 1922. godine, nakon tomosa Vaseljenske patrijaršije”, piše „ Нова Македонија”.
***
U istoriografiji nema dokaza da je Srpska crkva (Žička ili Pećka arhiepiskopija) dobila 1219. autokefaliju; ili bila smatrana od Vaseljenske ili ma koje druge patrijaršije za autokefalnu prije 1879. godine.
Srpski crkveni istoričar Svetozar Niketić 1870. zaključuje: „Premda se Srpska crkva još od Sv. Save smatrala kao nezavisna, opet su arhijepiskopi njeni, izabrani saborom srpskih jerarha, utvrđivani bili u tome zvanju od Carigradskoga Patrijarha”.
U svim publikacijama Vaseljenska patrijaršija navodi da su do 1879. Srbi imali u najboljem slučaju crkvenu autonomiju ili samoupravu.
Prema grčkome teologu dr Dimitriosu Keramidasu, „Srpskoj crkvi je 1879. godine dodiljena autokefalija, a uzdignula se na patrijaršijsko dostojanstvo 1920. godine. Crkveno uključivanje eparhijâ Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca u Srpsku autokefalnu crkvu je Carigrad priznao i blagoslovio patrijaršijskim tomosom 1922. godine. To su datumi rođenja Srpske patrijaršije”.
Patrijarsi Carigrada, Aleksandrije, Antiohije, Jerusalima su 1531. saborno posvjedočili i potpisima ovjerili da do tada nikad nije postojala autokefalna Pećka arhiepiskopija, sukcesorka Žičke arhiepiskopije.
Svjatjejši patrijarsi su u obraćanju Ohridskome Arhiepiskopu i cijeloj Vaseljeni naveli da je „takozvana Pećka arhiepiskopija, prije i od početka potčinjena njegovoj Crkvi (Ohridskoj arhiepiskopiji), no, kako neki govore, posljedicom nečijega nasilja bivši otrgnuta od nje i postavljena u status autonomije, ali ne ostavši takva do danas, jer opet bi prisajedinjena njegovoj Crkvi i postade zavisna od nje na osnovu toga da i nije bila počastvovana (autokefalijom) po prijedlogu i sudu nekoga iz vaseljenskih sabora”.
„Budući pogledavši i staroslavne carske hrisovulje, dokazuje se, da cijela Pećka eparhija sa Srbijom jeste zakonita (baština) Ohridske arhiepiskopije, pa naše smjernosti, prema smislu naznačenih hrisovulja, saborno opredijelismo odluke i rješavamo: Peć i cijela srpska oblast se nalazi pod rukom Svjatjejšega Arhiepiskopa Ohridskoga, kako su se i oduvijek do sada potčinjavali njoj, i ko odsad zaželi praviti o tome kakvu smutnju, takav, kogođ bio, od Boga Svedržitelja da bude odlučen i bez blagoslova i za svoj vijek i u budućnosti, i neka bude u zajednici sa Judom izdajnikom”.
Pećku arhiepiskopiju je Vaseljenska patrijaršija arondirala 1766, a Ohridsku arhiepiskopiju 1767. godine.
Ujedinjenu autokefalnu pravoslavnu srpsku crkvu Kraljevine SHS/Jugoslavije, koja je 1922. dobila tomos od Carigrada, Aleksandar Karađorđević je posebnim zakonom iz 1929. „prekrstio” dodijelivši joj sadašnje ime: SRPSKA PRAVOSLAVNA CRKVA.
Prethodno je, nekanonski, protivno državnome i crkvenome ustavu Kraljevine Crne Gore, „ukinuta” Autokefalna Crnogorska Mitropolija – Crnogorska pravoslavna crkva, utemeljena 1485. godine.
Eparhija crnogorsko-primorska, sa rangom mitropolije – prvi put u istoriji – po odluci Karađorđevića je formirana tek 1931. godine.
Eparhija budimljansko-nikšićka SPC osnovana je 2001.
